Κατά τη διάρκεια της ζωής μου γνώρισα πολλούς μετανάστες, είτε Έλληνες στις ΗΠΑ είτε αλλοδαπούς στη χώρα μας. Στους μετανάστες, ανεξαρτήτως εθνικότητας, διέκρινα αρκετά συχνά (συχνότερα από τους ντόπιους) μία πολύ ιδιαίτερη ποιότητα. Δεν είχα ακριβή λέξη για να την περιγράψω αλλά περιφραστικά το εξέφραζα ως “αν έβαζες αυτόν τον άνθρωπο σε μία χρονομηχανή και τον έστελνες σε μία τυχαία χρονική στιγμή, είτε του παρελθόντος είτε του μέλλοντος, θα είχες την πεποίθηση ότι θα τα καταφέρει μια χαρά.”
Πριν λίγους μήνες συνειδητοποίησα ότι αυτή η ποιότητα είχε όνομα και μία πολύ ενδιαφέρουσα σημασία. Κατά τη διάρκεια του lockdown, καθώς έκανα τον καθημερινό μου περίπατο ακούγωντας podcast, έτυχε να ακούσω στο Econtalk του Russ Roberts την αμερικανίδα καθηγήτρια Angela Duckworth. Το θέμα της συζήτησης ήταν μία περίεργη λέξη που την ακούμε συχνά στα αγγλικά χωρίς να τη συζητάμε ιδιαίτερα: Grit. Η λέξη αυτή σημαίνει πάθος και επιμονή για την επίτευξη μακροπρόθεσμων και σημαντικών στόχων. Είναι η ικανότητα του να επιμένεις με πάθος και να ξεπερνάς τα εμπόδια που προκύπτουν στην πορεία σου. Στα ελληνικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα μείγμα της προσήλωσης, του πάθους, της αντοχής και του σθένους.
Οι άνθρωποι που έχουν αυτή την ποιότητα είναι εκείνοι που όταν είναι εξαντλημένοι από τη δουλειά και πλησιάζει το deadline, αντί να πουν “δεν πειράζει θα το στείλω αύριο που θα έχω πιο καθαρό μυαλό”, βρίσκουν τη δύναμη να συνεχίσουν και τελειώνουν στην ώρα τους. Είναι εκείνοι που ολοκληρώνουν αυτό που αρχίζουν και το πράττουν δίνοντας όλες τους τις δυνάμεις. Είμαι σίγουρος ότι κάποιοι από τους αναγνώστες αναγνωρίζουν τον εαυτό τους, φίλους ή συνεργάτες στην παραπάνω περιγραφή.
Η σημασία αυτού του γνωρίσματος είναι πολύ μεγάλη σύμφωνα με διάφορες έρευνες. Οι άνθρωποι που έχουν αυτά τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά έχουν περισσότερες πιθανότητες να πετύχουν τους ατομικούς, ακαδημαϊκούς, ή επαγγελματικούς τους στόχους. Είναι δηλαδή ένα πολύτιμο γνώρισμα που σχετίζεται με τις πιθανότητες της επιτυχίας. Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι το “grit” δεν συσχετίζεται με τα έμφυτα προσόντα (ταλέντο, νοημοσύνη κλπ.) που συχνά θεωρούμε ως ισχυρές ενδείξεις μελλοντικής επιτυχίας.
Αυτή η παρατήρηση έχει έναν ιδιαίτερα απελευθερωτικό χαρακτήρα. Μπορεί να εξηγήσει γιατί ορισμένοι μέτριοι καλλιτέχνες έχουν μακρύτερες και πιο προσοδοφόρες καριέρες από άλλους που ήταν πολύ πιο ταλαντούχοι. Γιατί ορισμένοι επιχειρηματίες που δεν δείχνουν καμία εξαιρετική οξυδέρκεια καταφέρνουν να βγάλουν πολλά χρήματα από τους άλλους που είναι κατά κοινή ομολογία περισσότερο έξυπνοι.
Αν λοιπόν η στοχοπροσήλωση, το σθένος και το πάθος αποτελούν χαρακτηριστικά που αυξάνουν τις πιθανότητες επιτυχίας ενός ανθρώπου, το ερώτημα που γεννάται είναι το πως μπορούμε να το δώσουμε στα παιδιά μας. Η Angela Duckworth, στην περίφημη ομιλία της στο TED, λέει τα παρακάτω: “Μέχρι τώρα, η καλύτερη ιδέα που έχω ακούσει για την ανάπτυξή του στα παιδιά είναι κάτι που λέγεται «νοοτροπία ανάπτυξης». Είναι μια ιδέα που αναπτύχθηκε στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ από την Κάρολ Ντουέκ, και είναι η πεποίθηση ότι η ικανότητα μάθησης δεν είναι σταθερή, αλλά αλλάζει με την προσπάθεια σου. Η δρ. Ντουέκ έδειξε ότι όταν τα παιδιά διαβάζουν και μαθαίνουν για τον εγκέφαλο και πώς αλλάζει και αναπτύσσεται όταν ανταποκρίνεται σε προκλήσεις, είναι πολύ πιο πιθανό να επιμένουν μετά από αποτυχίες, γιατί δεν πιστεύουν ότι η αποτυχία είναι μόνιμη κατάσταση. Έτσι, η νοοτροπία ανάπτυξης είναι μια καλή ιδέα για την ανάπτυξη του σθένους. Αλλά χρειαζόμαστε περισσότερες. Και εκεί θα τελειώσω με τις παρατηρήσεις μου, γιατί εκεί είμαστε. Αυτή είναι η δουλειά που μας περιμένει.”
Η σημασία της συγκεκριμένης μορφής σθένους θα μας είναι απαραίτητη τους προσεχείς μήνες. Ανεξαρτήτως ηλικίας, μας περιμένει ένας πολύ δύσκολος χειμώνας με την πανδημία να δοκιμάζει τις αντοχές μας σε υγεία και οικονομία. Ας ελπίσουμε ότι η χώρα έχει ένα καλό απόθεμα σθένους.
