Ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας είναι η οργάνωσή του από τη Φιλική Εταιρεία αλλά και η ίδια η δημιουργία του συνωμοτικού αυτού δικτύου που ξεκίνησε από μια ιδέα κάποιων, σχετικά, άσημων εμπόρων για να εξελιχθεί σε ένα πολυάνθρωπο μηχανισμό, απλωμένο σε μια μεγάλη έκταση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, εντός και εκτός του σημερινού ελλαδικού χώρου.
Το συνειδητοποιήσαμε τη χρονιά που πέρασε διαβάζοντας κάποια από τα πολλά και ενδιαφέροντα που δημοσιεύθηκαν με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων. Ένα από αυτά είναι και το βιβλίο του Νίκου Ροτζώκου «Οργανώνοντας την επανάσταση του 1821. Η Φιλική Εταιρεία, ο Χριστόφορος Περραιβός και τα αυτοκρατορικά συνωμοτικά δίκτυα στην Ανατολική Μεσόγειο» (ΕΑΠ).
Στο βιβλίο αυτό ο Νίκος Ροτζώκος εξηγεί πως τελικά κατάφεραν να συνδεθούν σε κοινά, παρόμοια ή παράλληλα προγράμματα εθνικής αναμόρφωσης και πολιτικής δράσης ρωσόφιλοι οπαδοί της φωτισμένης διακυβέρνησης, γαλλόφιλοι δημοκράτες πατριώτες, ριζοσπάστες επαναστάτες και μετριοπαθείς κοινωνικοί μεταρρυθμιστές.
Το ερώτημα που απαντά είναι πως γαλλόφιλα και ρωσόφιλα δίκτυα του ύστερου 18ου και των αρχών του 19ου μετασχηματίστηκαν σε συνωμοτικά δίκτυα μιας ελληνικής επαναστατικής οργάνωσης.
Πώς και από τι είδους ανθρώπους οργανώθηκε και εκτελέστηκε το επαναστατικό σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας;
Πώς κατόρθωσε να αναπτύξει αυτή την οργανωτική ικανότητα και πως κατάφερε να διεισδύσει στα δίκτυα των εμπόρων και των λογίων, των επαγγελματιών του πολέμου και της πολιτικής, των τοπικών στρατιωτικών, πολιτικών και εκκλησιαστικών ομάδων και τελικά να τα εντάξει στο δικό της συνωμοτικό δίκτυο;
Για να αφηγηθεί στον αναγνώστη αυτό το τεράστιο εγχείρημα μέσα σ'ένα δαιδαλώδες γεωπολιτικό σκηνικό, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως ήρωα της ιστορίας του την περίπτωση του Χριστόφορου Περραιβού. Ο Περραιβός ήταν σύντροφος του Ρήγα, έγινε μέλος της λεγόμενης Ανώτατης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας και συμμετείχε σε λόγιους κύκλους που καλλιεργούσαν την ιδέα του ελληνικού πατριωτισμού. Ο Περραιβός συμμετείχε τόσο στα ρωσικά όσο και στα γαλλικά δίκτυα κατασκόπων αλλά και στο δίκτυο του ίδιου του Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η Φιλική Εταιρεία αναδείχθηκε ως ένα «εμβόλιμο δίκτυο» μέσα από τα υπάρχοντα διασταυρούμενα και διαπλεκόμενα ελληνικά και ρωσικά συνωμοτικά δίκτυα. Ρίχνει δηλαδή το βάρος στο ρόλο της ρωσικής επιρροής και του ίδιου του Καποδίστρια ο βαθμός εμπλοκής του οποίου στην ίδια τη Φιλική Εταιρεία έχει γίνει αντικείμενο πολλών μελετών.
Δε χρειάζεται, ίσως, να αναφέρουμε ότι δε γνωρίζαμε τίποτα από όλα αυτά. Οι γνώσεις των περισσότερων από εμάς για τα γεγονότα του Αγώνα περιορίζονται γύρω από τις μάχες, τις μορφές των αγωνιστών, τις εμφύλιες διαμάχες τους, τους ανταγωνισμούς των φατριών και των συμφερόντων τους και διάφορα ιστορικά ανέκδοτα ανάλογα με τον βαθμό εξοικείωσης που έχει ο καθένας με τα αβαθή της ιστοριογραφίας. Το πως όμως φτάσαμε στην Επανάσταση είναι για τους πολλούς άγνωστο.
Υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι για να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο. Καταρχάς είναι η έκτασή του. Πρόκειται για μια ευσύνοπτη μελέτη, αρκετά πυκνογραμμένη βέβαια. Μέσα σε 200 σελίδες καταφέρνει τελικά να χωρέσει μια εξαιρετικά σύνθετη εποχή. Βέβαια, είναι μια ιστορική μελέτη, με λεπτομερείς αναφορές σε πηγές, σχολαστικά υπομνηματισμένη. Δηλαδή, δεν είναι γραμμένη για να λειτουργήσει ως ένα γλαφυρό ανάγνωσμα σαν σενάριο σύγχρονης σειράς για να γίνει ελκυστικό και στον πιο αρχάριο αναγνώστη, όπως είναι η μεγάλη σύνθεση του καθ.Αριστείδη Χατζή για το '21 στην οποία θα αναφερθούμε σε άλλο σημείωμα.
Παρ'όλα αυτά καταφέρνει να μείνει προσιτό στον αναγνώστη ο οποίος θα μάθει ένα πλήθος πραγμάτων που ξεκινούν από τη γεωπολιτική και καταλήγουν στην καθημερινή ζωή στην οθωμανική Ελλάδα του 19ου αιώνα.
Η ζωή του Χριστόφορου Περραιβού που ο συγγραφέας επέλεξε να παρακολουθήσει για να λειτουργήσει ως ραχοκοκαλιά της μελέτης του καταλήγει για τον αναγνώστη να γίνει ζηλευτή. Δίκτυα κατασκόπων, παράτολμες πρωτοβουλίες, ηρωικές θυσίες, στρατηγική σκέψη, δικτύωση σ ένα κόσμο χωρίς κανένα μέσο επικοινωνίας πλην του ταχυδρομείου και πάνω απ όλα πάθος να πετύχει ο σκοπός.
Είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα. Σίγουρα απαιτεί την προσοχή του αναγνώστη αλλά δεν τον εξαντλεί.Δεν είναι απλοϊκό αλλά δεν είναι και δύσκολο.
Το διαβάσαμε μέσα σ ένα πρωινό, χαρτί και μολύβι οπωσδήποτε βοηθούν στην κατανόηση, το βρήκαμε συναρπαστικό και το συστήνουμε ανεπιφύλακτα.
Νίκος Ροτζώκος, Οργανώνοντας την επανάσταση του 1821. Η Φιλική Εταιρεία, ο Χριστόφορος Περραιβός και τα αυτοκρατορικά συνωμοτικά δίκτυα στην Ανατολική Μεσόγειο». Εκδόσεις Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
