Της Έφης Λαμπροπούλου*
Στις 18/7/2018 συνεδρίασε το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων για το θέμα της δημόσιας χρήσης ναρκωτικών στο Πεδίον του Άρεως και την πρόταση του Δημάρχου για τη λειτουργία χώρων ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών. Η συνεδρίαση πραγματοποιήθηκε στον Πανελλήνιο Αθλητικό Σύλλογο στο Πεδίον του Άρεως. Ο κ. Δήμαρχος Αθηναίων έχει επανειλημμένως τοποθετηθεί υπέρ της λειτουργίας χώρων ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών («shooting rooms/-galleries», «Fixerstubli», «Gas Zimmer» κ.λπ.).
Τα κέντρα, σταθμοί ή αίθουσες ελεγχόμενης χρήσης είναι εποπτευόμενες εγκαταστάσεις από επαγγελματίες υγείας για να εξυπηρετούν την ασφαλέστερη χρήση ναρκωτικών ουσιών από τους εξαρτημένους χρήστες, ουσίες τις οποίες αυτοί έχουν ήδη προμηθευτεί. Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους των αιθουσών είναι η μείωση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας των πιο περιθωριοποιημένων χρηστών. Εντάσσονται δηλαδή στην πολιτική της μείωσης της βλάβης από τη χρήση ναρκωτικών (λοιμώδη νοσήματα –ηπατίτιδες, HIV–, θάνατοι). Το 2016 λειτουργούσαν 90 σταθμοί σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες και απευθύνονταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία σε χρήστες ηρωίνης.
Τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί οι εν λόγω δομές λόγω κόστους, αλλά και διότι σε κάποιες χώρες έχει περιορισθεί η χρήση οπιούχων και αντικατασταθεί από χρήση συνθετικών, ή εισπνεόμενων ναρκωτικών ουσιών. Αυτές οι δομές στεγάζονται σε συγκεκριμένες κτιριακές εγκαταστάσεις ή σε νοσοκομεία, όπως στη Γαλλία η οποία ξεκίνησε να λειτουργεί το πρώτο της πρόγραμμα τον Οκτώβριο 2016, την ίδια περίοδο με το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ μέχρι τις αρχές του 2019 αναμένεται να λειτουργήσει μία δομή στην Ιρλανδία και μία στην Πορτογαλία. Στη Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο αναμενόταν να ανοίξουν τέτοιες δομές μετά τον Μάιο 2018.
Από τον Οκτώβριο 2013 μέχρι τον Αύγουστο 2014 (10 μήνες) λειτούργησε στην Αθήνα σε πιλοτική φάση ο εποπτευόμενος σταθμός χρήσης «ΟΔΥΣΣΕΑΣ» που χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ. Στεγάστηκε σε κτίριο του ΟΚΑΝΑ, στο κέντρο βέβαια της Αθήνας στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου 21, μαζί με τη Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) και τη Μονάδα Υποκατάστασης Άμεσης Πρόσβασης Αθήνας (ΜΥΑΠ), δηλαδή τη μονάδα χορήγησης υποκαταστάτων. Ενώ πολύ κοντά, στην Καποδιστρίου 46, βρίσκεται και ο Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων. Μεταξύ των στόχων του σταθμού «Οδυσσέας», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ΟΚΑΝΑ, ήταν η «Μείωση της όχλησης της κοινότητας από την ενέσιμη χρήση ουσιών σε δημόσιους χώρους, αναβαθμίζοντας έτσι περιοχές στο κέντρο της πόλης» (sic!).
Όσοι ζουν και εργάζονται στην πρώτη και έκτη κοινότητα του Δήμου Αθηναίων γνωρίζουν από πρώτο χέρι την κατάσταση που επικρατούσε με όλες αυτές τις δομές μαζί στην ίδια περιοχή: εμπόριο ναρκωτικών, πορνεία, και βεβαίως χρήση στα πεζοδρόμια κοκ. Η κατάσταση βελτιώθηκε για τους κατοίκους με την αποκέντρωση, δηλ. τη μετεγκατάσταση των Μονάδων χορήγησης υποκαταστάτων σε χώρους των νοσοκομείων του Εθνικού Συστήματος Υγείας (2012-13).
Η λειτουργία του Εποπτευόμενου Σταθμού «Οδυσσέας» ανεστάλη τον Ιούλιο του 2014. Σύμφωνα με τον ΟΚΑΝΑ, ανεστάλη «ελλείψει ολοκληρωμένου νομοθετικού πλαισίου, που θα προέβλεπε τη λειτουργία τέτοιων Σταθμών». Σύμφωνα όμως με την PRAKSIS, o «Οδυσσέας» έκλεισε «σε συνέχεια σχετικής εισαγγελικής παραγγελίας, κατά την οποία διατάχθηκε προκαταρκτική εξέταση για τη διερεύνηση τυχόν αξιόποινων πράξεων διακίνησης ναρκωτικών ουσιών».
Ο ΔΑ δεν έχει αρμοδιότητα να αποφασίσει για τη χρήση χώρων παρά μόνο σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, εφόσον εκδοθεί το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο. Με δεδομένη όμως την υποστήριξή του για τη λειτουργία του «Οδυσσέα» και τις επανειλημμένες δηλώσεις του Δημάρχου δεν γεννάται θέμα. Εξάλλου έχει κατατεθεί «τροπολογία για δημιουργία χώρων για ιατρικώς ελεγχόμενη χρήση ναρκωτικών» από βουλευτές του ΚΙ.ΝΑΛ (Ιούλιος 2018).
Τίθενται όμως ορισμένα ερωτήματα τόσο για την επιλογή των χώρων ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών, όσο και γενικότερα.
-Ποιοι χώροι θα χρησιμοποιηθούν για την ελεγχόμενη χρήση;
-Θα είναι μόνιμες ή κινητές οι δομές για την εξυπηρέτηση των χρηστών;
-Θα υπάρξει διαβούλευση με τους κατοίκους;
-Για πόσους χρήστες θα είναι οι δομές;
-Για χρήστες ποιών ουσιών;
-Θα παρέχεται ιατρική φροντίδα, θα διαθέτουν δηλαδή οι χώροι γιατρούς, νοσηλευτές, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, όπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις; Θα παρέχεται τροφή, θα υπάρχει χώρος ατομικής καθαριότητας, π.χ. ντους, χώρος διανυκτέρευσης;
-Ποια θα είναι η στρατηγική; Δηλαδή ποιος είναι ο στόχος, πώς θα μετρηθεί; Τι εναλλακτικές έχουν σχεδιαστεί;
-Είναι σε γνώση όσων τις προτείνουν και εκείνων που θα αποφασίσουν η αποτελεσματικότητα και το κόστος αυτών των αιθουσών στις χώρες που λειτουργούν; Είναι σε γνώση τους πόσοι τέτοιοι χώροι έχουν κλείσει και γιατί; Ιδού λοιπόν μερικά στοιχεία.
Στους πίνακες αξιολόγησης του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία (EMCDDA) με βάση έρευνες για ΟΛΑ τα προγράμματα που εφαρμόζονται στην Ευρώπη (30 χώρες), αλλά και για εκείνα που αφορούν ειδικότερα τη μείωση της βλάβης αναφέρεται για τους σταθμούς ελεγχόμενης χρήσης «άγνωστη αποτελεσματικότητα» (unknown effectiveness), ή «πιθανόν ευεργετική» (likely to be beneficial).
Οι χώροι ασφαλούς χρήσης αποτελούν την απάντηση τοπικών φορέων στη χρήση ναρκωτικών σε δημόσιους χώρους και στις πιάτσες ναρκωτικών στις πόλεις, όπου υπάρχει ήδη δίκτυο υπηρεσιών για τα ναρκωτικά. Είναι άμεσα συνδεδεμένοι με τις πολιτικές επιλογές αυτών των τοπικών φορέων και βασίζονται στην εκτίμηση των αναγκών των δήμων και κοινοτήτων που θα τις στεγάσουν.
Οι τοπικοί φορείς παροχής υπηρεσιών, οι αρχές δημόσιας υγείας και η αστυνομία πρέπει να παρακολουθούν προσεκτικά και συστηματικά την κατάσταση πριν και μετά το άνοιγμα των εγκαταστάσεων για να μη γίνει μια ακόμη μεγαλύτερη αγορά; Έγινε αυτό στην περίπτωση του «Οδυσσέα»; Χρειάζονται νέες δομές; Ποια είναι η συμβολή των πέντε κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας «Αθηνά Υγεία», που συγχρηματοδοτούνται από την ΚΕΔΚΕ και τον ΟΚΑΝΑ και λειτουργούν στην περιοχή του Δήμου της Αθήνας; Ποιό είναι το κόστος;
Η εμφάνιση νέων μορφών ενέσιμων διεγερτικών, συμπεριλαμβανομένων νέων ψυχοδραστικών ουσιών, είχε ως αποτέλεσμα και νέους κινδύνους για τους χρήστες ναρκωτικών. Σε αυτό το πλαίσιο, οι αίθουσες ασφαλούς χρήσης ναρκωτικών αποτελούν σήμερα αντικείμενο έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με την ανάκληση ή όχι της εφαρμογής τους. Ζωηρή συζήτηση διεξάγεται ειδικά για το ότι οι εποπτευόμενοι χώροι χρήσης γίνονται μαγνήτης για τους εμπόρους ναρκωτικών και άλλα «αρπακτικά», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, με αποτέλεσμα να προκύπτει και ένα γενικότερο θέμα δημόσιας ασφάλειας.
Έχουν υπάρξει επίσης πολλές αντιδράσεις γι' αυτές τις δομές από διάφορες κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και στον Καναδά. Στη Γαλλία, ενδεικτικά, από τους Γονείς Ενάντια στα Ναρκωτικά και από το Εθνικό Συμβούλιο της Ιατρικής Ένωσης (Conseil National de l''Ordre des Medecins), το οποίο υποστηρίζει μ.ά. ότι «το κράτος δεν έχει καμία συνταγματική υποχρέωση να διευκολύνει τη χρήση ναρκωτικών […]», και ότι οι επιτηρούμενοι σταθμοί δεν κάνουν τίποτα για να αποτρέψουν τη χρήση ναρκωτικών. Ανάλογες είναι και οι αντιδράσεις των ομοσπονδιακών εισαγγελέων στον Καναδά οι οποίοι υπογραμμίζουν ότι η χρήση ναρκωτικών αποτελεί επιλογή του καταναλωτή, την οποία το κράτος δεν έχει υποχρέωση να υποστηρίξει.
Δεν θα είναι η πρώτη φορά που η χώρα μας, της οποίας οι κυβερνήσεις και οι αρχές, γενικότερα, απεχθάνονται την εθνική επιστημονική έρευνα, κυρίως την αντικειμενική, θα προχωρήσει στη δημιουργία άλλης μια δομής με αμφίβολα αποτελέσματα, χωρίς να εξαντλήσει και να αξιολογήσει τις ήδη υπάρχουσες. Κι αυτό, στο όνομα δήθεν του προοδευτισμού και του ενδιαφέροντος για τις «ευάλωτες κοινωνικές ομάδες». Οι διεθνείς έρευνες όμως έχουν δείξει ότι ανάλογες επιλογές εξυπηρετούν τελικά συμφέροντα πολιτικά και επαγγελματικά.
Η ελεγχόμενη χρήση είναι σκόπιμο να λειτουργήσει, αν αποφασιστεί κάτι τέτοιο, στα νοσοκομεία για να μη δημιουργήσει μεγάλο βάρος στις κοινότητες. Είναι επίσης σίγουρο ότι η συγκέντρωση τέτοιων δομών στον Δήμο Αθηναίων, και κατά τη συνήθη τακτική της Δημαρχίας Καμίνη, σε συγκεκριμένες κοινότητες θα καταστρέψει ό,τι έχει απομείνει από αυτές και το κέντρο της πρωτεύουσας. Η μέχρι τώρα πολιτική του απέναντι στις παραδοσιακές μεσοαστικές περιοχές της Αθήνας έχει οδηγήσει
-στη συρρίκνωση της νόμιμης επιχειρηματικής δραστηριότητας, η οποία εντάθηκε ιδιαίτερα με την οικονομική κρίση,
-στη μεγάλη πτώση των εμπορικών αξιών των ακινήτων,
-στην υποβάθμιση κοινωνική, αισθητική, οικονομική, με αποτέλεσμα τη γκετοποίηση και την εγκληματικότητα διότι υπάρχουν αυξημένες ευκαιρίες για το έγκλημα και την παραοικονομία,
-στην επέκταση των εγκληματικών δικτύων εξαιτίας του ανεπαρκούς ελέγχου και επιβολής του νόμου, περικοπών του προϋπολογισμού - οικονομικής κρίσης, απροθυμίας/αδυναμίας των κυβερνήσεων και της τοπικής αυτοδιοίκησης να ελέγξουν δραστικά την κατάσταση,
-στην ανάπτυξη μιας ιδιόμορφης υπόγειας οικονομίας, αξιοποιώντας την οικονομική και πολιτική αστάθεια,
σε αστική μεταβολή και αποδιοργάνωση.
Τον Ιούνιο 2018 ο Δήμος Αθηναίων διοργάνωσε 145 εκδηλώσεις με τίτλο «Ζήσε τον Κήπο & τα Πάρκα αλλιώς!» στον Εθνικό Κήπο, το Άλσος Παγκρατίου, το Άλσος Προμπονά και το Πάρκο Ελευθερίας. Το δεύτερο μεγαλύτερο πάρκο, το Πεδίον του Άρεως, απουσίαζε από τις εκδηλώσεις.
Οι «επτά πληγές» της Αθήνας, όπως προσδιορίστηκαν το 2010-11 από τις ανακοινώσεις της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ ήταν: 1) η διακίνηση και χρήση ναρκωτικών στους δημόσιους χώρους, 2) το παρεμπόριο στους δημόσιους χώρους, 3) η ομαδική εγκατάσταση παράνομων μεταναστών σε διαμερίσματα του κέντρου και η φοροδιαφυγή των ιδιοκτητών, 4) η λειτουργία Καφέ-μπαρ και Καταστημάτων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος χωρίς άδεια, 5) τα εγκαταλελειμμένα κτίρια που τελούν υπό κατάληψη από διάφορες ομάδες (π.χ. αντιεξουσιαστές, χρήστες ναρκωτικών, αστέγους, μετανάστες). Επίσης, πολλά κτίρια ενοικιάζονται σε αλλοδαπούς με μη νόμιμες διαδικασίες και στη συνέχεια «χαρακτηρίζονται» εγκαταλελειμμένα. Οι ιδιοκτήτες εκτός του ότι φοροδιαφεύγουν δεν φροντίζουν την κατάσταση των κοινόχρηστων χώρων των κτιρίων με αποτέλεσμα να αποτελούν εστίες μόλυνσης, 6) οι άστεγοι, 7) τα εκδιδόμενα πρόσωπα και η μαζική λειτουργία οίκων ανοχής χωρίς άδεια. Επτά χρόνια μετά, όλες οι πληγές παραμένουν ανοικτές.
* Η Έφη Λαμπροπούλου είναι Καθηγήτρια Εγκληματολογίας, στο Τμήμα Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
