Το 2020 ήταν η χρονιά που καθορίστηκε από την πανδημία. Το 2021 θα είναι μάλλον η χρονιά που θα καθοριστεί από μια επιλογή. Θα θεωρήσουν οι πολίτες το εμβόλιο ως την καλύτερη επιλογή για να προστατέψουν τη ζωή τους και τους δικούς τους, να αναχαιτιστεί η πανδημία και να επιστρέψει η ζωή στην κανονικότητα; Ή θα το δουν ως ένα επικίνδυνο φάρμακο που προμοτάρεται από διάφορα «σκιώδη συμφέροντα» και θα αποφασίσουν να το απορρίψουν;
Το τι μας περιμένει θα εξαρτηθεί εν πολλοίς από το πόσοι θα επιλέξουν «να σηκώσουν τα μανίκια τους». Οι δημοσκοπήσεις, πάντως, στην Ευρώπη μοιάζουν δυσοίωνες, όπως και στη χώρα μας. Και σε μεγάλο βαθμό η τάση του αντιεμβολιασμού ενθαρρύνθηκε από τους λαϊκιστές.
Τη δυσπιστία απέναντι στα εμβόλια από τους «αρνητές» επεσήμανε στο τελευταίο τεύχος του Economist ο ειδικός στο ζήτημα του αντιεμβολιασμού δρ. Τζόναθαν Κένεντι, του Πανεπιστημίου Queen Mary του Λονδίνου.
Μιλώντας στο liberal.gr ο δρ. Τζ. Κένεντι εξηγεί ότι «οι χώρες με το υψηλότερο ποσοστό ψήφων για λαϊκιστικά κόμματα τείνουν να έχουν και χαμηλή εμπιστοσύνη στα εμβόλια», δηλώνει ότι «σε πολλές χώρες τα εμβόλια είναι υποχρεωτικά κι αυτό το γεγονός δημιουργεί από μόνο του αντίδραση», ενώ εκτιμά ότι πολλά εξαρτώνται από τον βαθμό «εμπιστοσύνης στους Θεσμούς».
Αναφέρεται σε παλαιότερους αβάσιμους ισχυρισμούς, όπως ότι το εμβόλιο MMR (εναντίον Ιλαράς-Ερυθράς-Παρωτίτιδας) προκαλεί αυτισμό. Και προσθέτει ότι το δικαίωμα μερικοί άνθρωποι να θέλουν να είναι ελεύθεροι για να κάνουν κακές επιλογές για την υγεία τους, είναι αμφισβητήσιμο όταν κάτι τέτοιο βλάπτει συνανθρώπους τους.
Συνέντευξη στον Βασίλη Γαλούπη
Ποιος ο συσχετισμός μεταξύ «άρνησης των εμβολίων» και «ψήφου για λαϊκιστές»;
Αν κοιτάξουμε τη Δυτική Ευρώπη υπάρχει μια σαφής ξεκάθαρη συσχέτιση μεταξύ ψήφων για λαϊκιστικά κόμματα και δισταγμού προς τα εμβόλια. Αυτό μπορούμε να το δούμε και σε εθνικό επίπεδο. Οι χώρες με το υψηλότερο ποσοστό ψήφων για λαϊκιστικά κόμματα τείνουν να έχουν και χαμηλή εμπιστοσύνη στα εμβόλια. Σ’ αυτές τις χώρες περιλαμβάνονται η Ιταλία, η Γαλλία και, τουλάχιστον πριν από ένα, δυο χρόνια, η Ελλάδα. Αυτό είναι και το κεντρικό θέμα άρθρου που έγραψα στο European Journal of Public Health πριν λίγα χρόνια.
Δεν έχω ελέγξει τα δεδομένα τα τελευταία δυο χρόνια οπότε δεν είμαι σίγουρος τι αντίκτυπο μπορεί να είχε η Νέα Δημοκρατία ως προς την βελτίωση της εμπιστοσύνης στους Θεσμούς. Από την άλλη, χώρες όπως η Πορτογαλία έχουν πολύ χαμηλά ποσοστά ψήφων για λαϊκιστικά κόμματα και παράλληλα υψηλά επίπεδα εμπιστοσύνης στα εμβόλια.
Αυτό γίνεται εμφανές κι όταν εξετάζουμε τα επί μέρους στοιχεία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, περίπου το 10% των ψηφοφόρων του Συντηρητικού και του Εργατικού κόμματος πιστεύουν ότι η Πολιτεία κρύβει πληροφορίες από τον κόσμο σχετικά με τις παρενέργειες των εμβολίων. Για τους ψηφοφόρους του UKIP (σ.σ. λαϊκιστικό κόμμα με αρχηγό τον Φάρατζ ως το 2016), αυτό το ποσοστό είναι περίπου στο 30%. Στη Γαλλία είναι ακόμα πιο μεγάλο.
Πώς η τακτική των λαϊκιστών να διαβρώνουν την εμπιστοσύνη σε θεσμούς και ειδικούς μπορεί να ενθαρρύνει την δυσπιστία απέναντι στα εμβόλια;
Φαίνεται να υπάρχουν δυο δυναμικές τάσεις που συνδέουν τον λαϊκισμό και τον δισταγμό για τα εμβόλια. Η πρώτη είναι η δυσπιστία απέναντι στις ελίτ και στους ειδικούς. Στη σφαίρα της πολιτικής, αυτό εκδηλώνεται ως θυμός και δυσπιστία απέναντι στους κεντροδεξιούς και κεντροαριστερούς πολιτικούς και σε κόμματα που κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή στην Δυτική Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες. Στο πεδίο της δημόσιας υγείας, ο λαϊκισμός εκδηλώνεται με την μορφή δυσπιστίας απέναντι στις ελίτ και τους ειδικούς που προωθούν τα προγράμματα των εμβολίων, δηλαδή προς το κράτος, τις φαρμακευτικές και τους γιατρούς.
Αυτή η δυσπιστία δείχνει να βασίζεται πάνω σε ανησυχίες ότι «εταιρίες που αναζητούν το κέρδος και διεφθαρμένοι γιατροί και πολιτικοί κρύβουν από εμάς τις επικίνδυνες παρενέργειες των εμβολίων». Μια τέτοια περίπτωση είναι ο διαδεδομένος αλλά αβάσιμος ισχυρισμός ότι το εμβόλιο MMR (σ.σ. το εμβόλιο εναντίον Ιλαράς-Ερυθράς-Παρωτίτιδας) προκαλεί αυτισμό. Το εμβόλιο κατά του covid-19 φαίνεται να επιδεινώνει αυτή την δυσπιστία σε κάποιους ανθρώπους. Αυτό οφείλεται στο ότι το εμβόλιο δημιουργήθηκε γρήγορα, γεγονός που προκάλεσε ανησυχίες ότι δεν ακολουθήθηκαν οι κατάλληλες διαδικασίες. Και σ’ αυτήν την περίπτωση, όμως, δεν φαίνεται να υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτόν τον ισχυρισμό. Επίσης, το γεγονός ότι διακυβεύονται τόσα χρήματα, από την χαλάρωση των lockdowns και την πώληση των εμβολίων, οξύνει αυτή την έλλειψη εμπιστοσύνης.
Ποια είναι η δεύτερη δυναμική; Και πως το εμβόλιο κατά του covid-19 θα μπορούσε να αποδειχθεί το πιο «πολιτικό» εμβόλιο;
Τα άλλα ζητήματα πίσω από την σύνδεση λαϊκισμού-καχυποψίας προς τα εμβόλια έχουν να κάνουν με μια θεμελιώδη διένεξη στην πολιτική φιλοσοφία: Το δικαίωμα της Πολιτείας να λέει στους πολίτες τι να κάνουν. Σε πολλές χώρες τα εμβόλια είναι υποχρεωτικά. Αυτό το γεγονός δημιουργεί από μόνο του αντίδραση.
Το βλέπουμε αυτό και στο θέμα της μάσκας. Μερικοί άνθρωποι θέλουν να είναι ελεύθεροι να κάνουν κακές επιλογές για την υγεία τους. Ακόμα, όμως, και από μια φιλελεύθερη σκοπιά, κάτι τέτοιο είναι αμφισβητήσιμο. Αν, για παράδειγμα, δεχτούμε την ιδέα του John Stuart Mill, ότι το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία δεν επεκτείνεται στο δικαίωμα να βλάπτουμε του άλλους. Το να μην φοράμε μάσκα ή να μην κάνουμε εμβόλια, λοιπόν, μπορεί να βλάψει αυτούς τους ανθρώπους που δεν μπορούν να εμβολιαστούν, όπως μωρά, άτομα που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία κ.α.
Νομίζω πως το συμπέρασμα που μπορούμε να πούμε είναι ότι αν και βλάπτει τα άτομα και την κοινωνία όταν οι άνθρωποι αρνούνται να εμβολιαστούν ή όταν ψηφίζουν λαϊκιστές, δεν προκαλεί έκπληξη ότι δεν εμπιστεύονται τις φαρμακευτικές εταιρίες-σκεφτείτε το θέμα με τα οπιοειδή στις ΗΠΑ- ή τα mainstream πολιτικά κόμματα, λόγω των στάσιμων μισθών και των στάσιμων ευκαιριών που αντιμετωπίζουν πολλοί στις χώρες με υψηλό εισόδημα.
*Ο Jonathan Kennedy είναι Senior Lecturer διεθνούς δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου. Η έρευνά του ειδικεύεται στους αρνητές του εμβολιασμού. Το έργο του έχει δημοσιευτεί σε ακαδημαϊκά περιοδικά όπως Lancet, Social Science and Medicine, European Journal of Public Health κ.α. Σε παλαιότερες αναφορές του, όσον αφορά την Ελλάδα, έχει συγκαταλέξει στα λαϊκιστικά κόμματα ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΛ και ΛΑΟΣ.
