Τριακόσιες δεκατέσσερις ημέρες μετά το αιματοκύλισμα των αμάχων του Ισραήλ που συντάραξε εκ θεμελίων το γεωπολιτικό σκηνικό στη Μέση Ανατολή, οι έμμεσες διαπραγματεύσεις που αρχίζουν σήμερα -απούσας της Χαμάς- στη Ντόχα προβάλλονται από την αμερικανική διπλωματία πιθανώς ως η ύστατη ευκαιρία για την απελευθέρωση των ομήρων, τον τερματισμό ενός πολέμου που «μετρά» δέκα μήνες, και τη διέξοδο που δείχνει να αναζητά το Ιράν για να «απεγκλωβιστεί» από τις διακηρύξεις περί «σκληρών αντιποίνων» κατά του Ισραήλ.
Τη δεδομένη στιγμή προβάλλει πράγματι ο κίνδυνος μίας γενικευμένης ανάφλεξης στη Μέση Ανατολή. Όλα είναι ανοιχτά· από έναν πόλεμο Ισραήλ-Λιβάνου που τρέμουν οι πολίτες του, βυθισμένοι ήδη στη φτώχεια σε μία διαλυμένη χώρα όπου η Χεζμπολάχ λειτουργεί ως κράτος εν κράτει, έναν ανοιχτό πόλεμο Ισραήλ-Ιράν με απρόβλεπτες συνέπειες για όλη τη Μέση Ανατολή και ευρύτερα, έως μία συμφωνία την ύστατη ώρα για κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας που θα μπορούσε, άγνωστο για πόσο, να επιφέρει αποκλιμάκωση.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ρίξει όλο το «βάρος» τους στις σημερινές συνομιλίες στη Ντόχα προς οριστικοποίηση ενός πλαισίου εκεχειρίας, αν και οι οιωνοί δεν φαίνονται θετικοί. Η επίτευξη συμφωνίας «γίνεται δύσκολη» αναγνώρισε ο ίδιος ο Τζο Μπάιντεν, όμως δηλώνει αποφασισμένος να επιμείνει.
Επικεφαλής της ισραηλινής αντιπροσωπείας στη Ντόχα θα είναι οι επικεφαλής της Μοσάντ και Σιν Μπετ, Νταβίντ Μπαρνέα και Ρόνεν Μπαρ αντίστοιχα, «παρών» και ο επικεφαλής της CIA Ουίλιαμ Μπερνς, καθώς και ο πρωθυπουργός του Κατάρ, σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θάνι. Στον Λίβανο βρίσκεται την ίδια στιγμή ο Άμος Χοκστάιν, εκ των πλέον έμπιστων συμβούλων του Τζο Μπάιντεν. Η επιστροφή του Άντονι Μπλίνκεν στη Μέση Ανατολή έχει αναβληθεί, αλλά συνεχίζει τις πυρετώδεις διπλωματικές επαφές.
Πέραν του ότι η κατάπαυση του πυρός είναι απολύτως αναγκαία για να επιστρέψουν οι όμηροι, νεκροί και ζώντες, στην πατρίδα τους και για τους ίδιους τους Παλαιστινίους της Γάζας, οι ΗΠΑ «διαβάζουν» στο ιρανικό καθεστώς πρόθεση να χρησιμοποιήσει την εκεχειρία ως «κάλυψη» για να κάνει πίσω ή να προχωρήσει σε μικρότερη «συμβολική» απάντηση που εάν ακολουθούνταν από συγκρατημένη ισραηλινή αντίδραση θα απομακρυνόταν ο κίνδυνος να τυλιχτεί στις φλόγες η Μέση Ανατολή.
«Αυτή είναι η προσδοκία μου», δηλώνει ο Μπάιντεν ως προς το ενδεχόμενο η εκεχειρία να φρενάρει το Ιράν. Η Ουάσινγκτον διατηρεί ανοιχτούς διαύλους με την Τεχεράνη μέσω τρίτων πλευρών, και παράλληλα δεν επιδέχεται παρερμηνείας το μήνυμα που της έχει στείλει με τη δύναμη πυρός που έχει συγκεντρώσει στην περιοχή. To ίδιο το καθεστώς δημόσια διά του Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και των Φρουρών της Επανάστασης «βρυχάται», όμως πληθαίνουν οι ανώνυμες δηλώσεις υψηλόβαθμων Ιρανών αξιωματούχων στον διεθνή Τύπο ότι μόνο μία εκεχειρία στη Γάζα θα μπορούσε να συγκρατήσει την απάντηση για την εξουδετέρωση του Ισμαήλ Χανίγια.
Τα «σήματα» που φθάνουν από την Τεχεράνη είναι πάντως στην πραγματικότητα ανάμεικτα και ουδείς μπορεί να προεξοφλήσει πώς και σε ποια έκταση μπορεί τελικά να κινηθεί το Ιράν, πολλώ δε μάλλον η Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Το σίγουρο είναι ότι αυτή τη στιγμή το θεοκρατικό καθεστώς διεξάγει έναν ψυχολογικό πόλεμο ενώ ταυτόχρονα είναι διχασμένο στο εσωτερικό του, ενώ η Χεζμπολάχ -που επί μήνες επιμένει πως η αποκλιμάκωση στο βόρειο μέτωπο θα έλθει μόνο μέσω εκεχειρίας στη Γάζα- έχει διαμηνύσει πως στην εξόντωση του υπαρχηγού του Χασάν Νασράλα, Φουάντ Σουκρ, θα απαντήσει ανεξαρτήτως.
Το σχέδιο Μπάιντεν και η άπιαστη εκεχειρία
Ένα συνεχές μπρος-πίσω, αμφίσημες και αντικρουόμενες δηλώσεις, δεσμεύσεις και υπαναχωρήσεις, έχουν χαρακτηρίσει μήνες διαπραγματεύσεων για μία εκεχειρία στη Γάζα. Στο σπάνιο κοινό ανακοινωθέν που εκδόθηκε προ ημερών με την υπογραφή του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν, του προέδρου της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι και του σεΐχη Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ-Θάνι του Κατάρ αναφέρεται πως «δεν υπάρχει άλλος χρόνος για χάσιμο ούτε δικαιολογίες από κανένα μέρος για περαιτέρω καθυστέρηση» και στις διαπραγματεύσεις θα παρουσιάσουν «μία τελική πρόταση-γέφυρα» -οι λεπτομέρειες της οποίας δεν έχουν δημοσιοποιηθεί.
Στον «πυρήνα» της διαπραγμάτευσης παραμένει το σχέδιο τριών φάσεων που είχε ανακοινώσει την 31η Μαΐου ο Τζο Μπάιντεν, αρχικά ως ισραηλινή πρόταση. Η πρώτη φάση θα διαρκέσει έξι εβδομάδες και θα περιλαμβάνει την αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων από όλες τις πυκνοκατοικημένες περιοχές της Γάζας και την απελευθέρωση ενός αριθμού ομήρων, συμπεριλαμβανομένων γυναικών, ηλικιωμένων και τραυματιών, με αντάλλαγμα την αποφυλάκιση εκατοντάδων Παλαιστίνιων κρατουμένων και την εφαρμογή προσωρινής εκεχειρίας.
Οι δύο πλευρές θα χρησιμοποιήσουν αυτή την περίοδο των έξι εβδομάδων για να διαπραγματευτούν μια συμφωνία για το δεύτερο στάδιο, η οποία, κατά τα όσα είχε δηλώσει ο Τζο Μπάιντεν, θα περιλαμβάνει την απελευθέρωση όλων των υπόλοιπων ζωντανών ομήρων, συμπεριλαμβανομένων των ανδρών στρατιωτών, και την πλήρη αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα. Η προσωρινή κατάπαυση του πυρός θα γίνει μόνιμη. Στην τρίτη φάση θα ξεκινήσει ένα μεγάλο σχέδιο ανοικοδόμησης της Γάζας και οι τελευταίες σοροί των ομήρων που έχουν σκοτωθεί θα επιστραφούν στις οικογένειές τους.
Πέραν μίας σε γενικές γραμμές θετικής αρχικής υποδοχής, τα αγκάθια παρέμειναν και σε αυτά συγκαταλέγονται ασυμφωνία για τη σειρά ανταλλαγής ομήρων-κρατουμένων, τον αριθμό των αποφυλακισθέντων Παλαιστινίων και μέχρι πού θα πρέπει να οπισθοχωρήσουν οι ισραηλινές δυνάμεις στη Γάζα. Μία συμφωνία αρκετές φορές εμφανίστηκε κοντά για να γκρεμιστούν ξανά οι ελπίδες, ενώ αυτή τη φορά είναι ακόμα πιο περίπλοκη η κατάσταση μετά την εξουδετέρωση των Φουάντ Σουκρ και Ισμαήλ Χανίγια.
Ως προς το αρχικό πλαίσιο, το Ισραήλ έχει σταθεί επιφυλακτικό απέναντι στην πρόβλεψη ότι η αρχική κατάπαυση του πυρός θα παρατεινόταν για όσο συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις για τη δεύτερη φάση, ανησυχώντας ότι η Χαμάς θα προσπαθούσε να αγοράζει χρόνο με άκαρπες διαπραγματεύσεις. Η Χαμάς από πλευράς της φοβόταν ότι το Ισραήλ θα ξαναρχίσει τον πόλεμο μόλις επιστραφούν οι πιο ευάλωτοι όμηροι.
Στην «εξίσωση» προστέθηκαν τα τελευταία 24ωρα αναφορές διπλωματικών πηγών που θέλουν την κυβέρνηση Νετανιάχου να σκλήρυνε τις τελευταίες δύο εβδομάδες τη διαπραγματευτική στάση της προσθέτοντας νέους όρους, που σύμφωνα με μέλη της ίδιας της ισραηλινής διαπραγματευτικής ομάδας, που επικαλούνται τοπικά και διεθνή μέσα, ανησυχούν ότι μπορεί να δημιουργήσουν νέα εμπόδια. Το Ισραήλ φέρεται να διαβίβασε στα τέλη Ιουλίου στους Αμερικανούς, Αιγύπτιους και Καταριανούς διαμεσολαβητές έναν κατάλογο που προσέθετε λιγότερο ευέλικτους όρους σε μια σειρά αρχών που είχε διατυπώσει στα τέλη Μαΐου. Αμφιβολίες εκφράστηκαν επίσης σχετικά με την προθυμία της Χαμάς να συμβιβαστεί σε βασικά ζητήματα· ζήτησε επίσης τις δικές της εκτεταμένες αναθεωρήσεις καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, ενώ έκανε κάποιες μικρότερες παραχωρήσεις τον Ιούλιο.
Αιγύπτιοι αξιωματούχοι που επικαλείται το Associated Press ανέφεραν υπό καθεστώς ανωνυμίας ότι το Ισραήλ επιδιώκει τώρα να διατηρήσει τον έλεγχο του διαδρόμου της Φιλαδέλφειας, της στενής λωρίδας γης κατά μήκος των συνόρων της Γάζας με την Αίγυπτο, από όπου θεωρεί ότι εισάγονται λαθραία όπλα μέσω υπόγειων σηράγγων, γεγονός που το Κάιρο αρνείται. Συνεχιζόμενη παρουσία επιδιώκει και στο πέρασμα της Ράφα, κάτι που σύμφωνα με τους New York Times δεν περιλαμβανόταν στις προγενέστερες θέσεις του Μαΐου.
Το Ισραήλ θέλει επίσης να διατηρήσει δυνάμεις κατά μήκος ενός άξονα στην κατεύθυνση Ανατολής-Δύσης που διχοτομεί τη Γάζα, ώστε να μπορούν να εξαλείψουν ενόπλους που περνούν στο βόρειο τμήμα του θύλακα. Απαιτεί επίσης βέτο στο ποιοι Παλαιστίνιοι κρατούμενοι θα αποφυλακιστούν, και η Χαμάς στο ζήτημα αυτό σταθερά αρνείται να συμβιβαστεί. Το Ισραήλ ζητά επίσης έναν κατάλογο των ομήρων που είναι ακόμη ζωντανοί -άλλος ένας όρος που απορρίπτεται από τη Χαμάς.
Το γραφείο του Μπενιαμίν Νετανιάχου έχει απορρίψει τους ισχυρισμούς ότι μετέβαλε τις ισραηλινές θέσεις υπό το βάρος και ενδοκυβερνητικών πιέσεων εκ μέρους της ακροδεξιάς πτέρυγας. Υπογράμμισε ότι δεν πρόκειται για πρόσθετους όρους, αλλά «ουσιαστικές διευκρινίσεις», και κατηγόρησε αντίθετα τη Χαμάς ότι πρόσθεσε μη ρεαλιστικές απαιτήσεις στη θέση της. Μίλησε για 29 προσθήκες, δίχως να διευκρινίσει ποιες.
Ως επιχείρημα για την άρνησή της να παραστεί στις συνομιλίες, η Χαμάς από την πλευρά της προβάλλει ότι αυτό που ζητά είναι να οριστικοποιηθεί η εφαρμογή του σχεδίου που έχει ήδη αποδεχθεί (ξεχνώντας ότι έχει επίσης υποβάλλει προσθήκες), υποστηρίζει ότι η παρουσία της θα σηματοδοτούσε επιστροφή στο «σημείο μηδέν» και κατηγορεί την κυβέρνηση Νετανιάχου ότι θα επιχειρήσει να κωλυσιεργήσει με νέους όρους. «Η Χαμάς είναι δεσμευμένη στην πρόταση που της παρουσιάστηκε στις 2 Ιουλίου, η οποία βασίζεται στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και στην ομιλία του Μπάιντεν και το κίνημα είναι έτοιμο να ξεκινήσει αμέσως συζήτηση για έναν μηχανισμό υλοποίησής της», έχει δηλώσει ο ανώτερος αξιωματούχος Σαμί Αμπού Ζούχρι.
Τίποτα καλό δεν προοιωνίζει η στάση της Χαμάς -ειδικά από τη στιγμή που πλέον βρίσκεται υπό την ηγεσία του ενορχηστρωτή της 7ς Οκτωβρίου Γιαχία Σινουάρ-, αλλά κατά τους αναλυτές δεν σηματοδοτεί αυτόματα και ότι έχει εγκαταλείψει εντελώς το «τραπέζι» των διαπραγματεύσεων. Ουδέποτε ηγέτες της Χαμάς έχουν έλθει σε απευθείας συνομιλίες με Ισραηλινούς αξιωματούχους καθ' όλη τη διάρκεια του πολέμου, βασιζόμενοι στο Κατάρ και την Αίγυπτο για να ενεργήσουν ως μεσάζοντες. Πολλοί εκ των πλέον υψηλόβαθμων μελών της οργάνωσης εδρεύουν στο Κατάρ, σε μικρή απόσταση από τα γραφεία των Καταριανών μεσολαβητών στη Ντόχα, και θα «ακούσουν» μετά τη συνάντηση τι θα τους μεταφέρουν οι μεσολαβητές.
Το ζήτημα είναι πόσο γρήγορα θα φθάσουν οι πληροφορίες στον Γιαχία Σινουάρ, τον ενορχηστρωτή της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου που έφθασε να κρατά στα «χέρια» του τη διαπραγμάτευση, και τι θα αποφασίσει. Η επικοινωνία μαζί του είναι δύσκολη δεδομένου ότι κρύβεται στα τούνελ της Γάζας και η αναμονή για την έγκρισή του σε προβλέψεις αλλεπάλληλων σχεδίων για εκεχειρία είχε συχνά επιβραδύνει τις προγενέστερες διαπραγματεύσεις.
Στην πορεία όλων αυτών εφιαλτικών μηνών ο Σινουάρ έχει συχνά διαφωνήσει με τους ηγέτες της «Χαμάς εξωτερικού» και είναι λιγότερο διατεθειμένος από οποιονδήποτε άλλον να παραχωρήσει έδαφος στους Ισραηλινούς διαπραγματευτές, εν μέρει επειδή γνωρίζει ότι είτε τελειώσει ο πόλεμος, είτε όχι, εκείνος βρίσκεται πρώτος στη λίστα του Ισραήλ προς εξουδετέρωση. Πληροφορίες που θέλουν τον Γιαχία Σινουάρ να έχει θέσει τη διακοπή των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα ως προαπαιτούμενο για την παρουσία της Χαμάς στις συνομιλίες -κάτι στο οποίο σε καμία των περιπτώσεων δεν θα συναινούσε το Ισραήλ-, εφόσον ευσταθούν είναι αρκετά ενδεικτικές...
