Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και σύνθετες κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις, τα παραδοσιακά μοντέλα της εκπαίδευσης απαιτούν μετασχηματισμό. Ο έντονος προβληματισμός και οι συζητήσεις για το σύστημα παιδείας στην Ελλάδα δεν αποτελούν την εξαίρεση.
Η Ευρώπη αναζητεί μια νέα κατεύθυνση στην παιδεία και προσπαθεί να πείσει τα εμπλεκόμενα μέρη (κράτη μέλη, πανεπιστήμια, κλπ) για την ανάγκη ριζοσπαστικών αλλαγών. Το σύστημα οφείλει να μετασχηματιστεί άμεσα σε πολλά επίπεδα και για αυτό απαιτούνται ευρύτερες συναινέσεις πριν είναι αργά.
Σε αυτήν την κατεύθυνση, κλήθηκε η επιτροπή ESIR να συνεισφέρει με ένα γενικό πλαίσιο προτάσεων αλλαγών στα συστήματα παιδείας στην Ευρώπη. H επιτροπή ESIR, στην οποία έχουμε ήδη αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο στο Liberal, είναι μια ομάδα, 16 εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου, που παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της έρευνας και της καινοτομίας.
Η ομάδα ESIR προτείνει λοιπόν μια σειρά από κρίσιμες αλλαγές που σηματοδοτούν μια αναγκαία στροφή, μακριά από τις τυποποιημένες εξετάσεις, και δίνοντας έμφαση στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας, της κριτικής σκέψης και του γραμματισμού για τα μέλλοντα. Αυτή η προτεινόμενη αλλαγή δεν είναι απλώς μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση - είναι μια αναγκαιότητα για την προετοιμασία μιας γενιάς που πρέπει να είναι ικανή να πλοηγηθεί και να διαμορφώσει το μέλλον.
Το μέλλον απαιτεί ένα εργατικό δυναμικό εξοπλισμένο με δεξιότητες πέρα από τις παραδοσιακές ακαδημαϊκές γνώσεις. Η ESIR αναγνωρίζει την ανεπάρκεια του υπάρχοντος συστήματος και τάσσεται υπέρ ενός προγράμματος σπουδών που προάγει τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη από μικρή ηλικία.
Το κείμενο προτάσεων της ομάδας, που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2023, αποτελεί έκκληση για δράση τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ώστε να εστιάσουν στην εμπέδωση αυτών των δεξιοτήτων στο εκπαιδευτικό πλαίσιο σε όλες τις βαθμίδες. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια νέα δημιουργική και καινοτόμα γενιά που θα μπορεί να φανταστεί και να αναπτύξει ριζοσπαστικές λύσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων του αύριο.
Κεντρική θέση σε αυτή τη μετασχηματιστική εκπαίδευση κατέχει ο γραμματισμός για τα μέλλοντα (futures literacy) - η ικανότητα να σκέφτεται και να κατανοεί κανείς το μέλλον με σύνθετους, πολυδιάστατους τρόπους. Η ενσωμάτωση του γραμματισμού για τα μέλλοντα στο εκπαιδευτικό παράδειγμα εξοπλίζει τους μαθητές με μια μοναδική εργαλειοθήκη.
Αυτή η εργαλειοθήκη τους επιτρέπει να ανιχνεύουν τις αλλαγές, να αξιολογούν πιθανά σενάρια και να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σε έναν ταχέως εξελισσόμενο κόσμο. Η εισαγωγή του γραμματισμού για τα μέλλοντα, προωθείται σταθερά τα τελευταία χρόνια από την UNESCO και από οργανισμούς όπως ο Teach the Future, και συμβαδίζει με τις τρέχουσες τάσεις για συμμετοχικές προσεγγίσεις στην έρευνα και τον βαθύ προβληματισμό σχετικά με τις επιπτώσεις της επιστήμης και της τεχνολογίας στην κοινωνία.
Σε μια άλλη παράλληλη αλλά σχετική κατεύθυνση, η Επιτροπή ESIR έρχεται να τονίσει την αξία της τέχνης, η οποία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο σε αυτόν τον προτεινόμενο εκπαιδευτικό μετασχηματισμό. Με την ενσωμάτωση της τέχνης, παράλληλα με την τεχνολογία, σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης και τα επιστημονικά πεδία, οι μαθητές ενθαρρύνονται να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα και να αναπτύξουν μια αυξημένη αίσθηση δημιουργικότητας και ενσυναίσθησης.
Η συμπόρευση της καλλιτεχνικής δημιουργίας και του επιστημονικού πειραματισμού δεν ενισχύει μόνο τη μαθησιακή εμπειρία - είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο που προάγει την καινοτόμο σκέψη και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Η συνέργεια μεταξύ της τέχνης και άλλων επιστημονικών κλάδων ανοίγει το δρόμο για ολιστικές και δυναμικές μαθησιακές εμπειρίες.
Το σύντομο κείμενο των προτάσεων δεν παραλείπει επίσης να τονίσει ότι ο μετασχηματισμός της εκπαίδευσης οφείλει να δώσει έμφαση στις κοινωνικές δεξιότητες - δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την προσαρμοστικότητα και την ανθεκτικότητα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Η επιτροπή ESIR δίνει σημαντική έμφαση σε αυτές τις δεξιότητες, αναγνωρίζοντας αυτές ως κρίσιμες για τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα των μελλοντικών κοινωνιών. Η δημιουργικότητα, η επικοινωνία, η συνεργασία και η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μεταξύ των βασικών ήπιων δεξιοτήτων που πρέπει να καλλιεργούνται μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι δεξιότητες αυτές είναι απαραίτητες όχι μόνο για την επαγγελματική επιτυχία αλλά και για την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία.
Σε μια περίοδο που η συζήτηση στην Ελλάδα εστιάζει στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, θα ήταν λάθος να παραλείψουμε την ανάγκη για βαθύτερες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης. Όσο ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού συστήματος παραμένει ευθύνη των κρατών μελών, η αποτυχία επίσης βαρύνει αποκλειστικά τα κράτη που δεν θα λάβουν άμεσα πρωτοβουλίες για ριζικό μετασχηματισμό.
Έναν μετασχηματισμό προς την κατεύθυνση της προετοιμασίας των μαθητών για τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες του 21ου αιώνα. Εστιάζοντας στον γραμματισμό για τα μέλλοντα, αγκαλιάζοντας τις τέχνες και επενδύοντας στις κοινωνικές δεξιότητες, η προσέγγιση αυτή αποσκοπεί στη δημιουργία ενός πιο ανθεκτικού, δημιουργικού και προσαρμοστικού εργατικού δυναμικού, μιας περισσότερο ανθεκτικής κοινωνίας. Αυτή η αναγκαία εκπαιδευτική εξέλιξη δεν είναι απλώς μια αλλαγή πολιτικής - είναι μια κοινωνική επιταγή που θα διαμορφώσει το μέλλον της Ευρώπης και πέραν αυτής.
*Ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος είναι μέλος της επιτροπής ESIR, κάτοχος της Έδρας UNESCO on Futures Research στο ΙΤΕ, και πρόεδρος του MOMus.
