«Αυτό ήταν. Δεν υπάρχει επιστροφή»… Χιλιάδες Αρμένιοι «στοιβάζουν» υπάρχοντα, πικρία και την ανάμνηση της ζωής που χάνουν και εγκαταλείπουν το Ναγκόρνο Καρμπάχ μετά την άνευ όρων συνθηκολόγηση μπροστά στην αστραπιαία στρατιωτική επιχείρηση των Αζέρων.
Καθώς εκείνοι παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς υπό το φόβο εθνοκάθαρσης, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δέχεται θερμή υποδοχή στο Αζερμπαϊτζάν επιδεικνύοντας για άλλη μία φορά τη στενή συμμαχία και την ταύτιση με τον Ιλχάμ Αλίεφ, ενώ το Κρεμλίνο αποκρούει τις μομφές εκ μέρους του Ερεβάν ότι επί της ουσίας «έκλεισε το μάτι» σε Μπακού και Άγκυρα για να προχωρήσει η αζερική στρατιωτική επιχείρηση.
H επικράτηση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, ουσιαστικά η χαριστική βολή για τον αρμενικό θύλακα όπου το Ερεβάν είχε ήδη αποδεχθεί από τον πόλεμο του 2020 την αζερική κυριαρχία, έχει έλθει να μεταβάλλει περαιτέρω την ευαίσθητη ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου, που χαρακτηρίζεται από ένα συνονθύλευμα εθνοτήτων και την οποία διαπερνούν αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου, με τη Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Τουρκία και το Ιράν να ερίζουν για αυξημένη επιρροή.
Μαζικό κύμα φυγής βρίσκεται σε εξέλιξη από την πρωτεύουσα του Καραμπάχ -Στεπανακέρτ για την Αρμενία, Χανκεντί για το Αζερμπαϊτζάν- με περισσότερους από 3.000 πολίτες να έχουν περάσει μέχρι στιγμής οδικώς τα σύνορα προς την Αρμενία μέσω του διαδρόμου Λατσίν. «Κανείς δεν θα ξαναγυρίσει. Αυτό ήταν», λένε στα διεθνή ειδησεογραφικά μέσα κάτοικοι της αυτόκλητης «Δημοκρατίας του Αρτσάχ» που φεύγουν φοβούμενοι διώξεις και εθνοκάθαρση.
Την ίδια στιγμή, στο Ερεβάν διαδηλωτές ζητούν την παραίτηση του πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν που εν τέλει «έπαιξε και έχασε» στο ζήτημα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Σήμερα, καθώς ως φαίνεται τερματίζεται οριστικά μία σύγκρουση που «μετρά» δεκαετίες και δίχως η Αρμενία να μπορεί να βασιστεί στην παραδοσιακή συμμαχία με την ομόθρησκη Ρωσία, ο Νικόλ Πασινιάν κατηγορείται για ενδοτισμό, δέχεται σκληρή κριτική ότι άφησε τους 120.000 κατοίκους του θύλακα απροστάτευτους, και αμφισβητείται η προσέγγιση που ακολούθησε με τις Ηνωμένες Πολιτείες με κορύφωση τα κοινά στρατιωτικά γυμνάσια επί αρμενικού εδάφους. Η αζερική επιχείρηση-αστραπή ήλθε ακριβώς εν μέσω των ασκήσεων, προσφέροντας στη Μόσχα ένα ικανό πρόσχημα για να μείνει σχεδόν αμέτοχη στα όσα εκτυλίχθηκαν.
Από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Αρμενία βασιζόταν στην εταιρική σχέση ασφαλείας με τη Ρωσία, ενώ το μουσουλμανικό Αζερμπαϊτζάν πορεύθηκε πλάι-πλάι με την Τουρκία, με την οποία μοιράζεται γλωσσικούς και πολιτιστικούς δεσμούς, στη βάση του μοντέλου «ένα έθνος, δύο κράτη». Εξ ου και η θερμή υποδοχή που επιφύλαξε ο Αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγεφ σήμερα, Δευτέρα, στον Τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στον θύλακα του Ναχιτσεβάν.
Τι ζητά ο Ερντογάν
Καθώς χιλιάδες Αρμένιοι εγκατέλειπαν το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ο Ερντογάν έγινε δεκτός με τιμές στη λωρίδα αζερικής γης μεταξύ Αρμενίας, Ιράν και Τουρκίας, και εξήρε τη νίκη του Μπακού ως «παράθυρο ευκαιρίας για ειρήνη στην περιοχή».
Πάγιο ζητούμενο, Άγκυρας και Μπακού είναι να ανοίξει ο διάδρομος του Ζανγκεζούρ κατά μήκος της αρμενο-ιρανικής μεθορίου, που θα συνδέει τον μικρό θύλακα του Ναχιτσεβάν με το Αζερμπαϊτζάν, και έτσι θα εξασφαλιστεί η αδιάκοπη οδική και σιδηροδρομική πρόσβαση από την Τουρκία που θα ενώνει το σύνολο των τουρκογενών κρατών από τη Σμύρνη στα δυτικά μέχρι την Κιργιζία στην κεντρική Ασία. Αυτό θα επιτρέψει επίσης στο Μπακού να εξασφαλίσει εδαφική συνέχεια με το Νατσιχεβάν και την Τουρκία.
Θα αποκόψει, όμως, το κοινό σύνορο του Ιράν με την Αρμενία, κάτι για το οποίο αντιδρά έντονα η Τεχεράνη. Η ισχυρή παρουσία αζερικού πληθυσμού στο Ιράν συνιστά κίνδυνο ακόμη και για την ενότητα του Ιράν, και καθοριστικό παράγοντα για τις περιφερειακές ισορροπίες και για τις σχέσεις Μπακού-Τεχεράνης. Η στάση του Ισραήλ όσον αφορά στις σχέσεις του με το Αζερμπαϊτζάν καθοδηγείται και από αυτό τον παράγοντα, δεδομένης της απειλής που συνιστά το Ιράν για την ύπαρξή του.
Σε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Ιλχάμ Αλίγεφ, ο Τούρκος πρόεδρος επικρότησε την «αντιτρομοκρατική επιχείρηση», όπως και χαρακτηρίστηκε, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Δήλωσε υπερήφανος που ολοκληρώθηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και ευχήθηκε «τις ευλογίες του Αλλάχ για τους μάρτυρες αδελφούς μας», αναφερόμενος στους Αζέρους στρατιώτες που σκοτώθηκαν. Από πλευράς των Αρμενίων του Καραμπάχ, το οποίο και αναγνωρίζεται διεθνώς ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, υπήρξαν αναφορές για τουλάχιστον 200 νεκρούς και 400 τραυματίες κατά τη στρατιωτική επιχείρηση.
Προς περαιτέρω εδραίωση της συμμαχίας μεταξύ «αδελφών κρατών», το επίσημο πρόγραμμα της επίσκεψης περιλαμβάνανε τα εγκαίνια αγωγού φυσικού αερίου, καθώς και εκσυγχρονισμένης στρατιωτικής εγκατάστασης στον μικρό θύλακα που ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν από το 1923 αλλά δεν έχει συνέχεια με την υπόλοιπη αζερική επικράτεια.
Διαδηλώσεις στο Ερεβάν - Πασινιάν κατά Μόσχας
Ενόσω αλληλοσυγχαίρονται Ερντογάν και Αλίγεφ, και στο Μπακού πολίτες πανηγυρίζουν κυματίζοντας αζερικές και τουρκικές σημαίες μετά τη συνθηκολόγηση της αποκαλούμενης «Δημοκρατίας του Αρτσάχ», στο Ερεβάν έχουν συλληφθεί περισσότεροι από 100 διαδηλωτές που βγήκαν στους δρόμους ζητώντας «να φύγει ο Πασινιάν».
Από το επίσημο πρακτορείο ειδήσεων της Αρμενίας φθάνουν την ίδια στιγμή καταγγελίες περί συνωμοσίας για τη διενέργεια πραξικοπήματος προς ανατροπή του πρωθυπουργού, αλλά και σχεδίων δολοφονίας του ιδίου και άλλων πολιτικών. Πρώην δήμαρχος του Ερεβάν βρίσκεται μεταξύ οκτώ συλληφθέντων που φέρονται να εμπλέκονται στην υπόθεση, σύμφωνα πάντα με τις σχετικές καταγγελίες.
Ο Νικόλ Πασινιάν έχει κατηγορήσει ανοιχτά άτομα που διατηρούν στενούς δεσμούς με την ηγεσία του Ναγκόρνο Καραμπάχ ότι υποδαυλίζουν τις ταραχές στην Αρμενία, ενώ στην κριτική για τη διαχείριση της κρίσης «απαντά» ότι την ευθύνη για την ήττα και τη συνθηκολόγηση στον πόλεμο των 24 ωρών στον αζερικό θύλακα φέρει η ρωσική ειρηνευτική δύναμη που δεν αντέδρασε.
«Δείχνοντας» τη Μόσχα χαρακτηρίζει «αναποτελεσματικές» τις αμυντικές συμμαχίες που έχεις συνάψει η Αρμενία, λέγοντας πως τα γεγονότα εξέθεσαν τα «τρωτά σημεία» της χώρας του, η οποία «ουδέποτε αρνήθηκε τις συμμαχικές της υποχρεώσεις και δεν πρόδωσε ποτέ τους συμμάχους της».
Η Αρμενία, από κοινού με άλλες έξι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, αποτελεί μέλος του καθοδηγούμενου από τη Μόσχα Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), το οποίο λειτουργεί θεωρητικά στα πρότυπα του ΝΑΤΟ με τα κράτη-μέλη να «ενώνονται» από ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής.
Η Ρωσία -η οποία σαφώς δεν έχει ξεχάσει ότι ο Νικόλ Πασινιάν εναντιώθηκε στον απρόκλητο πόλεμο που εξαπέλυσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία- επιμένει ότι θεωρεί την Αρμενία σύμμαχό της, και παραμένει σε επαφή με την ηγεσία της. «Κατανοούμε τη συναισθηματική ένταση αυτής της στιγμής, αλλά διαφωνούμε έντονα με την προσπάθεια να επιρριφθούν ευθύνες στη ρωσική πλευρά και ιδιαίτερα στα μέλη της ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης, που επιδεικνύουν πραγματικό ηρωισμό κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους» ήταν το σχόλιο του εκπροσώπου του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, προς τους δημοσιογράφους.
Από ευρωπαϊκής πλευράς, ζητείται ο σεβασμός των δικαιωμάτων των πολιτών του Ναγκόρνο Καραμπάχ και καταβάλλεται εκ μέρους της προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ προσπάθεια για τη διοργάνωση συνομιλιών μεταξύ Γερμανίας, Γαλλίας, Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας.
