Την παγιωμένη μετεμφυλιακή πραγματικότητα μίας χώρας χωρισμένης στα δύο, που σπαράσσεται από πολιτικές διαμάχες, διαφθορά και εξωτερικές παρεμβάσεις μετά την εξέγερση του 2011 κατά του καθεστώς Καντάφι, εκθέτει με τον πλέον οδυνηρό τρόπο η βιβλικών διαστάσεων φυσική καταστροφή που χτύπησε τη Λιβύη.
Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να ελέγξει την οργή με την οποία η κλιματική κρίση ξεσπά, όμως στη Λιβύη δεν υφίσταται μία κυβέρνηση που, με όσες αδυναμίες και αν μετρά, να είναι εκείνη που αναλαμβάνει κεντρικά να διαχειριστεί μία πρωτοφανούς κλίμακας τραγωδία τόσο σε επίπεδο συντονισμού των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης, όσο και όσον αφορά τη διεθνή συνδρομή που έχει απεγνωσμένα ανάγκη μία χώρα που μπορεί να φθάσει να θρηνήσει περισσότερους από 10.000 νεκρούς.
Η διεθνής διπλωματία επιχειρεί επί ματαίω εδώ και μία δεκαετία να «στρέψει» τις αντιμαχόμενες πλευρές στη Λιβύη προς μία εκλογική αναμέτρηση με την ελπίδα ότι θα αναδειχθεί μία νομιμοποιημένη κυβέρνηση και θα απομακρυνθεί η διαρκής απειλή νέας διολίσθησης στη βία στην ασταθή πετρελαιοπαραγωγό χώρα της Βόρειας Αφρικής, η οποία και βρίσκεται στο επίκεντρο ισχυρών γεωπολιτικών συμφερόντων.
Τη στιγμή αυτή η Λιβύη δεν έχει διολισθήσει στη βία, όμως «βλέπει» ολόκληρες περιοχές της να έχουν κυριολεκτικά σβηστεί από το χάρτη από τις πλημμύρες που προκάλεσαν οι κατακλυσμιαίες βροχοπτώσεις της κακοκαιρίας Daniel, που μετά το επίσης καταστροφικό πέρασμά της από την Ελλάδα «μεταμορφώθηκε» σε μεσογειακό κυκλώνα. Ξεπερνούν ήδη τους 3.000 οι νεκροί, δεκάδες χιλιάδες είναι οι εκτοπισμένοι, έως και δέκα χιλιάδες κατά συγκρατημένες εκτιμήσεις του Ερυθρού Σταυρού οι αγνοούμενοι.
Και εν μέσω μίας τέτοιας αδιανόητης καταστροφής, οι δύο αντίπαλες κυβερνήσεις που εδρεύουν στην Τρίπολη στα δυτικά και στο Τομπρούκ στα ανατολικά της χώρας, «πρέπει» με κάποιο τρόπο να συνεννοηθούν για να φθάσει βοήθεια σε όλους όσοι βυθίζονται στα νερά και την απελπισία. Δεν είναι καθόλου σαφές πώς ακριβώς οι διάφορες αρχές συντονίζουν τις προσπάθειες, ενόσω διασώστες και ιατρικές ομάδες καταφθάνουν στην περιοχή σε αναζήτηση επιζώντων.
Αυτό που είναι όμως σαφές και ήδη καταγγέλλεται είναι ότι συνεπεία αυτής της κατάστασης, η αντίδραση είναι αργή. Όπως εξίσου σαφές είναι το γεγονός ότι αν δεν δεν ήταν ήδη η Λιβύη βυθισμένη επί χρόνια σε συνθήκες πολιτικής παράλυσης και το κράτος υποτυπωδώς λειτουργούσε, ίσως δεν θα είχαν φθάσει να καταρρεύσουν τα δύο φράγματα στην Ντέρνα που έδωσαν και τη χαριστική βολή. Από την άλλη οι συνθήκες που βιώνει η ήδη πληγωμένη από τον εμφύλιο χώρα, και όσα μπορεί να επακολουθήσουν, θα μπορούσαν ίσως να προλειάνουν το έδαφος για να ανοίξει όντως ένας νέος κύκλος βίας.
Οι προειδοποιήσεις ήταν «εκεί»· έκθεση που είχε δημοσιευτεί το 2022 σε ακαδημαϊκό περιοδικό έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, αναφέροντας πως εάν η Λιβύη «ζούσε» μία πλημμύρα ανάλογη του 1959 θα ήταν «πιθανό να καταρρεύσει ένα από τα δύο φράγματα, καθιστώντας τους κατοίκους της κοιλάδας και την πόλη της Ντέρνα ευάλωτους». Σήμερα, έχουν καταρρεύσει και τα δύο.
Ο έγκυρος ειδησεογραφικός ιστότοπος Al-Wasat της Λιβύης μεταδίδει ότι η αποτυχία να ανοικοδομηθούν και να συντηρηθούν σωστά οι υποδομές στη Ντέρνα, έπειτα από χρόνια συγκρούσεων, ευθύνεται εν μέρει για τον τόσο υψηλό αριθμό των νεκρών. «Το χάος και η ολιγωρία των λιβυκών αρχών όσον αφορά την πιστή τήρηση των μέτρων ασφαλείας [σ.σ. για τη συντήρηση των φραγμάτων] οδήγησαν στην καταστροφή», επισημαίνει ο οικονομικός εμπειρογνώμονας Μοχάμεντ Άχμεντ.
Η πόλη Ντέρνα, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της καταστροφής και απέχει περίπου 250 χιλιόμετρα από τη Βεγγάζη, τελεί υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης στα ανατολικά και είναι ο τόπος όπου εδραίωσε την παρουσία του το Ισλαμικό Κράτος μετά την πτώση του καθεστώτος Καντάφι για να εκδιωχθεί μερικά χρόνια από τον Εθνικό Στρατό της Λιβύης (LNA) που υπακούει στις εντολές του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, συμμάχου του προέδρου του εδρεύοντος στο Τομπρούκ Κοινοβουλίου Άκιλα Σάλεχ.
Ο ισχυρός πολέμαρχος είχε επιχειρήσει το 2019 να καταλάβει την Τρίπολη, όπου και εδρεύει η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση εθνικής ενότητας σε μία προέλαση που ανεκόπη. Τότε ήταν και όταν η Τουρκία πάτησε γερά «πόδι» στη Λιβύη, όπου η προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Απντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά έχει καταλήξει… μόνιμη (αλλά μη νομιμοποιημένη να οριοθετεί θαλάσσιες ζώνες και να εγκρίνει έρευνες για υδρογονάνθρακες). H Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που προσέφεραν συνδρομή στη Λιβύη, όπως και η Αίγυπτος, η οποία και είχε συνταχθεί με το αντίπαλο στρατόπεδο του Χαλίφα Χαφτάρ μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
«Όλοι οι επίσημοι φορείς, ιδίως η Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης, θα πρέπει να παράσχουν την επείγουσα οικονομική στήριξη που απαιτείται, ώστε τα στελέχη που εκτελούν εργασίες να μπορέσουν να κάνουν τη δουλειά τους και να προχωρήσουν στην ανοικοδόμηση» είπε ο Χαφτάρ σε τηλεοπτικό διάγγελμα εν μέσω των συγκλονιστικών εικόνων που κάνουν το γύρο του κόσμου. Ο ίδιος ανέφερε ότι αξιωματούχοι στα ανατολικά αξιολογούν επί του παρόντος τις καταστροφές που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες, ώστε να μπορέσουν να ανακατασκευαστούν οι δρόμοι και να αποκατασταθεί η ηλεκτροδότηση για να διευκολυνθούν οι προσπάθειες διάσωσης.
Το πολιτικό χάος της Λιβύης και η ύπαρξη δύο αντίπαλων κυβερνήσεων καθυστερεί και δυσχεραίνει τις προσπάθειες έρευνας και διάσωσης. Το «συρματόπλεγμα» που χωρίζει τα δυτικά και ανατολικά της χώρας και οι διαφορετικές δομές και υπηρεσίες προκαλούν «βραχυκύκλωμα» και ουσιαστικά εμποδίζουν τις αρχές να ανταποκριθούν με ευελιξία σε μία φυσική καταστροφή, πολλώ δε μάλλον τέτοιου μεγέθους.
Πολίτες σε κατάσταση απόγνωσης αναζητούν μέσω κοινωνικών δικτύων πληροφορίες για οικείους τους τα ίχνη των οποίων αγνοούνται και η οργή αρχίζει να «βράζει» για τον αργό ρυθμό των επιχειρήσεων διάσωσης, καθώς και για το γεγονός ότι αγνοήθηκαν οι προειδοποιήσεις ότι τα φράγματα της Ντέρνα χρειάζονταν συντήρηση ή ανακατασκευή. Οι επενδύσεις σε δρόμους και δημόσιες υπηρεσίες συνολικά έχουν μειωθεί εν μέσω της πολυετούς πολιτικής παράλυσης και υπάρχει ελάχιστη ρύθμιση της ιδιωτικής οικοδομής.
«Δεν υπάρχουν ομάδες διάσωσης, δεν υπάρχουν εκπαιδευμένοι διασώστες στη Λιβύη. Τα πάντα τα τελευταία 12 χρόνια αφορούσαν τον πόλεμο», λέει ο Λίβυος δημοσιογράφος Αμπντουλκαντέρ Ασάντ. «Υπάρχουν δύο κυβερνήσεις στη Λιβύη και αυτό στην πραγματικότητα επιβραδύνει τη βοήθεια που έρχεται, επειδή η κατάσταση είναι συγκεχυμένη. Υπάρχουν άνθρωποι που υπόσχονται βοήθεια, αλλά η βοήθεια δεν έρχεται», υπογραμμίζει.
Ο αξιωματούχος της εδρεύουσας στα ανατολικά κυβέρνησης, Χισάμ Σιουάτ, αφού δήλωσε ότι τελεί σε κατάσταση σοκ κάνοντας λόγο για ένα «τσουνάμι» που έπληξε τη χώρα, ανέφερε πως η ανατολική διοίκηση θα δεχθεί βοήθεια από την κυβέρνηση στην Τρίπολη. Ένα αεροπλάνο που μεταφέρει 14 τόνους προμηθειών, φάρμακα, εξοπλισμό, σάκους περισυλλογής σορών και 87 γιατρούς και τραυματιοφορείς απογειώθηκε για τις πληγείσες ζώνες την Τρίτη, όπως ανακοίνωσε από πλευράς του ο μεταβατικός πρωθυπουργός Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά.
Βοήθεια έχει ήδη αποσταλεί μέχρι στιγμής ή πρόκειται να αποσταλεί στη Λιβύη από την Αίγυπτο, την Τουρκία, την Αλγερία, την Ιταλία, τη Γερμανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ο ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Πολιτειών στη Λιβύη, Ρίτσαρντ Νόρτον, έχει ανακοινώσει ότι η Ουάσινγκτον πρόκειται να στείλει βοήθεια στην ανατολική Λιβύη σε συντονισμό με τους εταίρους στα Ηνωμένα Έθνη και τις λιβυκές αρχές.
