Ο οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης που μπήκε σε «τροχιά» στο περιθώριο των εργασιών της Συνόδου Κορυφής της G20 στο Νέο Δελχί θα αποτελέσει τη βάση του παγκόσμιου εμπορίου για εκατοντάδες χρόνια, δηλώνει ο Ινδός πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι. Μπορεί πράγματι ο νέος Διάδρομος να αλλάξει τους όρους του «παιχνιδιού» και να συναγωνιστεί την κινεζική «Πρωτοβουλία Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initivative, BRI);
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, και ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, «ξεπάγωσαν» με μία θερμή χειραψία τις σχέσεις τους προ ημερών στο Νέο Δελχί, καθώς δινόταν το εναρκτήριο λάκιστιμα για τον εμπορικό Διάδρομο Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC). Ο Μπάιντεν είχε κάποτε ορκιστεί να καταστήσει τη Σαουδική Αραβία παρία στην παγκόσμια σκηνή.
Το σχέδιο που στοχεύει να ενισχύσει τις μεταφορές και τις επικοινωνιακές συνδέσεις μεταξύ Ευρώπης και Ασίας μέσω σιδηροδρομικών και ναυτιλιακών δικτύων, πέραν του ότι είναι επωφελές για την περιοχή, είναι επίσης ενδεικτικό της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, «η οποία, για να το θέσουμε απλά, είναι οτιδήποτε θα προωθούσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ έναντι της Κίνας», δηλώνει στο BBC ο Ραβί Αγαρβάλ, αρχισυντάκτης του περιοδικού Foreign Policy.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν επωφελούνται υλικά από τη συμμετοχή τους στο σχέδιο, αλλά οι κίνησή τους πρέπει να ιδωθεί υπό το ίδιο πρίσμα με την πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής με την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα στο Καμπ Ντέιβιντ, σημειώνει την ίδια στιγμή ο Παράγκ Χάνα, συγγραφέας του βιβλίου Connectography. Οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν το ειδικό βάρος του προεδρικού θερέτρου για να φιλοξενήσουν μία ιστορική σύνοδο προς αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών του Ειρηνικού ως ανάχωμα στον αυξανόμενο κινεζικό επεκτατισμό.
Ο IMEC θεωρείται επίσης από πολλούς ως ένα αντίβαρο των Ηνωμένων Πολιτειών στην κινεζική «Πρωτοβουλία Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initivative, BRI), το υπερ-φιλόδοξο σχέδιο της Κίνας προς επέκταση της γεωπολιτικής επιρροής και του εμπορικού της αποτυπώματος σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Ασία και Αφρική μέσω μαζικών έργων υποδομών και επενδύσεων.
Είναι δικαιολογημένες οι συγκρίσεις με το νέο Δρόμο του Μεταξιού;
Φέτος συμπληρώνεται μια δεκαετία από τότε που ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, έθεσε τις βάσεις για τον αποκαλούμενο νέο Δρόμο του Μεταξιού.
Στη σχετική ανάλυσή του το BBC σημειώνει το γεγονός ότι πολλοί επισημαίνουν πως οι αρχικές μεγάλες φιλοδοξίες έχουν υποχωρήσει σημαντικά, καθώς ο δανεισμός σε έργα έχει μειωθεί εν μέσω της οικονομικής επιβράδυνσης της Κίνας. Χώρες όπως η Ιταλία εκφράζουν την επιθυμία τους να αποσυρθούν και κράτη όπως η Σρι Λάνκα και η Ζάμπια έχουν εγκλωβιστεί σε παγίδες χρέους, αδυνατώντας να ανταποκριθούν στις δανειακές τους υποχρεώσεις.
Η BRI έχει επίσης αντιμετωπίσει κριτική για πολλούς άλλους λόγους -από τους στόχους της για την απόκτηση στρατηγικής επιρροής μέσω του αναπτυξιακού αποτυπώματος, την ανεπαρκή μέριμνα για τις τοπικές ανάγκες, την έλλειψη διαφάνειας, την περιφρόνηση της κυριαρχίας, τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τη διαφθορά και την έλλειψη υγιούς οικονομικής εποπτείας, ανέφερε σε πρόσφατη σχετική μελέτη ο Γκιρίς Λούθρα, συνεργάτης της δεξαμενής σκέψης Observer Research Foundation.
Παρά τις δυσκολίες, οι Κινέζοι έχουν επιτύχει εξαιρετικές επιδόσεις και ο IMEC δεν μπορεί καν να θεωρηθεί «αντίπαλος», εκτιμά ο Παράγκ Χάνα, προσθέτοντας ότι μπορεί στην καλύτερη περίπτωση να είναι ένας διάδρομος μέτριου όγκου. «Δεν είναι κάτι που αλλάζει το παιχνίδι στην κλίμακα του BRI. Είναι μια καλή ανακοίνωση, αλλά δεν κοιτάς την πρόταση και δεν λες, ‘ω Θεέ μου, ο κόσμος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτήν», αναφέρει μιλώντας στο BBC.
Η Κίνα έχει ένα προβάδισμα δέκα ετών με την BRI, με τις συνολικές επενδύσεις στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας να ξεπερνούν τον Ιούλιο το εντυπωσιακό ποσό του 1 τρισ. δολαρίων. Πάνω από 150 χώρες έχουν ενταχθεί ως εταίροι, γεγονός που, όπως γράφει ο κ. Λούθρα, έχει διευρύνει σημαντικά το γεωγραφικό της πεδίο «από μια περιφερειακή σε μια σχεδόν παγκόσμια πρωτοβουλία».
Ο Διάδρομος IMEC δεν είναι η πρώτη προσπάθεια της ανεπτυγμένης Δύσης να χρησιμοποιήσει τις υποδομές ως αντίβαρο για τον περιορισμό του αυξανόμενου αποτυπώματος της Κίνας. Η G7 και οι ΗΠΑ εγκαινίασαν το 2022 μια εταιρική σχέση για παγκόσμιες υποδομές και επενδύσεις, με στόχο τη διοχέτευση 600 δισ. δολαρίων σε παγκόσμια έργα υποδομής έως το 2027. Η «Παγκόσμια Πύλη» (Global Getaway) είναι η απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κινεζική Πρωτοβουλία «Πρωτοβουλία Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος».
Ούτε ο νέος Διάδρομος, ούτε η Παγκόσμια Πύλη, ανταποκρίνονται στην κλίμακα ή τις φιλοδοξίες της BRI. Ωστόσο, το γεγονός ότι τα τελευταία πέντε χρόνια παρατηρήθηκε αύξηση των έργων αυτών ως απάντηση στην πρωτοβουλία της Κίνας αποτελεί απόδειξη ότι η BRI υπήρξε «παγκόσμιος οικονομικός πολλαπλασιαστής», επισημαίνει ο Παράγκ Χάνα.
Ορισμένοι αναλυτές προειδοποιούν, πάντως, κατά της αποκλειστικής θεώρησης του IMEC υπό το πρίσμα της αντίθεσης στην Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI).
Η συγκρότησή του δίνει περαιτέρω ώθηση στη συνεχιζόμενη τάση των συναλλακτικών συμπράξεων, όπου οι χώρες συμμετέχουν σε συνεργασία με πολλούς εταίρους ταυτόχρονα. «Οι περισσότερες χώρες στις μέρες μας τείνουν να συμμετέχουν σε πολλαπλά φόρουμ και συμμαχίες», λέει ο Ράβιντερ Κάουρ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης.
Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες
Το έγγραφο του μνημονίου κατανόησης του IMEC δεν περιέχει πολλές λεπτομέρειες, αλλά αναμένεται ένα σχέδιο δράσης μέσα στις επόμενες 60 ημέρες. Μέχρι σήμερα το μόνο που έχει γίνει είναι να χαρτογραφηθεί η δυνητική γεωγραφία του διαδρόμου.
Η υλοποίησή του θα είναι εξαιρετικά περίπλοκη. «Θα ήθελα να δω τον προσδιορισμό των βασικών κυβερνητικών υπηρεσιών που θα αναλάβουν τις επενδύσεις, το κεφάλαιο που θα διαθέσει κάθε κυβέρνηση και τα χρονικά πλαίσια», αναφέρει ο κ. Χάνα.
Θα πρέπει επίσης να δημιουργηθεί μια νέα τελωνειακή και εμπορική αρχιτεκτονική για την εναρμόνιση της γραφειοκρατίας, προσθέτει, δίνοντας το παράδειγμα του υπερευρασιατικού σιδηροδρόμου μέσω Καζακστάν που διέρχεται από 30 χώρες. «Αυτή η διέλευση είναι απρόσκοπτη. Χρειάζονται εκτελωνισμοί μόνο στην αρχή και στο τέλος του ταξιδιού. Αυτό δεν το έχουμε με τον IMEC», παρατηρεί.
Πρέπει να προσμετρηθούν επίσης οι προφανείς γεωπολιτικές περιπλοκές όσον αφορά τους δεσμούς μεταξύ μεταξύ χωρών-εταίρων, όπως οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, που συχνά δεν συμφωνούν. Δεν θα χρειαζόταν πολύ για να πάει στραβά μια τέτοια τακτική συνεργασία, λένε οι ειδικοί στο BBC.
O IMEC θα ανταγωνιστεί τη Διώρυγα του Σουέζ, την πλωτή οδό στην Αίγυπτο που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά εμπορευμάτων μεταξύ Βομβάης και Ευρώπης. «Στο βαθμό που ο IMEC βελτιώνει τις σχέσεις μας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, θα βλάψει τις σχέσεις με την Αίγυπτο», έχει σημειώσει ενδεικτικά ο οικονομολόγος Σουαμιναχάν Αγιάρ στην στήλη του στους Times of India.
Οι θαλάσσιες μεταφορές μέσω της Διώρυγας του Σουέζ είναι επίσης φθηνότερες και ταχύτερες. «Μπορεί να έχει εξαιρετική λογική από πολιτικής άποψης, αλλά αντιβαίνει σε όλες τις αρχές της οικονομικής των μεταφορών», σχολιάζει ο ίδιος.
Αλλά οι φιλοδοξίες του IMEC ξεπερνούν το στενό πεδίο του εμπορίου και της οικονομίας και περιλαμβάνουν τα πάντα, από τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας έως την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, όπως προκύπτει από συζητήσεις που έχουν γίνει σε φόρουμ ασφαλείας όπως το σχήμα Quad, επισημαίνει ο Ναντβίντ Πούρι, πρώην πρέσβης της Ινδίας στα Ηνωμένα Αραβική Εμιράτα γράφοντας στο The National News. «Εάν οι υψηλές φιλοδοξίες που περιγράφονται στο Νέο Δελχί μπορούν να γίνουν πραγματικότητα, θα συμβάλουν μοναδικά σε έναν ασφαλέστερο και πιο κατοικήσιμο πλανήτη. Προς το παρόν, ας ζήσουμε με αυτή την ελπίδα», αναφέρει.
