Της Ευφροσύνης Παυλακούδη
Στις 18 Οκτωβρίου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) εξέδωσε νέα απόφαση ασφαλιστικών μέτρων κατ' εφαρμογήν του άρθρου 39 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), με την οποία υποδεικνύει στην ελληνική κυβέρνηση τη μεταφορά σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων που κρατούνται στο Προαναχωρητικό Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟΚΕΚΑ) Αμυγδαλέζας, καθώς και τη διασφάλιση της χορήγησης συνθηκών υποδοχής σε αυτούς σύμφωνα με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ και το ιδιαίτερο καθεστώς τους.
Το ΕΔΔΑ, λαμβάνοντας υπόψη και την ενημέρωση από τη Νομική Υπηρεσία του Κέντρου Υποστήριξης Νέων της ΑΡΣΙΣ, ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει συμμορφωθεί στην από 10 Οκτωβρίου 2019 αρχική απόφασή του, έθεσε προθεσμία στην κυβέρνηση να έχει συμμορφωθεί πλήρως με τις αποφάσεις του δικαστηρίου μέχρι και σήμερα, 4 Νοεμβρίου 2019.
Υπενθυμίζουμε ότι όλοι οι ως άνω ασυνόδευτοι ανήλικοι είχαν εντοπισθεί στις 20 Σεπτεμβρίου 2019, αρχικώς κρατούμενοι στο Αστυνομικό Τμήμα Κολωνού, χωρίς να τους έχει ορισθεί επίτροπος και να έχουν ενημερωθεί για τον λόγο και την αναμενόμενη διάρκεια κράτησής τους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνονται τέτοιες συστάσεις στην ελληνική πολιτεία. Να θυμίσουμε ότι την 1η Μαρτίου 2019 το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ελλάδα για απάνθρωπη μεταχείριση ανηλίκων, καθώς είχε παραβιάσει τρία άρθρα της ΕΣΔΑ όσον αφορά τις συνθήκες κράτησης εννέα ανήλικων ασυνόδευτων μεταναστών σε διαφορετικά αστυνομικά τμήματα της χώρας; Να επισημάνουμε την υπόδειξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων στις Ελληνικές Αρχές για την άμεση απομάκρυνση των αλλοδαπών παιδιών, συνοδευόμενων και ασυνόδευτων, από τα κρατητήρια, τα προαναχωρησιακά κέντρα και τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, τον διορισμό επιτρόπου και την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος επιτροπείας, στις 29 Μαΐου 2019; Ή μήπως την καταδίκη της Ελλάδας για τις συνθήκες διαβίωσης πέντε ασυνόδευτων ανηλίκων από το Αφγανιστάν με ομόφωνη απόφαση του ΕΔΔΑ τον Ιούνιο 2019;
Το πρόβλημα με τους ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες και μετανάστες δεν αποτελεί νέο φαινόμενο, πόσο μάλλον όταν ο συνολικός αριθμός αυτών από τον Ιανουάριο του 2016 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2019 ανέρχεται στις 23.992.
4.779 παιδιά
Σύμφωνα με την τελευταία ανακοίνωση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), στις 15 Οκτωβρίου 2019, ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων και μεταναστών ήταν 4.779, εκ των οποίων το 93,8% είναι αγόρια, το 6,2% κορίτσια, ενώ το 7,1% αυτών είναι κάτω των 14 ετών. Το 43% αυτών προέρχεται από το Αφγανιστάν, το 25% από το Πακιστάν, το 23% από άλλες χώρες, ενώ μόλις το 9% από τη Συρία.
Να σημειωθεί πως 3.600 από αυτά βρίσκονται σε μακροχρόνια ή προσωρινή φιλοξενία, σε ανοιχτά κέντρα φιλοξενίας, ασφαλείς ζώνες και ξενοδοχεία, ενώ 1.178 αυτών κατά την παραπομπή τους δηλώθηκε πως διαμένουν σε άτυπες/επισφαλείς συνθήκες στέγασης, όπως σε διαμερίσματα με άλλους, καταλήψεις, σε αστεγία, ενώ αλλάζουν συχνά τόπο διαμονής. Αξίζει να επισημανθεί ότι επί του συνόλου 4.779, τα 1.535 αυτών βρίσκονται ακόμα σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, ενώ τα 257 σε προστατευτική φύλαξη από την αστυνομία. Η δε Υπηρεσία Ασύλου έλαβε 2.127 αιτήσεις από αυτά το 2019, εκ των οποίων 1.970 είναι αγόρια και 157 κορίτσια, ενώ τον μόνο Σεπτέμβριο 2019, από 356 αγόρια και 34 κορίτσια αντιστοίχως.
Και για να αντιληφθεί κάποιος το μέγεθος του προβλήματος, αρκεί να δει τον αριθμό παραπομπών αυτών στο ΕΚΚΑ, ανά μήνα, σε σύγκριση με το 2018. Πιο συγκεκριμένα, τον Ιούλιο 2018 είχαμε 536, ενώ τον Ιούλιο 2019, 959. Τον Αύγουστο 2018 είχαμε 610, ενώ τον ίδιο μήνα το 2019, 876. Τον Σεπτέμβριο 2018 είχαμε 607, ενώ αντίστοιχα το 2019, 981. Εχουμε δηλαδή σχεδόν 300-350 παραπάνω ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά τον μήνα σε σχέση με πέρυσι.
Και μπορεί ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να είναι η κάλυψη ουσιαστικών κενών του κράτους και οι καινοτόμες δράσεις, όπως αυτή της επιτροπείας, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουν πολλές φορές αντικαταστήσει τρόπον τινά την πολιτεία, όπου αυτή αδυνατούσε να παρέμβει.
Για παράδειγμα, είναι χαρακτηριστικό ότι πριν από το 2014, η επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα ήταν στην πράξη ανύπαρκτη. Το κενό αυτό επιχείρησε να καλύψει η ΜΕΤΑδραση, δημιουργώντας το 2015, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το Δίκτυο Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, σε συνεργασία με τους κατά τόπους εισαγγελείς. Πιλοτικά στην αρχή, με τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, μέσω του Ιδρύματος Μποδοσάκη, της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και άλλων διεθνών οργανισμών, η εν λόγω οργάνωση δημιούργησε ένα δίκτυο επιτρόπων που έφτασε τα 80 μέλη σε όλη τη χώρα και μπόρεσε να έχει υπό την ευθύνη της περισσότερο από το 60% των ασυνόδευτων παιδιών. Στα τέλη του 2017 πρότεινε να δημιουργηθεί από την πολιτεία ένα μοντέλο εποπτείας της επιτροπείας της οργάνωσης, αλλά τελικά η πολιτεία με την ψήφιση του ν. 4554/2018 την 10η Ιουλίου του 2018, αποφάσισε την ευθύνη της επιτροπείας στη χώρα μας να αναλάβει πλέον το ΕΚΚΑ του υπουργείου Εργασίας, του οποίου η λειτουργία αναμενόταν να ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο.
Έλλειψη δομών
Αντίστοιχα, ένα από τα πρώτα και βασικότερα κενά που μια άλλη οργάνωση διαπίστωσε με την έναρξη της προσφυγικής κρίσης, ήδη από το 2015, ήταν η έλλειψη κατάλληλων δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών. Η ΑΡΣΙΣ, προσπαθώντας να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση αυτού του κομβικού κενού, παρουσίασε το 2016 μία καινοτόμο ιδέα: τη δημιουργία «Safe Zone», δηλαδή ειδικών χώρων φιλοξενίας για τα ασυνόδευτα παιδιά εντός των καταυλισμών. Η ιδέα έγινε δεκτή για πρώτη φορά το 2016 και με την υποστήριξη της διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης Save the Children πραγματοποιήθηκε με απόλυτη επιτυχία η πρώτη πιλοτική εφαρμογή του νέου αυτού μοντέλου στο Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων Διαβατών Θεσσαλονίκης από την ΑΡΣΙΣ, ενώ στη συνέχεια καθιερώθηκε και επεκτάθηκε.
Πέρα από το θέμα της στέγασης, στο οποίο έχουν δραστηριοποιηθεί όλα αυτά τα χρόνια ανά διαστήματα διάφορες οργανώσεις με πιο χαρακτηριστικές τις Praksis, Ηome Project, HumanRights360, ΑΡΣΙΣ και ΜΕΤΑδραση, ορισμένες εξ αυτών, όπως η Praksis, βρέθηκαν παράλληλα και στην πρώτη γραμμή στο πλαίσιο της συνεργασίας με την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠΥΤ) παρέχοντας πρωτοβάθμια υγειονομική φροντίδα και ψυχοκοινωνική υποστήριξη και υποστηρικτικές δράσεις, φροντίζοντας για την άμεση υποστήριξη και διασύνδεση των ευάλωτων περιστατικών σε κατάλληλες δομές, στη βάση ενός ολιστικού μοντέλου παρέμβασης (παροχή ιατροφαρμακευτικών, ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών, διασύνδεσης και υπηρεσιών φροντίδας ασυνόδευτων ανηλίκων). Αντίστοιχα η SolidarityNow ασχολήθηκε πέραν των άλλων και με το υψηλό ποσοστό άτυπης φυγής ασυνόδευτων ανηλίκων από τις δομές φιλοξενίας επισημαίνοντας σε μελέτη με άλλες οργανώσεις ότι οι κυριότεροι λόγοι φυγής των ανηλίκων από τους ξενώνες είναι η καθυστέρηση στις διαδικασίες ασύλου και οι προσδοκίες των συγγενών για να συνεχίσουν το ταξίδι τους, η έλλειψη υπηρεσιών και ασφάλειας στους ξενώνες, σε συνδυασμό με τις κακές ή ακατάλληλες συνθήκες σε αυτούς, η αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι είναι ιδιαίτερα αυξημένη η επικινδυνότητα τα παιδιά αυτά να πέσουν θύματα βίας μέσα στους καταυλισμούς από τις εντάσεις που προκαλεί το στρες της αναμονής, να εξαναγκαστούν σε γάμο με κάποιον ενήλικο για την «προστασία τους», ή να καταφύγουν σε διακινητές, που μπορεί είτε οι ίδιοι να τα εκμεταλλευτούν σεξουαλικά, είτε τα ίδια να προσφύγουν στο σεξ για επιβίωση (survival sex). Αρκετές περιπτώσεις έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας, με πιο γνωστή αυτή για το Πεδίον του Αρεως από τον τέως δήμαρχο Αθηναίων, κ. Καμίνη, αλλά δυστυχώς χωρίς αποτέλεσμα όσον αφορά την πάταξη του φαινομένου ή την καταδίκη των διακινητών ή παιδεραστών.
Tούτων λεχθέντων, είναι ηλίου φαεινότερον πως το εν λόγω πρόβλημα είναι πολυδιάστατο και άπτεται αρκετών φορέων και οργανώσεων. Και ενώ έχουν σημειωθεί αρκετά βήματα στο ζήτημα της καταγραφής αυτών των παιδιών, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, στο θέμα των δομών χρειάζεται επίσπευση των διαδικασιών υλοποίησής τους, αλλά και συστηματικός έλεγχος της καταλληλότητάς τους. Εξακολουθούν να υφίστανται κρίσιμα κενά, ιδίως η περιορισμένη δυναμικότητα των δομών φιλοξενίας και η προσφυγή στη συστηματική κράτηση ως απόκριση στην έλλειψη αυτή. Συγχρόνως, παρατηρείται αύξηση των δομών βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα, που προδίδει όμως την εργαλειακή αντιμετώπιση του ζητήματος με την εύρεση έκτακτων λύσεων σύντομης διάρκειας. Επίσης, η εφαρμογή ενιαίων και αξιόπιστων διαδικασιών για τον προσδιορισμό της ηλικίας σε ολόκληρη την επικράτεια, η οποία να διασφαλίζει ταυτόχρονα τις απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις, παραμένει ανεπίλυτη και χρήζει ουσιαστικής παρέμβασης.
Τα πρόσωπα που ανήκουν σε αυτή την τόσο ευάλωτη ομάδα κρατούνται στην πράξη, χωρίς να προσδιοριστεί σωστά η ευπάθεια και η εξατομικευμένη αξιολόγηση πριν από την έκδοση της εντολής κράτησης, ενώ η κράτηση αυτών επιβάλλεται συστηματικά και μπορεί να παραταθεί για περιόδους άνω τον 30 ημερών, εξ ου και οι απανωτές καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και οι αλλεπάλληλες συστάσεις από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), αλλά και αρκετούς διεθνείς φορείς και ανεξάρτητες αρχές, όπως για παράδειγμα τον Συνήγορο του Παιδιού.
Ευρωπαϊκά εμπόδια
Όπως ορθώς επισήμανε πρόσφατα ο υπουργός Επικρατείας, Γιώργος Γεραπετρίτης, στην εκπομπή Χ2 του Action24, «το τεράστιο ανθρωπιστικό ζήτημα των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων και μεταναστών, των ψυχών που λιμνάζουν στη χώρα, όχι μόνο λόγω των αδυναμιών και ανεπαρκειών της προηγούμενης διακυβέρνησης, αλλά και λόγω της άρνησης πολλών ευρωπαϊκών χωρών στα αιτήματα για οικογενειακή επανένωση, είναι μια κατάσταση προσβλητική για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό». Το θέμα είναι ότι η αναγνώριση της σπουδαιότητας του προβλήματος από την πλευρά της πολιτείας πρέπει αντιστοίχως να ακολουθείται και από ενέργειες ταχείας και σωστής διευθέτησης του ζητήματος προς την κατεύθυνση του απόλυτου σεβασμού των θεμελιωδών αρχών της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που μέχρι στιγμής, δυστυχώς, παραβιάζονται συστηματικά σε αρκετές περιπτώσεις και μάλιστα σε ανησυχητικό βαθμό.
Αναμφίβολα η κοινωνία των πολιτών είναι ο χώρος που όσο μεγαλώνει και ισχυροποιείται τόσο πολλαπλασιάζεται η κοινωνική ωφέλεια και τόσο ανθεί η δημοκρατία, όμως τη βασική ευθύνη για τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εν λόγω παιδιών στην Ελλάδα έχει η πολιτεία. Η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αρμόδια για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Δόμνα Μιχαηλίδου, που μέχρι στιγμής έχει αναλάβει διάφορες πρωτοβουλίες προς αυτή τη κατεύθυνση, θα πρέπει να ενισχυθεί στην προσπάθειά της από τους δημάρχους και τις τοπικές κοινωνίες ανά την Ελλάδα, οι οποίοι οφείλουν να εκπληρώσουν το χρέος αλληλεγγύης τους προς τη χώρα και να επιδείξουν τον δέοντα σεβασμό σε ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες και μετανάστες, όπως είναι άλλωστε αυτονόητο σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία όπου το κράτος δικαίου αφορά τους πάντες και όχι απλά ένα τμήμα της κοινωνίας.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 4 Νοεμβρίου.
