Του Κώστα Χριστίδη*
Ο φιλελευθερισμός είναι μία πολιτική κοσμοθεωρία που αποβλέπει στη μεγιστοποίηση της ατομικής, πολιτικής και οικονομικής ελευθερίας του ατόμου, το οποίο άτομο θεωρεί ως αυτοσκοπό και δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται ως μέσο για την επίτευξη άλλων σκοπών. Η ζωή του ατόμου δεν ανήκει σε κάποια ομάδα ή στο κράτος, αλλά το άτομο είναι ελεύθερο. Ελεύθερο από τι; Ελεύθερο από τον κρατικό καταναγκασμό. Σε όλη την ιστορία διεξαγόταν αυτή η σύγκρουση μεταξύ του ατόμου και μιας καταπιεστικής εξουσίας, που έφερε κατά καιρούς το όνομα της απόλυτης μοναρχίας, δεσποτείας, φεουδαρχίας, φασισμού, ναζισμού ή κομμουνισμού.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύουν την ελευθερία με την παροχή στο άτομο της ευχέρειας να ενεργεί ελεύθερα εντός ορισμένου κύκλου δραστηριότητας και να αξιώνει από το κράτος την αποχή από κάθε επέμβαση σε αυτόν. Επομένως, δεν αντιστοιχούν σε θετική υποχρέωση του κράτους, αλλά σε αρνητική υποχρέωση, αποχής του από κάθε παρέμβαση μέσα στον κύκλο δραστηριότητας που αφήνεται στην πρωτοβουλία του ατόμου. Βεβαίως, επειδή το άτομο ζει μέσα σε κάποια κοινωνία, ανάμεσα σε άλλα άτομα που όλα έχουν τα ίδια ακριβώς δικαιώματα, τα συντάγματα διαφόρων χωρών επιβάλλουν ορισμένους περιορισμούς στην άσκηση των δικαιωμάτων αυτών, για την πρόληψη καταχρήσεων. Δεν παύουν, όμως, τα συντάγματα που κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα να αποτελούν κατά βάση περιορισμούς του κράτους, να συνιστούν ασπίδα προστασίας των ατόμων από τις καταχρήσεις της κρατικής εξουσίας. Εδώ και αρκετές δεκαετίες, όμως, η εξάπλωση των κρατικιστικών αντιλήψεων έχει ορισμένα δυσάρεστα αποτελέσματα σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Πρώτον, δημιουργήθηκαν εκτεταμένες παρανοήσεις ως προς την έννοιά τους. Π.χ. το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, όπως υποστηρίζει η συνεπής συνήγορος των δικαιωμάτων αυτών Αϊν Ραντ, σημαίνει ότι το άτομο δικαιούται να εκφράζει τις απόψεις του χωρίς τον κίνδυνο ποινής από την κρατική εξουσία. Δεν σημαίνει ότι κάποιοι άλλοι πρέπει να του προμηθεύσουν δωρεάν μία αίθουσα διαλέξεων ή ένα τυπογραφείο ή έναν ραδιοφωνικό σταθμό για τη διάδοση των ιδεών του. Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας σημαίνει ότι το άτομο δικαιούται να αναπτύσσει δραστηριότητα ώστε να αποκτά περιουσία, να τη χρησιμοποιεί και να τη διαθέτει κατά βούληση. Δεν σημαίνει ότι κάποιοι άλλοι πρέπει να του προμηθεύσουν περιουσιακά στοιχεία, κ.ο.κ.
Δεύτερον, δημιουργήθηκαν πολλά νέα «δικαιώματα», κυρίως οικονομικής ή κοινωνικής φύσεως. Τέτοια θεωρούνται: «το δικαίωμα ικανοποιητικά αμειβόμενης εργασίας», «το δικαίωμα να κερδίζει κάθε άτομο τα αναγκαία για ικανοποιητική τροφή, κατοικία και ψυχαγωγία» κ.λπ. Ο πληθωρισμός ψευτο-δικαιωμάτων έχει το ίδιο αποτέλεσμα με το χρήμα που τυπώνεται αφειδώς από την κρατική μηχανή: όπως δηλαδή «το κακό χρήμα διώχνει το καλό» (νόμος του Γκρέσαμ), έτσι τα διάφορα ψευτο-δικαιώματα προκαλούν σύγχυση στην έννοια των βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων και οδηγούν στον σταδιακό περιορισμό τους μέχρι πλήρους εξαφανίσεως. Αυτό, ακριβώς, συνέβαινε στη Σοβιετική Ενωση και τις χώρες του πρώην Ανατολικού Συνασπισμού, που θεωρούσαν υποχρέωσή τους να απονέμουν στους πολίτες τους πληθώρα τέτοιων «δικαιωμάτων»’.
Ευλόγως ο φιλελευθερισμός διατηρεί μία καχυποψία έναντι όσων ασκούν την κρατική εξουσία, οι οποίοι συχνά τη στρέφουν εναντίον των κοινών ανθρώπων, τα δικαιώματα των οποίων (ζωή, ελευθερία, ιδιοκτησία κ.ά.) έχουν ταχθεί κατά κύριο λόγο να προστατεύουν.
*Ο Κώστας Χριστίδης είναι νομικός-οικονομολόγος.
**To άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελέυθερο στις 18 Ιανουαρίου
