Μένουμε σπίτι και, ταξιδεύοντας νοερά στον Πύργο της Τήνου και στο εντυπωσιακό Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), κάνουμε μια ψηφιακή περιήγηση στην περιοδική έκθεση «Γιανούλης Χαλεπάς: επιστροφή στον Πύργο». Δεν είναι όμως η μοναδική ευκαιρία ουσιαστικής ψυχαγωγίας που μας δίνει το ΠΙΟΠ. Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης μάς ξεναγεί και σε δύο άλλα μουσεία του Ιδρύματος, στη Σπάρτη και τη Μυτιλήνη.
Με τη βοήθεια της εικονικής πραγματικότητας (VR) ζωντανεύει στην οθόνη μας η έκθεση που παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο Μουσείο (18.7-30.9.2018), με αφορμή την επέτειο των 80 χρόνων από τον θάνατο του κορυφαίου νεοέλληνα γλύπτη (1938). Υπήρξε αποτέλεσμα της γόνιμης σύμπραξης του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου και περιλάμβανε αυθεντικά σχέδια και έργα σε γύψο (όπως ο περίφημος Σάτυρος) από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης. Επιπλέον, για πρώτη φορά, παρουσιάστηκαν τριάντα πέντε σχέδια του Γιανούλη Χαλεπά, τα οποία ανήκουν στον ιδιώτη Νικόλαο Δούκα, καθώς και πρωτότυπο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του συλλέκτη Κωνσταντίνου Π. Καλαϊτζίδη.
Η σπουδαιότητα της έκθεσης έγκειται στο γεγονός ότι τα έργα του Χαλεπά τοποθετήθηκαν στον «φυσικό» τους χώρο, στην πατρίδα του καλλιτέχνη, στον Πύργο της Τήνου, και «συνομίλησαν» με έργα ομότεχνων συγχωριανών του αλλά και με τεκμήρια του ηλικιωμένου πατέρα του, Ιωάννη Χαλεπά, διαμορφώνοντας μια μοναδική ενότητα που οδήγησε σε νέες ερμηνευτικές οπτικές. Ενταγμένη στο πρόγραμμα δράσεων του Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018, η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε επιμέλεια της Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά, καθηγήτριας ΑΠΘ, σε συνεργασία με την Τώνια Γιαννουδάκη, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης.
Παράλληλα, μας δίνεται η ευκαιρία να διατρέξουμε ψηφιακά και τη μόνιμη συλλογή του Μουσείου που αναδεικνύει το μάρμαρο, υλικό ξεχωριστό για την αρχιτεκτονική και την τέχνη της Ελλάδας, από την αρχαιότητα έως τις ημέρες μας. Εργαλεία λατόμησης και μαρμαροτεχνίας, μηχανολογικός εξοπλισμός, σχέδια παλαιών τεχνιτών, αντικείμενα σε μάρμαρο, πηλό και γύψο μάς βοηθούν να ανακαλύψουμε την τέχνη του μαρμάρου, με έμφαση στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο, το σημαντικότερο νεοελληνικό κέντρο μαρμαροτεχνίας.
Για την περιήγηση πατήστε εδώ:
Τεχνολογία του μαρμάρου
Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, στον Πύργο της Τήνου, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα παρουσίασης της τεχνολογίας του μαρμάρου, υλικού που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην αρχιτεκτονική και την τέχνη της Ελλάδας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η μόνιμη έκθεση, που περιγράφει αναλυτικά και ζωντανά το πλέγμα εργαλειακού εξοπλισμού και τεχνικών μαρμαροτεχνίας, δίνει έμφαση στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο, σημαντικότερο νεοελληνικό κέντρο μαρμαροτεχνίας. Παράλληλα, αναδεικνύει το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκαν τα τοπικά εργαστήρια.
Στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας Τήνου (όταν με το καλό θα λειτουργήσει ξανά) θα δείτε από κοντά έναν αξιοσημείωτο αριθμό αυθεντικών αντικειμένων, όπως:
Κοσμικά, εκκλησιαστικά, επιτύμβια και καθημερινής χρήσης έργα σε μάρμαρο (υπέρθυρα, κρήνες, οικόσημα, φουρούσια, προσκυνητάρια, γουδιά, κ.ά.)
Πήλινα προπλάσματα και γύψινα αντίγραφα
Εργαλεία λατόμησης και μαρμαροτεχνίας
Μηχανολογικό εξοπλισμό
Αρχειακό υλικό
Σχέδια παλαιών μαρμαρογλυπτών (η πλουσιότερη συλλογή στην Ελλάδα)
Τα εκθέματα πλαισιώνονται από αλληλένδετες αναπαραστάσεις λατομείου, εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας και συναρμογής-τοποθέτησης δεσποτικού θρόνου. Το οπτικοακουστικό υλικό της έκθεσης ζωντανεύει τις παραδοσιακές μεθόδους εργασίας του λατόμου και του μαρμαροτέχνη.
Μετά την τεχνολογική διαδρομή του μαρμάρου, παρουσιάζονται, με πλούσιο εποπτικό υλικό και πρωτότυπα αντικείμενα, η κοινωνική και οικονομική πλευρά αυτής της τέχνης, οι κατηγορίες των προϊόντων της, η ιστορική διαδρομή της μαρμαρογλυπτικής της Τήνου, καθώς και η συμβολή των τηνιακών μαρμαράδων στην οικοδόμηση της Αθήνας και άλλων πόλεων κατά τον 19ο αιώνα. Η έντονη παρουσία του μαρμάρου σε ολόκληρη την Τήνο καταγράφεται στις εικόνες ενός οδοιπορικού, που σας παροτρύνει σε δικές σας περιηγήσεις στο νησί.
Στους υπαίθριους χώρους του Μουσείου Μαρμαροτεχνίας, μαζί με ολοκληρωμένα και ημικατεργασμένα μαρμάρινα έργα, εκτίθεται ιστορικός μηχανολογικός εξοπλισμός, που παραπέμπει σε χαρακτηριστικές εικόνες φυσικών χώρων εργασίας. Ο εξοπλισμός, που διασώθηκε, συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε λειτουργικά με τη φροντίδα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, περιλαμβάνει:
Ανυψωτική μηχανή μαρμάρων (μπίγα)
Βαγονέτο για τη μεταφορά όγκων (από το λατομείο της Βαθής)
Μπαζοβαγονέτο (σέσουλα), στροφή και ράγες (από το λατομείο της Πατέλας)
Μουσείο Ελιάς στη Σπάρτη
Στις ελαιοφόρες περιοχές της Λακωνίας και της Λέσβου για να ανακαλύψουμε την ιστορία της ελιάς και της επεξεργασίας της, μας ξεναγεί το ΠΙΟΠ παρέα με τον δημοφιλή ηθοποιό Ιεροκλή Μιχαηλίδη.
Πρώτος σταθμός η Σπάρτη και το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), που αναδεικνύει τον πολιτισμό, την ιστορία και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής στον ελλαδικό χώρο, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Στην περιήγηση ερευνούμε τα στάδια ζωής της ελιάς και κατανοούμε την άρρηκτη σύνδεσή της όχι μόνο με τις διατροφικές συνήθειες, την οικονομία, τη λατρεία, τα έθιμα, αλλά και με την ταυτότητα του τόπου μας.
Για το πρώτο ντοκιμαντέρ πατήστε εδώ.
Το Μουσείο Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού, στη Σπάρτη, σας ταξιδεύει στον πολιτισμό, την ιστορία και την τεχνολογία της ελιάς και της ελαιοπαραγωγής στον ελλαδικό χώρο, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα.
Στόχος του Μουσείου είναι να φωτίσει την άρρηκτη σύνδεση της ελιάς με την ταυτότητα του τόπου μας, και γενικά με τον μεσογειακό χώρο. Η ελιά και το λάδι παρουσιάζονται εδώ από διαφορετικές οπτικές γωνιές: οικονομία, διατροφή και χρήσεις, θρησκευτική λατρεία, τέχνη και τεχνολογία.
Εχετε την ευκαιρία να δείτε τις πρώτες μαρτυρίες για την παρουσία της ελιάς και την παραγωγή του λαδιού στον ελλαδικό χώρο:
Σπάνια απολιθωμένα φύλλα ελιάς, 50.000-60.000 ετών, από τη Σαντορίνη, τα παλαιότερα ευρήματα που αποδεικνύουν την παρουσία ελαιόδενδρου στην Ελλάδα
Πινακίδες Γραμμικής Β του 14ου αιώνα π.Χ. (ακριβή αντίγραφα), με τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες για την ελιά και το λάδι
Σε κάθε ιστορική περίοδο θα διαπιστώσετε τη συμβολή της ελιάς και του λαδιού στην οικονομία και στην καθημερινή ζωή: διατροφή, φροντίδα του σώματος, αλλά και ξεχασμένες πια χρήσεις, όπως ο φωτισμός.
Θα δείτε ακόμα πώς η ελιά προσλαμβάνει συμβολική διάσταση στη μυθολογία, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων.
Δείγματα αρχαίας και σύγχρονης τέχνης καταδεικνύουν ποια είναι η θέση της ελιάς στην τέχνη και πώς υπήρξε, και παραμένει, συνεχής πηγή έμπνευσης για τους έλληνες καλλιτέχνες.
Στον κάτω όροφο παρακολουθήστε την εξέλιξη της τεχνολογίας παραγωγής του ελαιολάδου από την αρχαιότητα έως την πρωτοβιομηχανική περίοδο. Εδώ θα δείτε:
- Ακριβή αντίγραφα από προϊστορικό, ελληνιστικό και βυζαντινό ελαιοτριβείο
- Εντυπωσιακό ξύλινο διπλό πιεστήριο με βαρούλκο από το γειτονικό Ξηροκάμπι
- Ελαιοτριβείο από τη Λευκάδα, που τεκμηριώνει την επιβίωση της ζωοκίνησης κατά τον 20ό αιώνα
- Μακέτες που αναπαριστούν τη λειτουργία μηχανοκίνητων ελαιοτριβείων
Μια άλλη ενότητα είναι αφιερωμένη στη σαπωνοποιία, οικιακή και βιομηχανική: από το μεγάλο χαρανί, που ακόμη το χρησιμοποιούν οι παλιές νοικοκυρές για να κάνουν σαπούνι, στα σαπουνοκάζανα των βιομηχανιών.
Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας
Το νοερό ταξίδι συνεχίζεται στη Λέσβο και στο Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας του ΠΙΟΠ, που προβάλλει τη βιομηχανική φάση της ελαιουργίας στην Ελλάδα. Το Κοινοτικό Ελαιοτριβείο της Αγίας Παρασκευής (γνωστό ως «Μηχανή του Κοινού»), που αποκατεστημένο σήμερα στεγάζει το Μουσείο, υπήρξε πρωτοβουλία των κατοίκων της περιοχής. Ξεκίνησε στις αρχές του 20ού αιώνα και είχε στόχο, εκτός από τη βελτίωση της παραγωγής του ελαιολάδου, την ανάπτυξη της κοινότητας μέσω της διαχείρισης των κερδών του ελαιοτριβείου, με ευεργετικά αποτελέσματα για τον κοινωνικό ιστό και τις υποδομές της περιοχής.
Για το δεύτερο ντοκιμαντέρ πατήστε εδώ.
Το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου παρουσιάζει τη βιομηχανική φάση της ελαιουργίας στην Ελλάδα. Εστιάζει στις αλλαγές που επέφερε η εισαγωγή της μηχανικής κίνησης στη διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου και προσεγγίζει με ευαισθησία τη συμβολή των κατοίκων της περιοχής στην παραγωγική διαδικασία.
Στόχος του είναι να προβάλει τη βιομηχανική κληρονομιά μας στον τομέα της ελαιουργίας και να την εντάξει στο ευρύτερο αρχιτεκτονικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής.
Το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου στεγάζεται στο παλαιό κοινοτικό ελαιοτριβείο της Αγίας Παρασκευής Λέσβου. Τα κτήρια και ο μηχανολογικός εξοπλισμός έχουν αποκατασταθεί υποδειγματικά. Έτσι, μπορείτε να παρατηρήστε πώς λειτουργεί ο εξοπλισμός και πώς εξελίχθηκε το εργοστάσιο από την ατμοκίνηση στην πετρελαιοκίνηση. Συγχρόνως, θα γνωρίσετε την καθημερινή ζωή στη «Μηχανή του Κοινού».
Στο κεντρικό κτήριο του Μουσείου Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου θα γνωρίσετε τα βασικά στάδια της ελαιοπαραγωγής: σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του ελαιοπολτού και διαχωρισμός του λαδιού από το νερό. Θα δείτε επίσης τον αλευρόμυλο, που λειτουργούσε συμπληρωματικά κατά τους θερινούς μήνες, όταν δεν λειτουργούσε το ελαιοτριβείο.
Στις παλαιές αποθήκες ελαιοκάρπου, θα γνωρίσετε τον κύκλο των εργασιών που συνδέονται με την ελαιοπαραγωγή:
Καλλιέργεια και φροντίδα της ελιάς
Παραγωγή υποπροϊόντων (πυρηνόξυλο, πυρηνέλαιο, σαπούνι)
Εμπορία και διακίνηση στην Ελλάδα και το εξωτερικό
Επαγγέλματα και δραστηριότητες που σχετίζονται με την ελαιοπαραγωγή
Τέλος, θα μάθετε την ιστορία της «Μηχανής του Κοινού», του κοινοτικού ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής. Θα συνειδητοποιήσετε πόσο πρωτοποριακή για την εποχή ήταν η διαδικασία της κοινοτικής ιδιοκτησίας και ποιος ήταν ο αντίκτυπός της στον κοινωνικό ιστό και τις οικονομικές δομές της περιοχής.
