Όσοι έχετε δει την μαύρη κωμωδία “Ο θάνατος του Στάλιν” θα θυμάστε την σκηνή που ο συνταξιούχος καθηγητής Ιατρικής τρέχει να ξεφύγει από τους άνδρες της μυστικής αστυνομίας, οι οποίοι όμως δεν θέλουν να τον συλλάβουν, αλλά να τον πάνε κατ' εντολή του Μπέρια να εξετάσει τον ετοιμοθάνατο Στάλιν.
Δεν υπήρχαν γιατροί στη Μόσχα , αφού οι περισσότεροι είχαν συλληφθεί για διάφορους λόγους, με σπουδαιότερη τη στημένη κατηγορία για συνωμοσία των Εβραίων γιατρών το 1953, αλλά και για ενοχλητικές διαγνώσεις. Όπως αυτή που έγινε από τον γιατρό του Στάλιν, ότι η υγεία του ήταν επιβαρυμένη κι έπρεπε να προσέχει. Ο γιατρός συνελήφθη με την κατηγορία του πράκτορα, στάλθηκε σε γκουλάγκ, ο δε Στάλιν τελικά πέθανε από βαρύ εγκεφαλικό.
Αυτός ο θανάσιμος παραλογισμός πέρασε ξανά από μπροστά μου, αυτή τη φορά σαν απόλυτη τραγωδία, διαβάζοντας το εξαιρετικό βιβλίο του Θάνου Καψάλη για την ζωή και τη δράση των πρωτοπόρων Ρώσων γενετιστών, Νικολάι Κολτσόφ, Νικολάι Βαβίλοφ και Νικολάι Τιμοφέγιεφ Ρεσσόφκσι.
Είναι ένα βιβλίο που εξετάζει την διαμάχη των γενετιστών με τη θεωρία της κληρονομικότητας των επίκτητων χαρακτηριστικών, τη οποία υποστήριζε ο Λυσένκο.
Το βιβλίο αυτό που κρύβει μέσα του τρία μικρότερα που θα μπορούσαν να σταθούν σαν μονογραφίες.
Το πρώτο «βιβλίο» θα αφορούσε τη τραγική τύχη των επιστημόνων και των ευρημάτων τους από το Σοβιετικό καθεστώς. Οτιδήποτε δεν υπηρετούσε άμεσα τους πρακτικούς στόχους θεωρούνταν εχθρικό. Ένας τέτοιος στόχος ήταν η άμεση αντιμετώπιση του επισιτιστικού προβλήματος που αντιμετώπιζε η ΕΣΣΔ με την δημιουργία ανθεκτικών ποικιλιών σιτηρών.
Όμως η επανάσταση και τα προβλήματα δεν περιμένουν κι έτσι όταν ο Νικολάι Βαβίλοφ είπε ότι το νωρίτερο που μπορούσε να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα ήταν σε 10 χρόνια, με σοβαρή έρευνα, η απάντηση αυτή θεωρήθηκε αντεπαναστατική, με ό,τι αυτό σήμαινε.
Ένα μέρος που ίσως κουράζει τον ανίδεο αναγνώστη είναι οι μεθοδικά σχεδιασμένες επιθέσεις του Λυσένκο που έταζε, με αντεπιστημονικές μεθόδους, τη λύση του προβλήματος και συγκεκριμένα την εγγραφή στον γενετικό κώδικα των φυτών των πληροφοριών που θα καθιστούσαν ορισμένες ποικιλίες κατάλληλες για το δύσκολο κλίμα της Σοβιετικής Ένωσης. Φυσικά όλοι ξέρουμε τις ολέθριες συνέπειες των μεθόδων του Λυσένκο.
Επιθέσεις που ακολουθούνταν από ανορθολογικές και ιδεοληπτικές (λόγου χάρη το αστική vs προλεταριακή επιστήμη) διαδικασίες αξιολόγησης της σοβαρής έρευνας από τα όργανα του καθεστώτος, που συχνά τραβούσαν σε μάκρος μέχρι την τελική εξόντωση των επιφανών επιστημόνων. Ο λόγος ήταν ότι το διεθνές κύρος τους δεν επέτρεπε την άμεση εξόντωσή τους.
Η δίωξη έμοιαζε με βρόγχο που σφιγγόταν σιγά σιγά μέχρι και την βιολογική εξαφάνιση. Οι λεπτομερείς περιγραφές του καφκικού αυτού μαρτυρίου δεν εμποδίζουν την ροή της ανάγνωσης. Η επιθυμία να δούμε τι και πως θα ακολουθήσει είναι η κινητήρια δύναμη του αναγνώστη.
Το δεύτερο «βιβλίο» αφορά τις περιπέτειες της γενετικής επιστήμης στη Ρωσία πάντα σε διάλογο με την εξέλιξη έρευνας διεθνώς.
Τέλος το τρίτο «βιβλίο» είναι οι μυθιστορηματικές ζωές τους με όλες τις λεπτομέρειες ξεκινώντας από την αστική καταγωγή του, που συνέβαλε στην παιδεία τους, τα επιστημονικά ταξίδια τους, μέχρι τις προσωπικές επιλογές και τους συμβιβασμούς προκειμένου να υπηρετήσουν την επιστήμη και τις αλήθειές της.
Το βιβλίο είναι διάσπαρτο από περιγραφές σημαντικών στιγμών, είτε αυτές είναι στιγμές κοπιώδους έρευνας είτε επιτυχίας και διεθνούς αναγνώρισης, αλλά δυστυχώς και διωγμών.
Τα τρία αυτά αφηγηματικά ρεύματα πλέκονται σε ένα εξαιρετικής επιστημονικής και ιστορικής τεκμηρίωσης βιβλίο, το οποίο αν και περιγράφει μια ακόμα τραγική πλευρά ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, εντούτοις δεν υποκύπτει στην ευκολία της εκ προιμίου καταδίκης του.
Τα γεγονότα όμως μιλάνε από μόνα τους. Ένα βιβλίο για τις περιπέτειες τριών επιφανών επιστημόνων δεν μπορεί να μην σέβεται τους κανόνες της ιστοριογραφίας και της ιστορίας της επιστήμης. Ο Θάνος Καψάλης το πέτυχε χαρίζοντάς μας ένα βιβλίο αναφοράς για όποιον από τους τρεις τομείς ενδιαφέρεται ο αναγνώστης, πόσο μάλλον που στη ζωή των μεγάλων επιστημόνων δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε το προσωπικό στοιχείο από το επιστημονικό έργο.
Η γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους
Νικολάι Κολτσόφ - Νικολάι Βαβίλοφ - Νικολάι Τιμοφεγιεβ-Ρεσσοφσκι - Η Τραγική Ιστορία των Διώξεων Τριών Σημαντικών Γενετιστών Στα Χρόνια του Λυσενκοισμού
Καψάλης Θάνος
Εκδόσεις Σαββάλας Δεκέμβριος 2020
