Γράφει ο Jon Miltimore
Το 1892 ο Γάλλος αρχαιολόγος Henri Pognon έκανε μια ιστορική ανακάλυψη μερικές δεκάδες μίλια βορειοανατολικά της Βαγδάτης: Ένα τεχνητό ύψωμα που περιείχε τα ερείπια της αρχαίας πόλης-κράτους Eshnunna.
Αν και ανασκάφηκε δεκαετίες αργότερα από άλλη αρχαιολογική ομάδα με επικεφαλής τον Ολλανδό Αιγυπτιολόγο Henri Frankfort, το ύψωμα αυτό ήταν ένα από τα σπουδαία ευρήματα εκείνου του αιώνα, αποκαλύπτοντας τα μυστικά μιας πόλης της Μεσοποταμίας που ήταν κρυμμένη για χιλιετίες.
Μεταξύ των μυστικών που ανακαλύφθηκαν σε σφηνοειδείς πινακίδες ήταν ότι η Eshnunna χρησιμοποιούσε ελέγχους τιμών, μια ανακάλυψη αξιοσημείωτη καθώς φαίνεται να είναι η παλαιότερη ιστορική καταγραφή τις προσπάθειας των ανθρώπων να καθορίσουν τις τιμές. (Προσπάθησα να επαληθεύσω αυτό το γεγονός με οικονομικούς ιστορικούς και θα σας ενημερώσω εάν λάβω απάντηση.)
1 kor κριθάρι [she’um] (τιμάται) 1 σέκελ ασήμι.
3 qa του «λαδιού καλύτερης ποιότητας» (τιμώνται) 1 σέκελ ασήμι.
1 seah (και) 2 qa σησαμέλαιο (τιμώνται) 1 σέκελ ασήμι. . . . Η μίσθωση για ένα βαγόνι μαζί με τα βόδια του και τους οδηγούς του τιμώνται 1 massiktum (και) 4 seah κριθάρι. Εάν είναι (πληρωμένη) σε ασήμι, η μίσθωση είναι ένα τρίτο του σέκελ. Ο μισθωτής το οδηγεί όλη μέρα.
Οι έλεγχοι τιμών της Eshnunna υπερβαίνουν κατά μερικούς αιώνες τον Κώδικα του Χαμουραμπί (1755–1750 π.Χ.), ένα πιο διάσημο αρχείο από την αρχαία Βαβυλώνα που ήταν ένας «λαβύρινθος κανονισμών ελέγχου των τιμών», όπως το έθεσε ο ιστορικός Thomas DiLorenzo.
Αυτό μπορεί να εξηγεί το γιατί η Πρώτη Βαβυλωνιακή Αυτοκρατορία κατέρρευσε σχεδόν χίλια χρόνια πριν ο Έλληνας ποιητής Όμηρος αφηγηθεί την ιστορία του Τρωικού Πολέμου. Οι έλεγχοι τιμών δεν λειτουργούν και μια πληθώρα ιστορικών (καθώς και βασικών οικονομικών) τεκμηρίων το αποδεικνύει.
Μια σύντομη ιστορία ελέγχων των τιμών
Οι Αρχαίοι Έλληνες μπορεί να μας έδωσαν τον Όμηρο και τις υπέροχες ιστορίες του, αλλά υπέφεραν από την ίδια οικονομική άγνοια με τους ηγεμόνες της Eshnunna όσον αφορά τον καθορισμό των τιμών.
Το 388 π.Χ., οι τιμές των σιτηρών στην Αθήνα ξέφυγαν εκτός ελέγχου - κυρίως επειδή οι Αθηναίοι ηγεμόνες είχαν ένα απίστευτα περίπλοκο σύνολο κανονισμών για τη γεωργική παραγωγή και το εμπόριο, που περιλάμβανε «έναν στρατό επιθεωρητών σιτηρών που διορίστηκαν για τον καθορισμό της τιμής των σιτηρών στα επίπεδα που η αθηναϊκή κυβέρνηση θεωρούσε δίκαια». Η ποινή για την αποφυγή αυτών των ελέγχων τιμών ήταν ο θάνατος και πολλοί έμποροι σιτηρών βρέθηκαν σύντομα να αντιμετωπίζουν σε δίκη μια τέτοια τιμωρία όταν ανακαλύφθηκε ότι «αποθήκευαν» σιτηρά κατά τη διάρκεια μιας (ανθρωπογενούς) έλλειψης.
Η Αθηναϊκή Αυτοκρατορία είχε προ πολλού καταρρεύσει όταν η Ρώμη επιχείρησε το δικό της σύστημα ελέγχου των τιμών επτακόσια χρόνια αργότερα σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Το 301 μ.Χ., ο Αυτοκράτορας Διοκλητιανός εξέδωσε το Διάταγμά του για τις Ανώτατες Τιμές, το οποίο όριζε σταθερές τιμές για τα πάντα, από τα αυγά και τα σιτηρά μέχρι το βόειο κρέας και τα ρούχα και ούτω καθεξής, καθώς και τους μισθούς των εργατών που παρήγαγαν αυτά τα είδη. Η ποινή για όποιον συλλαμβανόταν να παραβιάζει αυτά τα διατάγματα ήταν - το μαντέψατε! - θάνατος. Οι έμποροι ανταποκρίθηκαν ακριβώς όπως θα περίμενε κανείς σε αυτούς τους κανονισμούς.
«Οι άνθρωποι δεν έφερναν πλέον προμήθειες στην αγορά, αφού δεν μπορούσαν να αποκομίσουν λογικές τιμές για αυτά τα προϊόντα», έγραψε ένας ιστορικός. Όχι τυχαία, η αυτοκρατορία της Ρώμης σύντομα ακολούθησε τη μοίρα των Αθηναίων (αν και το ανατολικό της ήμισυ θα επιβίωνε άλλα χίλια χρόνια).
Και μετά υπάρχει η βρετανική αποικία της Βεγγάλης στη βορειοανατολική Ινδία. Λίγοι άνθρωποι σήμερα θυμούνται τον λιμό της Βεγγάλης του 1770, ο οποίος είναι συγκλονιστικός αν σκεφτεί κανείς ότι πέθαναν περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι, περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της περιοχής. Αυτό που είναι ακόμη πιο εκπληκτικό είναι το πόσο λίγη προσοχή τράβηξε το γεγονός εκείνη την εποχή, τουλάχιστον στον Τύπο του Λονδίνου. Ενώ πολλοί απέδωσαν την πείνα στους μουσώνες και την ξηρασία που μάστιζε την περιοχή το 1768 και το 1769, ο Adam Smith, γράφοντας στον Πλούτο των Εθνών, σωστά παρατήρησε ότι ήταν οι συνεπακόλουθοι έλεγχοι των τιμών που πιθανόν μετέτρεψαν την έλλειψη τροφής σε λιμό.
«Η ξηρασία στη Βεγγάλη, πριν από μερικά χρόνια, θα μπορούσε πιθανώς να είχε προκαλέσει μια πολύ μεγάλη έλλειψη. Κάποιοι ακατάλληλοι κανονισμοί και κάποιοι αλόγιστοι περιορισμοί, που επιβλήθηκαν από τους υπαλλήλους της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών στο εμπόριο του ρυζιού, συνέβαλαν, ίσως, να μετατραπεί αυτή η έλλειψη σε λιμό.
Όταν η κυβέρνηση, για να διορθώσει τις ταλαιπωρίες από μια έλλειψη, διατάζει όλους τους εμπόρους να πωλούν τα σιτηρά τους σε τιμές που εκείνη υποθέτει πως είναι εύλογες, είτε τους εμποδίζει να φέρουν τα σιτηρά στην αγορά, κάτι που μερικές φορές μπορεί να προκαλέσει λιμό ακόμα και στην αρχή της περιόδου, είτε, αν τα φέρουν εκεί, δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους, και έτσι τους ενθαρρύνει να το καταναλώσουν τόσο γρήγορα που αναγκαστικά προκαλείται λιμός πριν από το τέλος της περιόδου.
Και ας μην ξεχνάμε τη Γαλλική Επανάσταση, όπου το 1793 οι ηγέτες έκαναν ένα διάλειμμα από τους αποκεφαλισμούς για να περάσουν τον Νόμο των Γενικών Ανώτατων Τιμών, ένα σύνολο ελέγχων τιμών που θεσπίστηκε για να περιορίσει την «αισχροκέρδεια». (Ο Henry Hazlitt ορθά χαρακτήρισε εκείνο τον νόμο «μια απέλπιδα προσπάθεια αντιστάθμισης των συνεπειών της αλόγιστης υπερέκδοσης χαρτονομισμάτων από τους ίδιους τους ηγέτες της επανάστασης».)
Ο Αμερικανός ιστορικός Andrew Dickson White (1832-1918), συνιδρυτής του Πανεπιστημίου Cornell, εξήγησε τις συνέπειες εκείνης της πολιτικής:
«Το πρώτο αποτέλεσμα του νόμου των ανώτατων τιμών ήταν ότι οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για να αποφύγουν την καθορισμένη τιμή που επιβλήθηκε και οι αγρότες έφερναν στην αγορά όσο το δυνατόν λιγότερα προϊόντα», έγραψε ο White. «Αυτό αύξησε τη σπανιότητα των αγαθών και οι άνθρωποι των μεγάλων άρχισαν να ζουν με δελτία».
Τα σημαντικά σήματα της αγοράς
Ευτυχώς, σήμερα έχουμε το πλεονέκτημα όχι μόνο της ιστορίας αλλά και της επιστήμης των οικονομικών για να μας δείξει ότι οι έλεγχοι των τιμών δεν λειτουργούν.
Τα βασικά οικονομικά διδάσκουν ότι οι τιμές είναι σημαντικά σήματα της αγοράς. Οι υψηλές τιμές μπορεί να κάνουν τη ζωή δυσκολότερη για τους καταναλωτές, αλλά σηματοδοτούν στους παραγωγούς την ευκαιρία για κέρδος, το οποίο οδηγεί σε περισσότερη παραγωγή και επενδύσεις. Σηματοδοτούν επίσης στους καταναλωτές ότι το αγαθό είναι σπάνιο, γεγονός που ενθαρρύνει τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν λιγότερο από αυτό.
Πάρτε για παράδειγμα τη βενζίνη. Όταν οι τιμές είναι 7,50 $ το γαλόνι, οι άνθρωποι οδηγούν λιγότερο από ό, τι θα έκαναν αν η τιμή ήταν $1, $3 ή $5 ανά γαλόνι. Εν τω μεταξύ, η υψηλή τιμή σηματοδοτεί επίσης στους παραγωγούς μια ευκαιρία για κέρδος, πράγμα που ενθαρρύνει τις επενδύσεις και την παραγωγή, και οδηγεί τελικά σε χαμηλότερες τιμές τη βενζίνη. Όπως λένε μερικές φορές οι οικονομολόγοι, η λύση στις υψηλές τιμές είναι οι υψηλές τιμές.
Ο ορισμός μιας τεχνητής χαμηλής τιμής στη βενζίνη στέλνει λάθος μηνύματα τόσο στους καταναλωτές όσο και στους παραγωγούς. Η χαμηλή τιμή αποθαρρύνει τους παραγωγούς από το να φέρουν καύσιμα στην αγορά και ενθαρρύνει επίσης τους καταναλωτές να χρησιμοποιούν περισσότερα καύσιμα επειδή είναι τεχνητά φθηνά - κάτι που αποτελεί συνταγή για ελλείψεις.
Αυτό ακριβώς συνέβη τη δεκαετία του 1970 αφότου ο Πρόεδρος Νίξον ανακοίνωσε ελέγχους των τιμών στη βενζίνη, οι οποίοι είχαν ως αποτέλεσμα μια διαρκή έλλειψη και τεράστιες ουρές στα βενζινάδικα σε ολόκληρη τη χώρα. (Αξίζει να σημειωθεί πως ο Νίξον ήξερε ότι οι έλεγχοι των τιμών του θα ήταν καταστροφή, αλλά τους θέσπισε ούτως ή άλλως επειδή αυτό θα έστειλε στους ψηφοφόρους μήνυμα ότι ήταν αποφασιστικός.)
Ουρές στα βενζινάδικα μετά τη θέσπιση ελέγχων τιμών από τον Νίξον
Οι έλεγχοι των τιμών επιστρέφουν
Σήμερα, σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι οι έλεγχοι των τιμών είναι επιβλαβείς - ωστόσο αυτό δεν εμπόδισε να ξαναεμφανιστούν κατά τη διάρκεια της τρέχουσας παγκόσμιας οικονομικής αναταραχής που βιώνουμε.
Όπως ανέφερε πρόσφατα το Axios, οι έλεγχοι των τιμών επιστρέφουν και δεν αποτελούν πλέον κατάλοιπο της δεκαετίας του '70. Αντιμέτωπες με μια ενεργειακή κρίση, οι χώρες της G-7 επιδιώκουν να σχηματίσουν ένα καρτέλ αγοραστών που θα έβαζε ουσιαστικά ένα ανώτατο όριο τιμής στο ρωσικό αργό πετρέλαιο.
Το σχέδιο αυτό, όπως και όλα τα συστήματα ελέγχου των τιμών, πιθανότατα θα αποδώσει αντίθετα αποτελέσματα. Μια πληθώρα εμπειρικών τεκμηρίων καταδεικνύουν ότι ο καθορισμός των τιμών παράγει λίγα πράγματα πέρα από τη σπανιότητα, τις μαύρες αγορές και - στη χειρότερη περίπτωση - τον θάνατο και την πείνα.
Οι άνθρωποι της αρχαίας Eshnunna μπορούν να συγχωρεθούν που δεν καταλάβαιναν γιατί ο καθορισμός της τιμής ενός κορ κριθαριού προς ένα σέκελ ασήμι ήταν μια επιβλαβής πολιτική.
Οι σημερινοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, που έχουν τα πλεονεκτήματα της ιστορίας και της οικονομίας, δεν έχουν καμία δικαιολογία.
* O Jonathan Miltimore είναι ο εκτελεστικός υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org. Ο Dan Sanchez είναι διευθυντής περιεχομένου στο FEE και υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 12 Σεπτεμβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
