Η ανάλυση των οικονομικών κύκλων σε διάφορα στάδια παρέχει ένα πολύτιμο πλαίσιο για την κατανόηση της δυναμικής των οικονομιών και των κοινωνιών. Το 2024 είναι το τέλος ενός ακόμα μακροχρόνιου κύκλου διάρκειας περίπου 5,5 δεκαετιών 1968-2024 (56 έτη: 28 έτη συνεχών αλλαγών και ανακατατάξεων και 28 έτη ευημερίας).
Το 2024 είναι η απαρχή του επόμενου κύκλου με τα πρώτα 28 χρόνια να πρέπει να γίνουν τεράστιες ανακατατάξεις και αλλαγές. Τα στάδια που περνούν οι κοινωνίες αναφέρονται σε διάφορες φάσεις οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης, από την ευημερία έως την κρίση και την τελικά είτε περνάνε αναδιάρθρωση ή δεν τα καταφέρνουν και παραμένουν στην αφάνεια ή μπορεί και να καταρρεύσουν. Η αναδιάρθρωση θα εξασφαλίσει την προσαρμογή την ανθεκτικότητα και την επιβίωση.
Κατά το στάδιο της ευημερίας και της σταθερότητας (1996-2024), οι οικονομίες βίωσαν ευημερία και σταθερότητα. Οι ευνοϊκές συνθήκες χρέους και πίστωσης (χαμηλά επιτόκια, χαμηλοί δείκτες χρέους προς ΑΕΠ, ελάχιστος πληθωρισμός) προήγαγαν την επενδυτική δραστηριότητα και την καταναλωτική δαπάνη. Τέτοια περιβάλλοντα συχνά οδηγούν σε αυξανόμενη αισιοδοξία και στη δημιουργία οικονομικών υπερβολών.
Το στάδιο της υπερβολής και παρακμής που βιώνουμε τώρα χαρακτηρίζεται από υπερβολή στις επενδύσεις και τις κερδοσκοπικές δραστηριότητες, που συχνά οδηγούν στη δημιουργία «φουσκών» και την επακόλουθη οικονομική παρακμή. Η αντιστροφή της προηγούμενης ευημερίας αρχίζει να γίνεται εμφανής, καθώς οι χρηματοοικονομικές αγορές και οι οικονομίες αρχίζουν να υφίστανται πιέσεις.
Σε αυτό το στάδιο εμφανίζονται κοινωνικές εντάσεις, οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες επιδεινώνονται, πράγμα που οδηγεί σε αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ διαφόρων τάξεων και ομάδων συμφερόντων. Η ανισότητα και η ανεργία εξαπλώνονται, και η δυσαρέσκεια με τις πολιτικές ηγεσίες έχει αρχίζει να κλιμακώνεται πράγμα το οποίο γίνεται εμφανές σε κάθε χώρα που έχει εκλογές καθώς ενισχύονται τα άκρα εκφράζοντας το θυμό της κοινωνίας. Καθώς το 50% των χωρών έχουν εκλογές φέτος, τα αποτελέσματα μέχρι τώρα δείχνουν το θυμό της κοινωνίας για την ανεπάρκεια των τελευταίων κυβερνήσεων να λύσουν τα προβλήματα των κοινωνιών.
Οι κρίσεις και οι αναδιαρθρώσεις θα κρατήσουν 2-3 δεκαετίες και είναι το τελευταίο και πιο επώδυνο στάδιο και συμπίπτει με τις οικονομικές δυσκολίες, με καταρρεύσεις και πολιτικές αναταραχές. Σε βαριές περιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνει επαναστάσεις, εμφύλιους πολέμους ή άλλες μορφές σοβαρών κοινωνικών συγκρούσεων μεταξύ διαφόρων ομάδων συμφερόντων. Αυτό το στάδιο αποτελεί κρίσιμο σημείο, όπου μια χώρα μπορεί να αναδιαρθρωθεί ή να καταρρεύσει. Η επιτυχημένη αναδιάρθρωση και η προσαρμογή θα την οδηγήσει στην ευημερία του οικονομικού κύκλου τα έτη 2052 και μετά.
Η επιτυχία στη διαχείριση αυτών των κρίσεων εξαρτάται σημαντικά από την ικανότητα των ηγετών και των πολιτικών φορέων να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν τις υποκείμενες αιτίες των προβλημάτων. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται κατά τις φάσεις αυτές μπορεί να καθορίσουν εάν η χώρα θα περάσει την κρίση με επιτυχία ή αν θα βυθιστεί σε παρατεταμένη αστάθεια. Η ιστορία έχει δείξει ότι η έγκαιρη αντίδραση και η συμβιβαστική πολιτική μπορούν να παρέχουν τη βάση για μια ειρηνική και βιώσιμη προσαρμογή. Οι ακραίες ή λαϊκίστικες πολιτικές αυξάνουν τον κίνδυνο για μεγαλύτερες απώλειας των χωρών και κάνουν δυσκολότερη ή αδύνατη την ανάκαμψη.
Το τρέχον παγκόσμιο οικονομικό τοπίο (με παγκόσμιο χρέος πάνω από 300% του ΑΕΠ) καταδεικνύει τις έντονες αντιθέσεις μεταξύ των χωρών με βάση την οικονομική τους υγεία, η οποία πράγματι αντανακλά στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τις πολιτικές τους απαντήσεις. Οι διαφορετικές χρηματοοικονομικές καταστάσεις των εθνών - αυτές με βιώσιμες δημοσιονομικές πολιτικές έναντι εκείνων που επιβαρύνονται από σημαντικό χρέος και υποχρεώσεις - διαμορφώνουν την οικονομική τους σταθερότητα και την κοινωνική ευημερία τους. Αυτές οι ανισότητες είναι ορατές σε διάφορους τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, οι υποδομές και η γενική δημόσια ευημερία.
Οι χώρες με υγιή χρηματοοικονομική υγεία, που χαρακτηρίζονται από έσοδα που υπερβαίνουν τις δαπάνες και περιουσιακά στοιχεία που υπερβαίνουν τις υποχρεώσεις, είναι σε καλύτερη θέση να επενδύσουν σε δημόσια αγαθά και υπηρεσίες.
Αυτή η χρηματοπιστωτική σταθερότητα επιτρέπει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην αντιμετώπιση των οικονομικών πιέσεων και επιτρέπει συνεχείς επενδύσεις σε κρίσιμους τομείς όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη, η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών η αμυντική θωράκιση, που είναι ζωτικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη εθνική ευημερία.
Αντίθετα, τα έθνη που παλεύουν με υψηλά επίπεδα χρέους και κακή δημοσιονομική διαχείριση αντιμετωπίζουν συχνά περικοπές σε βασικές υπηρεσίες, επιδείνωση των υποδομών και μειωμένες επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Το βάρος του χρέους περιορίζει την ικανότητα μιας κυβέρνησης να χρηματοδοτεί βασικές υπηρεσίες, οδηγώντας σε χειρότερα αποτελέσματα για την υγεία και την εκπαίδευση που επιδεινώνουν τις κοινωνικές ανισότητες.
Οι πολιτισμικές διαφορές στον χειρισμό των οικονομικών πιέσεων και στην διακυβέρνηση, διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οι χώρες αντιμετωπίζουν τις οικονομικές τους κρίσεις. Ορισμένα κράτη δίνουν έμφαση στην οικοδόμηση συναίνεσης και στην κοινωνική αλληλεγγύη, δίνοντας προτεραιότητα σε προγράμματα πρόνοιας και δίκαιες λύσεις για την πιο ομοιόμορφη κατανομή των οικονομικών βαρών στην κοινωνία.
Αυτές οι προσεγγίσεις μπορούν να οδηγήσουν σε πιο αρμονικές κοινωνικές συνθήκες, ακόμη και σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας. Σύντομα πολλές κυβερνήσεις που δεν μπορούν να τυπώσουν χρήμα πρέπει να αυξήσουν τους φόρους και να μειώσουν τις δαπάνες ή εκείνες που μπορούν να τυπώσουν χρήμα, θα πρέπει να εκτυπώνουν χρήμα για να αποπληρώσουν με πληθωρισμένο χρήμα τους δανειστές τους.
Άλλες χώρες μπορεί να υιοθετήσουν πιο συγκρουσιακές ή εστιασμένες στη λιτότητα προσεγγίσεις, οδηγώντας σε μεγαλύτερες κοινωνικές αναταραχές και συγκρούσεις. Τα μέτρα λιτότητας, ενώ δυνητικά σταθεροποιούν τον προϋπολογισμό βραχυπρόθεσμα, συχνά οδηγούν σε δημόσια δυσαρέσκεια και υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, οδηγώντας σε διαμαρτυρίες, απεργίες και, σε σοβαρές περιπτώσεις, σε πολιτικές αναταραχές.
Όταν υπάρχουν εσωτερικές συγκρούσεις, οι αυταρχικοί ηγέτες διαπιστώνουν ότι μια απειλή από έναν εξωτερικό εχθρό μπορεί να αποσβέσει τις εσωτερικές αντιδράσεις και ενωθούν κάτω από την ηγεσία του για να επιτεθούν να πάρουν τον πλούτο από γειτονική χώρα.
Η ανισότητα στις χρηματοοικονομικές συνθήκες μεταξύ των χωρών αποτελεί σημαντική πρόκληση για τις διεθνείς σχέσεις και την οικονομική συνεργασία. Τα έθνη που δυσκολεύονται οικονομικά μπορεί να ζητήσουν βοήθεια ή ευνοϊκούς εμπορικούς όρους από πιο ευημερούσες χώρες, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε εντάσεις εάν τα πλουσιότερα έθνη δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να βοηθήσουν. Αυτή η δυναμική μπορεί να πιέσει τις διεθνείς συμμαχίες και να επηρεάσει την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα.
Επίσης, κάποιες χώρες ακολουθούν αθέμιτες πρακτικές στο διεθνές εμπόριο (τεχνητά υποτιμημένο νόμισμα, κρατικές επιδοτήσεις στη βιομηχανία, μη προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ.) για να διατηρούν εξαγωγικά εμπορικά πλεονάσματα σε βάρος των χωρών που έχουν εμπορικά ελλείματα. Ήδη ο αθέμιτος παγκόσμιος ανταγωνισμός αναγκάζει τις ελλειμματικές χώρες σε επιβολή δασμών, πράγμα που βλάπτει όλες τις πλευρές.
Για μακροπρόθεσμη βελτίωση, οι χώρες που βρίσκονται σε οικονομική δυσπραγία πρέπει να υιοθετήσουν ολοκληρωμένα μεταρρυθμιστικά μέτρα με επίκεντρο την αύξηση της παραγωγικότητας με την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών, την ενίσχυση των δημοσιονομικών πολιτικών και τις επενδύσεις σε κρίσιμους τομείς για την τόνωση της ανάπτυξης.
Η διεθνής συνεργασία και η υποστήριξη από παγκόσμιους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στην παροχή βοήθειας σε αυτά τα έθνη μέσω οικονομικής βοήθειας, ελάφρυνσης χρέους και καθοδήγησης πολιτικής.
Επιπλέον, η καλλιέργεια μιας κουλτούρας ανθεκτικότητας και προσαρμοστικής διακυβέρνησης μπορεί να βοηθήσει τα έθνη να διαχειριστούν καλύτερα τους οικονομικούς κραδασμούς και πιέσεις, οδηγώντας σε πιο σταθερές και ευημερούσες κοινωνίες.
Οι ποικίλες απαντήσεις στις οικονομικές προκλήσεις υπογραμμίζουν τη σημασία των προσαρμοσμένων προσεγγίσεων που λαμβάνουν υπόψη τόσο τις μοναδικές οικονομικές συνθήκες όσο και τα πολιτιστικά πλαίσια κάθε χώρας. Απαραίτητη είναι η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών και κυρίως των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης.
Το ιδανικό παγκόσμιο οικονομικό σενάριο υπογραμμίζει τη διασύνδεση της δημοσιονομικής υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και της διεθνούς συνεργασίας.
Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί μια λεπτή κατανόηση τόσο των οικονομικών αρχών όσο και της πολιτιστικής δυναμικής για την προώθηση συνθηκών όπου η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη, η άμυνα και η συνολική ευημερία μπορούν να ανθίσουν παρά τις οικονομικές πιέσεις τον κατακερματισμό της παγκόσμιας οικονομίας και τις πολεμικές ιαχές.
Οι χώρες που θα κάνουν προσαρμογή με πολιτική συναίνεση για αναδιάρθρωση, θα εξασφαλίσουν την επιβίωση των κοινωνιών τους θα αποτρέψουν τις οξείες αναταραχές και θα οδηγηθούν στον επόμενο κύκλο ευημερίας.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
