Για δεκαετίες, το επιχειρηματικό μοντέλο πολλών ευρωπαϊκών βιομηχανιών βασίστηκε στη διαθεσιμότητα άφθονων και φθηνών προμηθειών ρωσικής ενέργειας. Αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο γκρεμίστηκε με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Και δεν επιστρέφει.
Μπορεί προς ώρας η πίεση στο ενεργειακό κόστος να φαίνεται πως αντιμετωπίζεται, εν μέρει χάρη στην επείγουσα βοήθεια των κυβερνήσεων, όμως, η συνεχιζόμενη έκθεση στο υψηλό ενεργειακό κόστος θα συνεχίσει να αποτελεί ευθεία απειλή για την ευρωπαϊκή βιομηχανία για καιρό ακόμα. Δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται το πρόβλημα αυτό ως παροδικό ή περιστασιακό. Οι αγορές πετρελαίου και αερίου θα παραμείνουν ασταθείς.
Τον Ιανουάριο, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, περιέγραφε συνοπτικά το νέο της σχέδιο για την Ευρωπαϊκή βιομηχανία και τον πράσινο μετασχηματισμό της. Είχαν προηγηθεί νόμοι και προγράμματα πράσινου μετασχηματισμού της βιομηχανίας σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
Σημαντικότερος είναι ο αμερικανικός νόμος για την μείωση του πληθωρισμού («Inflation Reduction Act – IRA»), που συνοδεύεται από πρόγραμμα ύψους 400 δις δολάρια. Με το πρόγραμμα αυτό η Αμερική έχει στόχο να αντιμετωπίσει τον κινεζικό προστατευτισμό, επαναπατρίζοντας επιχειρήσεις και αλυσίδες αξίας από την Κίνα στην Αμερική, ώστε να οδηγήσει την επόμενη γενιά της «πράσινης» βιομηχανικής παραγωγής. Παρόμοιο πρόγραμμα έχει ανακοινώσει και η Κορέα.
Η πολλαπλή στήριξη εγχώριων εταιριών για να γίνουν πρωτοπόρες στις τεχνολογίες, τα υλικά και τις υπηρεσίες που απαιτεί ο πράσινος μετασχηματισμός της παγκόσμιας οικονομίας είναι ο στόχος των μέτρων που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη μορφή ανακοίνωσης που θα συζητηθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθώς και από τους ηγέτες της ΕΕ κατά τη συνάντησή τους στις Βρυξέλλες στις 9 και 10 Φεβρουαρίου.
Η επικεφαλής ανταγωνισμού της Επιτροπής Μαργκρέτε Βεστάγκερ είχε ήδη παρουσιάσει τις προτάσεις της για το πώς ήθελε να απλοποιήσει τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις σε επιστολή της προς τους υπουργούς της ΕΕ.
Καθυστέρησε, είναι αλήθεια, η Ευρώπη να απαντήσει στα αντίστοιχα προγράμματα Κίνας και Αμερικής. Το πράσινο φως για την ανακοίνωση δόθηκε μετά την πρόσφατη συνάντηση στο Παρίσι του Γάλλου Προέδρου Μακρόν και του Γερμανού Καγκελάριου Σολτς, που έβαλαν στην 1η γραμμή την ανάγκη μιας ευρωπαϊκής πολιτικής απάντησης για την «πράσινη» ανασυγκρότηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.
Μία πρωτοβουλία “Made in Europe” είναι τώρα σε πλήξη εξέλιξη. Ήδη, μία ευρωπαϊκή συμμαχία “Made in Europe” ηλιακών φωτοβολταϊκών ανακοινώθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο, από τον Κομισάριο εσωτερικής αγοράς Thierry Breton, για να αντιμετωπιστεί το «πράσινο παράδοξο», το Πεκίνο να ελέγχει το 80% της παγκόσμιας ικανότητας παραγωγής φωτοβολταϊκών.
Είναι σαφής πλέον η ανάγκη στήριξης σε ενωσιακό επίπεδο αλλά και ο συντονισμός των εθνικών πολιτικών ενισχύσεων, ώστε να μην υπάρχουν εντός της Ένωσης βιομηχανίες κάποιων χωρών που θα είναι πιο ίσες από τις άλλες. Οι συνήθως αυστηροί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, τις επιδοτήσεις των κρατών μελών προς τις βιομηχανίες τους, έχουν χαλαρώσει σημαντικά από την έναρξη της πανδημίας το 2020 και έχουν χαλαρώσει περαιτέρω από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Τώρα, ως απάντηση στην πίεση της κυβέρνησης των ΗΠΑ να επιδοτήσει τις καθαρές τεχνολογίες, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να χαλαρώσει ακόμη περισσότερο τους κανόνες εισάγοντας ένα «Προσωρινό Πλαίσιο Κρίσης και Μετάβασης». Το πόσο «προσωρινό» είναι αυτό, μένει να απαντηθεί. Επιπλέον, το νέο πλαίσιο θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να παρέχουν φορολογικά οφέλη για την προσέλκυση νέων επενδύσεων σε εγκαταστάσεις παραγωγής σε αυτό που η Επιτροπή αποκαλεί «στρατηγικούς τομείς μηδενικών εκπομπών». Άλλωστε, ένα σημαντικό μέρος του IRA των ΗΠΑ αποτελείται από φορολογικά οφέλη.
Ο Πάολο Τζεντιλόνι, επίτροπος της ΕΕ αρμόδιος για θέματα Οικονομίας, προχώρησε τη συζήτηση αυτή ένα βήμα πιο πέρα. Μίλησε πριν λίγες μέρες για την ανάγκη ανάληψης νέου χρέους από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αυτό θα είναι και το κρίσιμο ερώτημα το επόμενο διάστημα. Θα υπάρξει «νέο χρήμα» και γρήγορα;
Πρέπει να αποφευχθεί η εντύπωση ότι στην Ευρώπη απλώς ανακυκλώνονται υπάρχοντες πόροι. Το μήνυμα της στήριξης της ευρωπαϊκής βιομηχανίας πρέπει να είναι ξεκάθαρο, για να βρεθεί στην πρωτοπορία της πράσινης μετάβασης.
*Ο Χάρης Δούκας είναι Αν. Καθηγητής ΕΜΠ και Γραμματέας Ενέργειας του ΠΑΣΟΚ
