Η κυβέρνηση προωθεί νομοθετική πρωτοβουλία για την θέσπιση επικουρικής ασφάλισης κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα από 1/1/22 υποχρεωτικά για τους νέους ασφαλισμένους και προαιρετικά για όσους είναι κάτω από 35 ετών. Ακολουθεί μια προσπάθεια αποκωδικοποίησης σε 10 κρίσιμα σημεία:
1.Είναι μεταρρύθμιση;
Ασφαλώς και είναι. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Κοινωνικής Ασφάλισης στην Ελλάδα, θεσμοθετείται η απ’ ευθείας σύνδεση των εισφορών των ασφαλισμένων με τις παροχές σύνταξης. Για πρώτη φορά, η ανταποδοτικότητα του συστήματος αναδεικνύεται με αμεσότητα και διαφάνεια και οι παροχές κάθε ασφαλισμένου είναι συνδεδεμένες μόνο με το ιστορικό των εισφορών του και των αποδόσεων των επενδύσεων στις οποίες αυτές θα τοποθετηθούν. Μόνο και μόνο εξαιτίας αυτής της «ατομικής ανταποδοτικότητας», η επικουρική ασφάλιση αποκτά χαρακτήρα δίκαιο, γεγονός που αυξάνει την εμπιστοσύνη στο σύστημα. Η δικαιοσύνη και η εμπιστοσύνη του συστήματος της Κοινωνικής Ασφάλισης είναι οι πιο βασικοί συντελεστές για να το σέβονται οι πολίτες.
2. Τι πετυχαίνει αυτή η μεταρρύθμιση;
Πετυχαίνει την απεξάρτηση της επικουρικής ασφάλισης των νέων πολιτών από τις δυσοίωνες προβλέψεις που υποδεικνύουν τα δημογραφικά δεδομένα της χώρας και η ταχεία γήρανση του πληθυσμού. Οι εξελίξεις αυτές, παρότι προβλέψιμες ήδη από την ατζέντα της εποχής Γιαννίτση, επιταχύνθηκαν ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Βέβαια, η απεξάρτηση αυτή δεν είναι απόλυτη, δεν θα μπορούσε να είναι. Μια γερασμένη κοινωνία, δημιουργεί προφανώς συνέπειες στην ανάπτυξη της οικονομίας και στους ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ, επομένως και στις επενδύσεις από τις οποίες θα εξαρτάται η ανταποδοτικότητα του νέου συστήματος. Σίγουρα όμως, το κόψιμο του ομφάλιου λώρου που συνδέει άμεσα τα δημογραφικά με αυτό το τμήμα της Κοινωνικής Ασφάλισης, είναι το βασικό εγχείρημα που συνοδεύει τη μεταρρύθμιση.
3. Ποιοι θίγονται από αυτή τη μεταρρύθμιση;
Με βάση τις εξαγγελίες του αρμόδιου Υπουργείου, ΚΑΝΕΙΣ. Ούτε οι σημερινοί συνταξιούχοι, ούτε οι σημερινοί ασφαλισμένοι / εργαζόμενοι που παραμένουν στο υπάρχουν σύστημα ασφάλισης το οποίο θα συνεχίσει να λειτουργεί αναδιανεμητικά και στην Κύρια και στην Επικουρική Ασφάλιση. Οι εξαγγελίες αναφέρονται στην πλήρη κάλυψη του περίφημου «χρηματοδοτικού κενού» που αναμφισβήτητα θα υπάρξει λόγω της σταδιακής «αφαίρεσης» πόρων υπέρ του νέου ανταποδοτικού συστήματος. Η χρονική έκταση της χρηματοδότησης του κενού αυτού είναι πολύ μεγάλη (σχεδόν 50-60) χρόνια και η κατανομή των συνεπειών του στο χρόνο λογικά θα είναι μικρή και αυξανόμενη τα πρώτα 10-20 χρόνια, θα αυξηθεί σημαντικά στα επόμενα 20 χρόνια και θα βαίνει μειούμενη στα επόμενα χρόνια. Οι μελέτες που αναμένονται από το Υπουργείο, θα ρίξουν περισσότερο φως στις λεπτομέρειες αυτές αλλά η στρατηγική κατεύθυνση δεν θα αλλάξει.
4. Ποιοι ευεργετούνται από αυτή τη μεταρρύθμιση;
Σαφέστατα η νέα γενιά, όσοι δεν έχουν ακόμα ενταχθεί στην Εργασία / Ασφάλιση ή είναι ακόμα στα σχετικά αρχικά βήματά τους από πλευράς εργασιακής και ασφαλιστικής. Ευεργετούνται γιατί, στο βαθμό που αφορά την επικουρική τους ασφάλιση (αφού για την Κύρια δεν αλλάζει κάτι), τους αφαιρείται το βάρος της χρηματοδότησης του παλιού συστήματος που με βάση τα δημογραφικά, είτε θα απαιτούσε από τους ίδιους ολοένα και υψηλότερες εισφορές είτε θα έπρεπε να μειώσει δραστικά τις παροχές όταν οι ίδιοι θα έφταναν σε ηλικία σύνταξης. Ευεργετούνται επίσης γιατί θα συμμετάσχουν σε ένα απλό, δίκαιο, διαφανές και ανταποδοτικό σχήμα επικουρικής ασφάλισης που δεν θα χάνεται μέσα στις δυσκολίες και στους λαβύρινθους των υπολογισμών και τις αδυναμίες της εκτίμησης που κυριαρχούν σήμερα και χρειάζονται ειδικούς συμβούλους. Θα μπορούν να παρακολουθούν τον «ατομικό κουμπαρά τους» όπως παρακολουθούν ένα τραπεζικό λογαριασμό και θα μπορούν να εκτιμούν εύκολα τις προσδοκώμενες παροχές επικουρικής σύνταξης.
5. Υπάρχουν κίνδυνοι στο νέο σύστημα;
Ασφαλώς και υπάρχουν. Ο πιο βασικός είναι ο κίνδυνος της απόδοσης των επενδύσεων στις οποίες θα τοποθετούνται οι εισφορές και τα αποθεματικά που θα σχηματίζονται. Το νέο σύστημα θα φέρει «τον κίνδυνο της αγοράς», όπως θα φέρει και το «πλεονέκτημα της αγοράς». Ο τελικός κουμπαράς δεν θα είναι εγγυημένος σε ποσό, όπως και η εξέλιξη του κουμπαρά μέσα στα χρόνια της ασφάλισης θα έχει σκαμπανεβάσματα. Σύμφωνα με τις εξαγγελίες, θα υπάρξουν συγκεκριμένοι κανόνες και πλαίσιο αναφοράς σχετικά τόσο με το είδος των επενδύσεων όσο και την διαχείρισή του από ειδικούς επαγγελματίες, έτσι ώστε να περιορίζονται οι κίνδυνοι και να υπηρετείται η βασική αρχή της διασποράς. Οι εξαγγελίες αναφέρουν επίσης τη δυνατότητα της επιλογής επενδύσεων από διαφορετικά προφίλ κινδύνου για κάθε ασφαλισμένο, όπως και τη δυνατότητα αλλαγής επιλογών στη διάρκεια της ασφάλισης. Όσο όμως κι αν «προστατευτεί» το σύστημα, ο κίνδυνος θα υπάρχει.
6. Είναι καλή εξέλιξη για την Οικονομία και την Ανάπτυξη;
Δημιουργεί θετική προοπτική στην οικονομία και την ανάπτυξη της χώρας. Τα αποτελέσματα θα φανούν σε κάποια χρόνια και θα εξαρτηθούν από το πόσοι από τους προαιρετικά εντασσόμενους (ηλικίες κάτω από 35) θα ενταχθούν στο νέο σύστημα, όπως βεβαίως και από την εξέλιξη της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας για νέους. Οπουδήποτε σχηματίζεται αποθεματικό κεφάλαιο μέσω της αποταμίευσης, και μάλιστα κεφάλαιο μακροπρόθεσμης στόχευσης, ενισχύεται η επενδυτική δραστηριότητα από το ίδιο το Κράτος και τις επιχειρήσεις, εγχώριες και ξένες. Οι επενδύσεις υποστηρίζουν την ανάπτυξη, την εργασία και αυξάνουν τους ρυθμούς του ΑΕΠ.
7. Πως μπορεί η μεταρρύθμιση να γίνει καλύτερη;
Από τη στιγμή που η νέα Επικουρική Ασφάλιση δραπετεύει από το αναδιανεμητικό σύστημα και αποκτά χαρακτήρα αμιγώς ανταποδοτικό, θα μπορούσε να εμπλουτιστεί και με άλλα χαρακτηριστικά ευελιξίας. Για παράδειγμα να συνεχίζονται οι ατομικές εισφορές, εφόσον κάποιος το επιθυμεί, και σε περιόδους διακοπής εργασίας ή ανεργίας, να μπορεί κάποιος να αυξήσει τη δική του προσωπική εισφορά πέραν του ελάχιστου ορίου, να μπορεί να τοποθετεί στον κουμπαρά έκτακτες εισφορές κλπ. Βέβαια, αν γίνουν τέτοιες προσαρμογές ευελιξίας, θα πρέπει να υπάρξει και αντίστοιχη φορολογική ευθυγράμμιση των ιδιωτικών φορέων όπως τα Επαγγελματικά Ταμεία και οι Ασφαλιστικές Εταιρίες έτσι ώστε η συνταξιοδοτική αποταμίευση, πέραν των υποχρεωτικών ελάχιστων ορίων, να λειτουργήσει σε ένα περιβάλλον κοινών κανόνων και υγιούς ανταγωνισμού που τελικά αποβαίνει προς όφελος του πολίτη.
8. Πως θα προστατευτεί αυτό το σύστημα από μια τυχόν μελλοντική του υποβάθμιση ή/και κατάργηση;
Είναι πολύ σημαντικό αυτό το ερώτημα και οι εξαγγελίες δεν έχουν δείξει κάτι σχετικό. Μια τυχόν «επιστροφή» από ένα ανταποδοτικό σύστημα σε ένα και πάλι αναδιανεμητικό θα είναι καταστροφική γιατί θα αναιρέσει όλα τα θετικά στοιχεία και θα επαναφέρει το έλλειμα εμπιστοσύνης και δικαιοσύνης στην Ασφάλιση. Το νέο σύστημα θα πρέπει να ενσωματώσει κανόνες διακυβέρνησης και ανεξαρτησίας από τη δημόσια διοίκηση και να προστατευτεί από τυχόν πολιτικές επιλογές διαφορετικής κατεύθυνσης στο μέλλον. Επειδή το νέο σύστημα θα λειτουργεί μέσα στο Δημόσιο Σύστημα Ασφάλισης, όπως έχει εξαγγελθεί, βρίσκω δύσκολη τη λύση μιας τέτοιας εξίσωσης, παρ’ όλα αυτά πρέπει με τη νομοθέτηση να υπάρξουν οι ισχυρότερες δυνατές ρήτρες και δικλείδες ασφαλείας του νέου συστήματος.
9. Είναι κατάλληλος ο χρόνος για να εφαρμοστεί αυτή η μεταρρύθμιση;
Η ειλικρινής απάντηση είναι ότι στην Ελλάδα αργήσαμε να την κάνουμε παρά το γεγονός ότι οι δημογραφικές προβολές είχαν γίνει εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης, ακόμα και αυτές με εξαιρετικά ισχυρά συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης, έχουν υιοθετήσει αντίστοιχες μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση της ανταποδοτικότητας ήδη από τις δεκαετίας του 80’ και ’90. Οι λόγοι ήταν περίπου ίδιοι με αυτούς που σήμερα παρουσιάζονται και στη χώρα μας. Τα συσσωρευμένα συνταξιοδοτικά αποθεματικά κεφάλαια (pension funds) αυξάνονται παντού στην Ευρώπη εξαιτίας παρόμοιων μεταρρυθμίσεων και υιοθέτησης και φορολογικών κινήτρων. Με πρώτες τις Σκανδιναβικές χώρες που τα κεφάλαια αυτά ξεπερνούν κατά πολύ το ετήσιο ΑΕΠ, ακολουθούν πολλές χώρες που ανεβάζουν ταχύτητες και ήδη βρίσκονται σε περιοχές από 20%-50% του ΑΕΠ με την Ελλάδα να είναι στην τελευταία θέση κοντά στο 1% του ΑΕΠ της. Επομένως, ναι είναι αργά αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ.
10. Λύνονται με την μεταρρύθμιση αυτή όλα τα θέματα του Δημόσιου Συνταξιοδοτικού Συστήματος;
Όχι βέβαια. Οι αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στο Δημόσιο Ασφαλιστικό Σύστημα, έχουν αποδώσει την επιβράδυνση της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης και την εκτιμώμενη σταδιακή μείωσή της από σχεδόν 16% του ΑΕΠ στο 13% το 2030. Ο δείκτης γεννητικότητας έχει υποχωρήσει στο 1,35 παιδιά ανά γυναίκα από το ελάχιστο επίπεδο αναπλήρωσης 2,1 και η εκτίμηση δείχνει ότι σε 30 χρόνια από σήμερα, το 1/3 των Ελλήνων θα είναι πάνω από 65 ετών. Ρηξικέλευθες ανατροπές αυτών των προβλέψεων δεν υπάρχουν, υπάρχουν όμως πολιτικές που μπορούν να μετριάσουν αυτά τα δυσμενή για το Ασφαλιστικό δεδομένα, όπως η πολιτική ενίσχυσης των γεννήσεων και της ανατροφής παιδιών, η ανάπτυξη της οικονομίας, ο επαναπατρισμός νέων εργαζομένων στη χώρα, η δημιουργία συνθηκών προσέλκυσης ξένων εργαζομένων και βέβαια η πολιτική στο μεταναστευτικό ζήτημα. Όλα αυτά σημαίνουν, ότι το Δημόσιο Συνταξιοδοτικό Σύστημα θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει προκλήσεις των μέγεθος των οποίων δεν μπορεί να προβλεφθεί σήμερα με ακρίβεια. Επομένως, κάθε πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, όπως αυτή για την νέα επικουρική ασφάλιση, έχει θετικό πρόσημο.
Όπως πολύ σωστά έχει ειπωθεί, η αλληλεγγύη των γενεών δεν μπορεί να είναι μονής κατεύθυνσης δηλαδή μόνο από τις νεότερες γενιές προς τις προηγούμενες. Αυτό το μυωπικό επιχείρημα καθυστέρησε για τουλάχιστον δύο δεκαετίες τη λήψη αποφάσεων μεταρρύθμισης του Ασφαλιστικού. Οφείλουμε αλληλεγγύη προς τους νέους ανθρώπους και κυρίως να τους ελαφρύνουμε από δυσβάσταχτα και δυσανάλογα βάρη. Αυτό το πρώτο βήμα ουσιαστικής μεταρρύθμισης στο Ασφαλιστικό, έχει τέτοιο στόχο και αυτό θα πρέπει να είναι στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου και της διαβούλευσης που θα γίνει.
*O Μίνος Μωυσής είναι ιδρυτικός εταίρος της εταιρίας συμβούλων SYNERGON Partners και αναλογιστής
