Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Ελλάδα διαθέτει ισχυρά πλεονεκτήματα να μετατραπεί σε ακαδημαϊκό κόμβο της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, όχι μόνο για να μην αιμορραγεί η οικονομία με την αποστολή των νέων στα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, αλλά κυρίως για να γίνει η πατρίδα μας προορισμός διεθνούς επιστήμης, μάθησης και έρευνας.
Στη χώρα μας τροχοπέδη σε αυτή την προοπτική παραμένει η θεσμική απαγόρευση ίδρυσης μη κρατικών πανεπιστημίων δια του άρθρου 16 του Συντάγματος. Μια διεθνής εξαίρεση (sic) εκπαιδευτικού κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση. Στον αντίποδα, η Κύπρος, δείχνοντας τον σύγχρονο δρόμο, έχει αναπτύξει μια πολύ δυναμική αγορά με την ίδρυση μεγάλου αριθμού ιδιωτικών πανεπιστημίων, με περίπου το 1/3 των φοιτητών στα κυπριακά πανεπιστήμια να είναι Έλληνες. .
Την ίδια στιγμή, δεν μπορεί να παραβλέπει κανείς πως εδώ και δεκαετίες στην Ελλάδα ιδιωτικά κολλέγια έχουν συνάψει συμβάσεις πιστοποίησης ή/και δικαιόχρησης με ξένα πανεπιστήμια, τα οποία προσφέρουν έτσι εμμέσως τις υπηρεσίες τους σε φοιτητές της χώρας. Τα πτυχία τους αναγνωρίζονται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τις σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως επαγγελματικά (όχι ακαδημαϊκά) ισότιμα των ελληνικών. Η στρεβλή αυτή πραγματικότητα δεν μπορεί να συνεχιστεί μέχρι την αναθεώρηση του Συντάγματος. Για αυτό και η απόφαση της Κυβέρνησης για τη σύναψη διακρατικών συμβάσεων, μέσω των προβλέψεων του άρθρου 28 του Συντάγματος, όχι μόνο ξεκαθαρίζει την κατάσταση στο σημερινό τοπίο της μεταλυκειακής εκπαίδευσης, αλλά προετοιμάζει το δρόμο για τη μεγάλη μεταρρύθμιση του άρθρου 16.
Στο μεταξύ, η νομολογία του Δικαστηρίου της Ε.Ε. (απόφαση της 6ης Οκτωβρίου 2020, υπόθεση C 66/18, Επιτροπή κατά Ουγγαρίας) έχει διαμορφώσει πλέον ένα σαφές και πολύ πιο επιτακτικό για τα κράτη - μέλη πλαίσιο σε σχέση με τη λειτουργία ξένων ιδιωτικών πανεπιστημίων, όπου τα τελευταία δεσμεύονται στον τομέα αυτό από τους κανόνες όχι μόνο του Δικαίου της Ε.Ε., αλλά και του Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου, πρωτίστως από τη Γενική Συμφωνία για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών, που περιλαμβάνεται στο παράρτημα της Συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Με άλλα λόγια ένα κράτος δεν μπορεί, επικαλούμενο την εθνική του νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένου και του εθνικού του Συντάγματος, να αρνηθεί να συμμορφωθεί στις διεθνείς του υποχρεώσεις. Στα ανωτέρω να σημειωθεί πως το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε πλέον ρητά ότι οι εθνικές ρυθμίσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να σέβονται τα άρθρα 13, 14 παρ. 3, και 16 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ήτοι την ακαδημαϊκή ελευθερία, την ελευθερία της εκπαίδευσης, αλλά και την επιχειρηματική ελευθερία.
Στο πλαίσιο αυτό, η σύναψη διεθνών συμφωνιών εγκατάστασης παραρτημάτων πανεπιστημίων, ή σχολών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από αλλοδαπά πανεπιστήμια στην Ελλάδα είναι η πλέον ενδεδειγμένη λύση (μέχρι την αναθεώρηση του άρθρου 16 η οποία και θα αποτυπώσει την ευρωπαϊκή νομοθετική και νομολογιακή πραγματικότητα), καθώς δεν συγκρούεται με την ισχύουσα συνταγματική πραγματικότητα και ταυτόχρονα συμφωνεί με το Δίκαιο της Ε.Ε. και τη νομολογία του Δ.Ε.Ε. Στο σημείο αυτό να επισημανθεί πως οι διεθνείς συμβάσεις (άρα και οι εν λόγω που θα αφορούν την ίδρυση ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα) ως κανόνες διεθνούς δικαίου και υπερκείμενες των εθνικών νόμων, δεν υπόκεινται ούτως ή άλλος, σε έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων, ούτε ο κυρωτικός τους νόμος, ούτε οι διατάξεις του. Ακριβώς γιατί λογίζονται πάντα ως σύμφωνες με το Σύνταγμα, αφού εφαρμόζουν διεθνές/ενωσιακό δίκαιο, το οποίο υπερισχύει έναντι του εθνικού δικαίου.
Φυσικά, όλα αυτά θα λάβουν χώρα υπό ένα καθεστώς αυστηρού ελέγχου, όρων και προϋποθέσεων, με τον εποπτικό και συντονιστικό ρόλο που θα αναλάβει η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), ακολουθώντας τα διεθνή και ευρωπαϊκά standards αξιολόγησης και πιστοποίησης ποιότητας ανώτατης εκπαίδευσης.
Παράλληλα, απαιτείται μια γενναία και ουσιαστική μεταρρύθμιση των δημοσίων πανεπιστημίων, ώστε αυτά απελευθερωμένα επιτέλους από την κομματικοποίηση και τον ασφυκτικό κρατικό γραφειοκρατικό έλεγχο, να κινηθούν με την μέγιστη αυτονομία και ευελιξία ως προς τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά τους προγράμματα, προπτυχιακά και μεταπτυχιακά, ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα, και ταυτόχρονα να μπορέσουν να ανταγωνιστούν τα ιδιωτικά, ώστε στο τέλος να βγει κερδισμένη συνολικά η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας (win-win).
Οι διακρατικές συμφωνίες του άρθρου 28 σήμερα και η μεγάλη μεταρρύθμιση του άρθρου 16 στα επόμενα χρόνια, πρόκειται να αλλάξουν ριζικά την εικόνα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας. Θα δούμε ξένα πανεπιστήμια σε συνεργασία με ελληνικά ΑΕΙ, κοινωνικούς φορείς, μη κυβερνητικές οργανώσεις και επιχειρήσεις να οργανώνουν προγράμματα που θα εμποτίζουν το διδακτικό, επιστημονικό και ερευνητικό έργο που θα εξελίσσεται στη χώρα μας, σε ώσμωση με τα ελληνικά ΑΕΙ και την ελληνική πανεπιστημιακή κοινότητα.
Η αναθεώρηση του άρθρου 16 δεν είναι πλέον ταμπού, ούτε το «μεσαιωνικό κάστρο» του άρθρου 16 είναι απόρθητο, και η χώρα μας μόνο να κερδίσει έχει από την ελευθερία, την αυτονομία, την ευελιξία και τους ανοιχτούς ορίζοντες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Για όλα αυτά, όμως, απαιτείται μια συγκροτημένη, τεκμηριωμένη και υπεύθυνη δημόσια συζήτηση, η οποία όχι μόνο θα αναζητήσει τις αναγκαίες συναινέσεις και συγκλίσεις, αλλά θα είναι έτοιμη να έρθει και σε οριστική ρήξη με ιδεολογικές αγκυλώσεις, αναχρονιστικές νοοτροπίες, πελατειακές σχέσεις, κρατικιστικές λογικές και συντεχνιακά συμφέροντα, που εξέθρεψαν για δεκαετίες μια «αμυντική καθήλωση» της κοινωνίας μας στα ήδη εξασφαλισμένα. Γιατί, αν κάτι χρειαζόμαστε περισσότερο από οτιδήποτε στην Ελλάδα είναι μια Επανάσταση της Κοινής Λογικής.
*Ο Χρήστος Μπαξεβάνης είναι Διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου. Έχει διατελέσει πρόεδρος στις Επιτροπές Προσφυγών της Υπηρεσίας Ασύλου και έχει συνεργαστεί με την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.
