H ταυτόχρονη πρεμιέρα της ταινίας «Athena» (2022) του ελληνικής καταγωγής Γάλλου σκηνοθέτη Ρομαίν Γαβρά (γιου του Κώστα Γαβρά), στην Στέγη Ιδρύματος Ωνάση και στο Netflix, στις 23 Σεπτεμβρίου, συνέπεσε με την ένταση στο Ιράν. Αν και διαφέρουν μεταξύ τους, σε αμφότερες περιπτώσεις ο αμφιβληστροειδής μας παρατηρεί μέσω της οθόνης, συγκρούσεις, καπνούς και φλόγες σε αστικούς δρόμους, μόνο που στην ταινία του Γαβρά αποδίδονται στο έπακρο, με τον ήχο ενίοτε να έχει περισσότερη δύναμη από την εικόνα και να ηγείται της μετάδοσης ακόμη και όσων η κάμερα δεν απαθανατίζει.
Κι ενώ η ένταση στο Ιράν συνεχίζεται, επικεντρωνόμαστε στην ταινία του Γαβρά· «έχει στηθεί σαν μια αρχαία τραγωδία με συμβολικές αναφορές που είναι αιώνιες. Συγκρούσεις είχαμε στον Τρωικό Πόλεμο, στο Μεσαίωνα, σε πολλές περιόδους», επεσήμανε ο Ρομαίν Γαβράς στη συζήτηση που ακολούθησε της προβολής της ταινίας του, στην Στέγη.
Η «Athena» αποτελεί μια σύγχρονη διασκευή της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή, που εκτυλίσσεται σε μια υποβαθμισμένη συνοικία μεταναστών στη Γαλλία, στη συνοικία «Αθηνά» - εξ ου και ο τίτλος της ταινίας, που είναι επίσης «μια λέξη που ξεκινά από ‘‘α’’ και τελειώνει σε ‘‘α’’» διευκρίνισε ο Γαβράς. Ο τίτλος της ταινίας μας παραπέμπει στην αρχαία θεά Αθηνά. Κι αν ήταν, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η θεά της σοφίας, της ελιάς και της στρατηγικής, οι συνειρμοί μας οδηγούν στον αρχαίο θεό του πολέμου, Άρη. Διότι η ταινία αφηγείται έναν ακήρυχτο πόλεμο που βυθίζει τα προάστια της Γαλλίας στο χάος, η ένταση που προκαλείται αποτελεί μία ανακύκλωση της βίας και της κατάχρησης της εξουσίας που εν τέλει καταλήγει στη βία και τη μη διαχείριση του πένθους, δίχως κάποια κάθαρση.
Η ένταση και η αμείωτη ταχύτητα καθηλώνουν το κοινό από το πρώτο λεπτό. Η υπόθεση ξεκινά με τη δολοφονία του 13χρονου Ιντίρ από αστυνομικούς και την προβολή της σκηνής αυτής σε βίντεο μέσα από κινητό. Ενώ ο ένας του αδερφός, ο Αμπντέλ, κάνει έκκληση για ψυχραιμία ευρισκόμενος στο προαύλιο του αστυνομικού μεγάρου, ο άλλος του αδερφός, ο Καρίμ, ρίχνει μια βόμβα μολότοφ. Η καταδίωξη που ακολουθεί μεταξύ πλήθους και αστυνομίας, με πυροβολισμούς, αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες να τρέχουν, ήχους κρότου λάμψης, χαρακτηρίζεται από τον Αμπντέλ ως «παράνοια», από τον Καρίμ «πόλεμος», και καταγράφεται σε ένα μεγάλης διαρκείας μονοπλάνο. Αυτού του είδους το πλάνο συναντάται συχνά στην ταινία, κατ’ αυτόν τον τρόπο δεν διακόπτεται η δράση.
Είτε η δράση εκτυλίσσεται την ημέρα, είτε τη νύχτα, κυρίαρχα χρώματα είναι το μαύρο στην ένδυση, το γκρι στις πολυκατοικίες και στον ουρανό λόγω των καπνών από τις εκρήξεις, όπως και το κόκκινο από τις φλόγες. Τις καταδιώξεις συνοδεύουν η επανάληψη της λέξης «Αθηνά» ως κραυγή και σύνθημα, όπως και στίχοι στα ελληνικά που όμως δεν ακούγονται καθαρά, σαν εμβατήρια· «αίμα και κόκκαλα, κόκκινους οφθαλμούς, τ’ αδέρφια σκοτώνουν» ακούμε, μεταξύ άλλων, με τον Καρίμ να ζητά τη δική του, απονομή δικαιοσύνης και τιμωρία για το θάνατο του Ιντίρ.
Ο Καρίμ καταλήγει και αυτός νεκρός, όπως και ο Αμπντέλ, ενδεχομένως και ο άλλος αδερφός από την οικογένεια. Στο τέλος βλέπουμε ότι εκείνοι που δολοφόνησαν τον Ιντίρ βγάζουν και καίνε τις στολές αστυνομικών τις οποίες είχαν φορέσει, καθότι δεν ήταν δικές τους. Οι ίδιοι αποτέλεσαν μέρος της βίας και των γεγονότων, ίσως και να τα σηματοδότησαν –«τα γεγονότα συμβαίνουν ακόμη και εάν ο κόσμος προσπαθεί να τα σταματήσει» κατέληξε ο Γαβράς. Μένει το ερώτημα τι ακολουθεί της έντασης και ποιο το μέλλον της εκάστοτε κοινωνίας της οποίας μέλη ακραίων ομάδων χρησιμοποιούν τη βία ή όταν η βία της εξουσίας απαντάται στα σώματα πολιτών.
*Η ταινία «Athena» είναι η τρίτη μεγάλου μήκους του Ρομαίν Γαβρά, σε σενάριο των Ladj Ly και Elias Belkeddar, και σε διανομή Netflix. Έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 79ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας.
