Επανερχόμαστε στη θεματική της θέσης της γυναίκας και της βίας που υφίστατο, αυτή τη φορά με αφορμή την ομαδική έκθεση «Από τον Ζορμπά στη Γυναίκα με τα μαύρα» που φιλοξενείται στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Στον πρώτο και τον δεύτερο όροφο του ιδρύματος, 52 φοιτητές και απόφοιτοι της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Τμήματος Δημιουργικού Σχεδιασμού και Ένδυσης του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας, καταθέτουν την καλλιτεχνική τους ματιά με αφορμή μια σκηνή, μία ή και περισσότερες φράσεις –μεταξύ άλλων– από την ταινία «Το κορίτσι με τα μαύρα» (1956) του Μιχάλη Κακογιάννη.
Το ενδιαφέρον έγκειται στον τρόπο με τον οποίο η γενιά των νέων εικαστικών καλλιτεχνών προσέγγισε την ταινία του μεγάλου Έλληνα σκηνοθέτη, όπως και στα ερωτήματα τα οποία θέτουν με τα έργα τους, φιλοτεχνημένα με διαφορετικά μέσα και γραφές ο καθένας. Επισημαίνοντας ότι η βία διαιωνίζεται και είναι παρούσα στο σήμερα, οδηγώντας τη σκέψη μας όχι μόνο στη βία κατά των γυναικών αλλά και σε εκείνη που έχει αποδέκτες τα παιδιά. Ανακαλούμε από την ταινία τη σκηνή όπου τρία παιδιά πνίγηκαν σε μια βάρκα διότι ο ιδιοκτήτης της την τρύπησε θεωρώντας ότι θα τη χρησιμοποιούσε κάποιος που ήθελε να εκδικηθεί.
Ανυποψίαστα θύματα δίχως κάποιο πταίσμα τα παιδιά. Πταίσματα ρίχνει στην ταινία η ελληνική κοινωνία του 1950 ανοιγοκλείνοντας τα χείλη της και υψώνοντας το δάχτυλό της. Επίκεντρο η γυναίκα της οποίας σώμα και ψυχή θα αποτελέσουν τα «σημεία» όπου θα ασκηθεί η βία. Όπως ο δημόσιος ξυλοδαρμός που υπέστη η χήρα Φρόσω από τον αδερφό της, Μήτσο.
Η σκηνή αυτή ήταν για την Ελένη Νικολάου η αφορμή για την εγκατάστασή της «00:10» – τη σκηνή αυτή αποτύπωσε καρέ προς καρέ σε επιτοίχια ψηφιακή εκτύπωση και την τοποθέτησε στο ύψος των ματιών μας ώστε να διαβάζουμε έξι στερεοτυπικές φράσεις που ακούγονται στην ταινία: «Ας καθόταν στ’ αυγά της η ξετσίπωτη, σαν δεν μπορούσε να κάνει δίχως άντρα ας ξαναπαντρευότανε», «Θα τη σκοτώσω, ρεζίλι μας έκανε αυτή, θα τη σκοτώσω, θα τη σκοτώσω, θα τη σκοτώσω», « Όταν τον έδιωξα μου είπε ‘‘Νόμιζες πως θα μπορούσα ποτέ εγώ να ερωτευτώ αυτό το τέρας;’’» , «Όπως θέλει ας το πάρει, μια αδελφή την έχω μακάρι να την νεκροφιλήσω παρά να της βγει το όνομα», «Κάναμε λίγη καζούρα στη μικρή προηγουμένως για να περάσει η ώρα, λέω μήπως και παρεξηγηθήκατε» , «Πείτε μου να γελάσω κι’ εγώ, λέγαμε για τη Φροσάρα, η παλιά η κότα έχει το ζουμί, ε Πανάγο;».
Λήψη της εγκατάστασης «00:10» της Ελένης Νικολάου. Με την ευγενική παραχώρηση της εικαστικού.
Κάτω από την ψηφιακή εκτύπωση είναι τοποθετημένο ένα ξύλινο τραπέζι με δεκαέξι παραταγμένους ξύλινους κύβους σε καθέναν από τους οποίους αναγράφονται με μαύρα γράμματα, μισή, μία ή και δύο λέξεις που στο σύνολό τους σχηματίζουν τις προαναφερθείσες φράσεις. Οι κύβοι παραπέμπουν σε κάποιου είδους «παιχνίδι», μας καλούν να τους περιστρέψουμε για να βρούμε τη σωστή σειρά λέξεων όλων των φράσεων, μόνο που η διαδικασία δεν συνοδεύεται από ευχάριστα συναισθήματα, και αυτό λόγω των σκληρών λέξεων που σχηματίζουν τις φράσεις.
«Η σκληρότητα που βιώνει μια γυναίκα στην ελληνική κοινωνία του 1960 δεν απέχει πολύ από τα σημερινά δεδομένα» υπογραμμίζει στο σημείωμά της η Ελένη Νικολάου. Τονίζει την ωμότητα των φράσεων μέσα από ένα τρόπον τινά παιχνίδι· η ίδια η δημιουργική διαδικασία μπορεί να παρομοιαστεί με κάποιο παιχνίδι, με το κρυφτό: ο/η δημιουργός «κρύβει» κάτι στο δημιούργημά του καλώντας το κοινό να προσπαθήσει να το βρει ταυτόχρονα με μια εσωτερική αναζήτηση.
Πηγή: Facebook / Eleni Nikolaou
Από την άλλη, το «παιχνίδι» που δημιούργησε η Νικολάου θα μπορούσε να είναι υπαινιγμός για τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Το «παιχνίδι» εκείνο της εξουσίας, διαχωρίζει θύτη και θύμα. Έναν τέτοιο διαχωρισμό συνέλαβε στη ζωγραφική του σύνθεση ο Μιχάλης Μπάλλας θέλοντας να αναφερθεί στον εγκλωβισμό τον οποίο νιώθουν οι γυναίκες στην ταινία υπό τον έλεγχο κάποιου θύτη. Η σύνθεσή του αποτελείται από τρία διαφορετικά ανδρικά παπούτσια τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο, να πατούν ένα γυναικείο ζευγάρι παπούτσια. Στην προκειμένη, το υπόδημα χρησιμοποιείται ως καθορισμός των βημάτων της ζωής της, μια υπόδειξη αφότου ποδοπατηθούν οι επιθυμίες της.
Λήψη του έργου του Μιχάλη Μπάλλα
Με την ποδοπάτηση των επιθυμιών της και την υπόδειξη να πορεύεται σε διαφορετικό μονοπάτι ζωής από εκείνο που επιθυμεί, η γυναίκα βιώνει μια διαδικασία πένθους· η θλίψη την κάνει ξανά κορίτσι –μαυροφορεμένο αυτή τη φορά– να περιπλανιέται όχι μόνο στα σοκάκια της Ύδρας (όπως στην ταινία του Κακογιάννη) αλλά σε κάθε μονοπάτι ή δρόμο του μέρους όπου ζει. Ένα τέτοιο κορίτσι είναι κι αυτό που φιλοτέχνησε με γραφίτη η Στένια Παρασκευά. Το έργο της απεικονίζει ένα κορίτσι που μπορεί να σταθεί σε κάθε παρόν.
Έργο της Στένιας Παρασκευά
Οι εικαστικοί Ελένη Νικολάου, Μιχάλης Μπάλλας και Στένια Παρασκευά είναι φοιτητές του ΙΓ’ Εργαστηρίου Ζωγραφικής (ΑΣΚΤ) που διευθύνει η αν. καθηγήτρια και πρόεδρος του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών ΑΣΚΤ, δρ Ερατώ Χατζησάββα, η οποία συνεπιμελείται την έκθεση με την επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Δημιουργικού Σχεδιασμού και Ένδυσης του ΔΙΠΑΕ, Ελευθερία Στόικου.
Εκτός των Νικολάου, Μπάλλα και Παρασκευά, στην έκθεση συμμετέχουν με έργα τους οι Χρήστος Αβραάμ, Σούλα Αποστολάκη, Ελένη Ασπρογιάννη, Μυρτώ Γαβρίλη, Ιωάννης Γαγρίνας, Γιώργος Γεωργακόπουλος, Χρηστάγγελος Γεωργαντέλης, Αγγελική Γιαννακούλη, Γιάννης Γιαννόπουλος, Μαργαρίτα Γούκου, Σοφία Δαμαλά, Άννα Δουλκερίδου, Δήμητρα Θεοδωροπούλου, Δέσποινα Καβαλλάρη, Φαίδρα Καζαντζάκη, Παυλίνα Καλαβριανoύ, Δημήτρης Καπετάνου, Κωνσταντίνα Καραβανά, Δημήτρης Κόμνος, Μαρία Κορομπίλη, Τάνια Κοτσοκεχαγιά, Δήμητρα Κωνσταντινίδη, Γαλάτεια Λαγουτάρη, Κωνσταντίνος Λαδάς, Βάλια Λολίδου, Αλεξάνδρα Μάντζαρη, Ευτυχία Μπλάτζα, Βιολέτα Παπαγιαννίδου, Δημήτρης Παπαδόπουλος, Φλωρεντία Παπαμήτρου, Μαριέττα Παπαχειμώνα, Σταύρος Πανέρας, Ελένη Πασιάτα, Αγγελική Πολίτη, Νίνα Προύσαλη, Άλκηστις Σάρμα, Jana Sandibina, Ιωάννα Σιόντη, Σοφία Σουλιώτη, Μυρτώ Σταματοπούλου, Βιργινία Τζιάλλα, Γιολάντα Τσίρμπα Αναγνώστου, Μαρία Τσιρουκίδου, Ανδριάνα Τυροπώλη, Ιουλία Φλωρέντζη, Εμμανουέλα Φουρτούνη, Αναστασία Χάλη,Κατερίνα Χαραλαμπίδου και Άννα Χατζηαγγέλου.
«Από το Ζορμπά στη Γυναίκα με τα μαύρα» - Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Πειραιώς 206. Έως τις 13 Δεκεμβρίου, καθημερινά: 18.00 – 22.00. Είσοδος Ελεύθερη.
*Η κεντρική φωτογραφία είναι λεπτομέρεια του έργου της Στένιας Παρασκευά.
