Οι θαμώνες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης έχουν σαφώς παρακολουθήσει ταινίες στις αίθουσες που βρίσκονται στο Λιμάνι, συγκεκριμένα στις «Τόνια Μαρκετάκη» και «Φρίντα Λιάππα». «Η προβολή θα γίνει στις γυναίκες» θυμάμαι τη φράση ενός κινηματογραφόφιλου ένα απομεσήμερο μόλις τον προηγούμενο μήνα (Νοέμβριος 2023) στο πλαίσιο της 64ης διοργάνωσης, κι η φράση του αυτή ήταν αρκετή για να πυροδοτηθεί μία συζήτηση για το έργο των δύο αυτών σημαντικών σκηνοθετών, των δύο γυναικών που ξεχώρισαν, μεταπολιτευτικά, στη σκηνοθεσία – έναν χώρο κυρίως ανδροκρατούμενο, τότε.
Αναπόλησα τη συζήτηση με αφορμή την παρακολούθηση της ταινίας «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» (1977) της Φρίντα Λιάππα, στην ιστοσελίδα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Μία παρακολούθηση που προτείνω σε κινηματογραφόφιλο και μη κοινό: αφενός για μία μικρή γνωριμία με το έργο της σημαντικής Ελληνίδας δημιουργού, αφετέρου για τη μορφή με την οποία παρουσιάζεται η ταινία, σε ψηφιακά αποκατεστημένη κόπια 4Κ.
Η αλλαγή στην κόπια πριν και μετά την αποκατάσταση είναι διακριτή στο παρακάτω βίντεο-απόσπασμα της ταινίας. Θα ήθελα επίσης να σημειώσω τη σημασία των προβολών που πραγματοποιεί η Ταινιοθήκη της Ελλάδος επιτελώντας στο μέγιστο το ρόλο της ως θεματοφύλακα της φιλμικής μνήμης. Προβολές σαν της Λιάππα εισάγουν το κοινό ή του υπενθυμίζουν το φιλμικό παρελθόν της χώρας αλλά και τη φιλμική κληρονομιά τους από κοινού με όσα έχει κάθε φιλμικό κείμενο (σ.σ η ταινία) να μεταφέρει από τη χρονική περίοδο στην οποία έχει γυριστεί.
Αναφορικά με την ταινία της Λιάππα, «Πάντα σε θυμάμαι να φεύγεις» δανείζεται τον τίτλο της από το λαϊκό τραγούδι του Μητροπάνου, ένα εκ των κομματιών που επίσης ακούγεται κατά την ταινία (μόλις 45’) είναι ο «Πυρετός». Από κοινού με το ασπρόμαυρο χρώμα, τα πλάνα σε εσωτερικούς χώρους και ελάχιστα σε εξωτερικούς, την ενσωμάτωση αρχαίων τραγωδιών ως μέρος της αφήγησης (πρόβα της αρχαίας τραγωδίας «Μήδεια») ενισχύουν το ανθρώπινο δράμα, στοιχείο που αποτελούσε τον πυρήνα των ταινιών της Λιάππα.
«Μπορεί η αφήγηση σου να έχει τη μορφή ενός παραμυθιού, ενός τραγουδιού, ενός μόνο ήχου –μυριάδες είναι οι τρόποι που υπάρχουν– αλλά πάντα από κάτω θα υπάρχει αυτό που δίνει ισχύ σ’ όλες τις μεγάλες ταινίες που διασώζονται μέχρι σήμερα: το ανθρώπινο δράμα. Έτσι, εμένα μ’ ενδιαφέρει η αλήθεια μιας κατάστασης κι όχι η αληθοφάνειά της, η μοίρα ενός προσώπου και όχι η ωραιοποίησή του, η σύγκρουση των δυνάμεων που λειτουργούν μέσα σε μια υπόθεση και όχι η παράστασή τους. Μ’ ενδιαφέρουν, με δυο λόγια, οι ιστορίες που αφηγείται χρόνια τώρα ο λαός μας –μ’ ενδιαφέρει όμως και η ‘'ιστορία'' που κρύβει μέσα της ο τρόπος που ένας άνθρωπος πιάνει το ποτήρι του…», όπως η Φρίντα Λιάππα είχε δηλώσει (Νοέμβριος 1981) σε παλαιότερη συνέντευξή της.
Με τη δική της ματιά η ταινία θίγει ζητήματα για τη μορφή κάθε προδοσίας, τη φυγή, τη σχέση των δύο φύλων, μία διαφορετική οπτική για την ευριπίδεια τραγωδία «Μήδεια» μέσα από ένα μονοπλάνο σε ένα σαλόνι. Τα κοντινά της πλάνα εισάγουν στη συναισθηματική κατάσταση των πρωταγωνιστών, το δε ανοικτό τέλος που η Λιάππα συνήθιζε στις ταινίες της το εκλαμβάνω και ως αντιστοιχία ότι δεν θα έχουμε πλήρη εικόνα στην εκάστοτε συναισθηματική κατάσταση των πρωταγωνιστών. Υπό άλλη οπτική, αυτή η μέθοδος –του ανοικτού τέλους– προτρέπει το κοινό να δημιουργήσει το δικό του σενάριο για την έκβαση κάθε υπόθεσης.
Εν προκειμένω, η ταινία –η οποία απέσπασε το Β’ Βραβείο στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και το βραβείο της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου– είναι μία ερωτική ιστορία που εκτυλίσσεται στην Αθήνα της Μεταπολίτευσης, ανάμεσα σε μια δημοσιογράφο και έναν ηθοποιό που έχει εγκαταλείψει το θέατρο.
Από την ταινία «Πάντα σε θυμάμαι να φεύγεις». Πηγή φωτ.: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Παίζουν οι Δημήτρης Πουλικάκος, Νένα Μεντή, Κώστας Μπαλαδήμας, Ειρήνη Κουμαριανού, Σταμάτης Φασουλής, Υβόννη Μαλτέζου, Γιώργος Μιχαηλίδης και Μπέτυ Αρβανίτη. Το σενάριο, συνυπογράφει η Φρίντα Λιάππα με τον Γιώργο Κόρρα. Στην πραγματοποίηση της ταινίας βοήθησαν οι Αλίκη Αλεξανδράκη, Σούλα Αλεξανδροπούλου, Μαίρη Κουτσούρη, Μανούσος Μανουσάκης, Δημήτρης Σταύρακας και Διαγόρας Χρονόπουλος. Στο τραγούδι ο Κούλης Σκαρπέλης.
Η αποκατάσταση έγινε από τα πρώτης γενιάς αρνητικά εικόνας και ήχου 16mm και την τελική μίξη σε μαγνητικό υλικό που διατέθηκαν για την αποκατάσταση από τον Κυριάκο Αγγελάκο και συντηρούνται στα αρχεία της Ταινιοθήκης της Ελλάδος. Προβολή της αποκατεστημένης ταινίας έγινε για πρώτη φορά το περασμένο Σάββατο (16/12) στην Ταινιοθήκη, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Κυριάκο Αγγελάκο και το Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας, και έκτοτε είναι διαθέσιμη –έως το ερχόμενο Σάββατο (23/12)– στην ιστοσελίδα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, εδώ. Η παρακολούθηση είναι δωρεάν και προσβάσιμη από όλη την Ευρώπη.
Σύμφωνα με την Ταινιοθήκη, η προβολή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος A Season of Classic Films –μια πρωτοβουλία της ACE (Association des Cinémathèques Européennes) με την υποστήριξη του προγράμματος Δημιουργική Ευρώπη MEDIA (Creative Europe MEDIA) και με τη δωρεά της Εταιρείας Κοινωνικού Έργου και Πολιτισμού.
Φρίντα Λιάππα
Φρίντα Λιάππα. Πηγή φωτ.: Facebook
Σε ηλικία μόλις 46 ετών «έφυγε» από τη ζωή η Φρίντα Λιάππα (1948-1994) η οποία κατάφερε να εισάγει τον ρεαλισμό με μία ποιητική οπτική. Γεννήθηκε στη Μεσσήνη και το 1968, ενώ σπούδαζε Φιλολογία στην Αθήνα, συνελήφθη και φυλακίστηκε από τη δικτατορία και κατέφυγε στο Λονδίνο, όπου σπούδασε κινηματογράφο.
Διατέλεσε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Σύγχρονος Κινηματογράφος». Σκηνοθέτησε τις μικρού μήκους ταινίες «Μετά σαράντα μέρες» (1972), «Μια ζωή σε θυμάμαι να φεύγεις» (1977), «Απεταξάμην» (1980), καθώς και τις μεγάλου μήκους ταινίες «Οι δρόμοι της αγάπης είναι νυχτερινοί» (1981), «Ήταν ένας ήσυχος θάνατος» (1986), «Τα χρόνια της μεγάλης ζέστης» (1991), καθώς και πολλά τηλεοπτικά ντοκιμαντέρ, στο πλαίσιο της εκπομπής της ΕΡΤ «Παρασκήνιο». Δημοσίευσε αρκετές ποιητικές συλλογές, διηγήματα και ένα μυθιστόρημα.
Κεντρική φωτ.: Από την ταινία «Πάντα σε θυμάμαι να φεύγεις», διακρίνεται η Νένα Μεντή. Πηγή φωτ.: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
