Μία γυναικεία φιγούρα ξεπροβάλλει προερχόμενη από έναν χώρο για να μεταβεί σε έναν άλλο, παραμερίζοντας με το χέρι της κάτι που παραπέμπει σε απλωμένη μοκέτα αλλά και έναν εύκολα μετακινούμενο τοίχο τον οποίο μπορεί να τον παραμερίσει καθώς έχει επάνω του και δικά της στοιχεία: τη ματιά της που τον παρατηρεί αλλά και τα χέρια της που το φροντίζουν. Ομοίως και στην περίπτωση που δεν είναι τοίχος αλλά μία μοκέτα ή οτιδήποτε άλλο.
Λαμβάνοντας υπ όψιν ότι είναι καλλιτεχνικό δημιούργημα –και δεδομένου ότι στην τέχνη δεν υπάρχει καθολική υποκειμενικότητα– η γυναικεία φιγούρα θα μπορούσε να είναι η ίδια η καλλιτέχνις που βγαίνει από το εργαστήριό της για να υποδεχθεί το κοινό. Εν προκειμένω, η Ρένα Παπασπύρου με το έργο της «Balbeeks» το οποίο αντικρίζει στο δεξί του χέρι το κοινό που εισέρχεται στην Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου.
Εκλαμβάνω το έργο (ανήκει στην συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου ) ως το πρώτο καλωσόρισμα της Παπασπύρου σε μία χαραμάδα του καλλιτεχνικού της σύμπαντος, μιας και έπειτα από λίγα βήματα το κοινό εισέρχεται στην έκθεσή της «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης. Η διαλεκτική ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη», που εντάσσεται στο πλαίσιο της σειράς δράσεων της Εθνικής Πινακοθήκης, «Ενδιάμεσος Χώρος». Πρόκειται για ένα πρόγραμμα με συνεχή ροή ανάμεσα σε περιεκτικές ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις, εργαστήρια, επιτελεστικές δράσεις, θεματικά αφιερώματα, παρουσιάσεις και διατομεακά προγράμματα που εστιάζει στη σύνδεση του «μέσα» με το «έξω» και ενεργοποιεί κάθε φορά διαφορετικούς χώρους στον εσωτερικό και στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου.
Λεπτομέρεια από το έργο «Balbeeks» της Ρένας Παπασπύρου. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Η δουλειά της Παπασπύρου πραγματεύεται ούτως ή άλλως το «έξω» το οποίο ενέχει στοιχεία του «μέσα». Στην εν λόγω έκθεση παρουσιάζονται έργα που αντιπροσωπεύουν όλα τα στάδια της δουλειάς της από το 1976 μέχρι σήμερα, καθώς και δύο νέα έργα που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση, θέτοντας θεμελιώδη ερωτήματα γύρω από την πολλαπλότητα της εικόνας, την εικονοποιητική δύναμη του ανθρώπινου νου, τη σχέση αντικειμενικότητας (η ύλη) και υποκειμενικότητας (το βλέμμα, η συνειρμική διαδικασία) και τη σημασία της καθημερινής αισθητικής εμπειρίας.
Ρένα Παπασπύρου, Σχέδια έρευνας για το έργο Baalbeks (1986-1988). Συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου. Πηγή φωτ.: ΕΠΜΑΣ
Το 1972, η Ρένα Παπασπύρου πρόβαλε μεγάλες σκιές στον οικείο χώρο του δωματίου της, ευρισκόμενη αντιμέτωπη με τον ιδιαίτερο μορφολογικό χαρακτήρα του τοίχου, της επιφάνειας της ύλης. Μη θέλοντας να επέμβει στην «αυτοτέλεια της ύλης», επιλέγει να καταγράψει τα «επεισόδια στην ύλη», τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε επιφάνειας, ζωγραφίζοντας με το ελάχιστο χρωστικό μέσο, το μολύβι.
Στην πορεία, αρχίζει να χρησιμοποιεί για το έργο της τα καθημερινά υλικά που έχει στη διάθεσή της στο σπίτι (το χαρτί και το δάπεδο), καθώς και αυτά που συναντά μέσα στην πόλη (ξύλο, λαμαρίνες, αποσπάσματα από τοίχους εγκαταλελειμμένων σπιτιών, άσφαλτο και αργότερα μωσαϊκά και πλαστικοποιημένες επιφάνειες).
Αργότερα, με τη σειρά έργων της που ονομάζει «εικόνες στην ύλη» καταγράφει τις εικόνες που ανακαλύπτει συνειρμικά στις επιφάνειες. Το αναφέρει ως εξής: «η εικόνα στην ύλη δημιουργείται αποκλειστικά από τα ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία της κάθε επιφάνειας. Η φαντασία του θεατή –του όποιου θεατή– την ανιχνεύει και την απομονώνει μέσα από ένα πλήθος τυχαίες μορφές που συνυπάρχουν πάνω στην ίδια επιφάνεια». Κι αυτό επιτυγχάνεται με τον ενεργό ρόλο του βλέμματος του κοινού.
Ρένα Παπασπύρου, «Εικόνες στην ύλη» (λεπτομέρεια), πλασικοποιημένο αυτοκόλλητο, σχέδια με μαρκαδόρο, 2023, 60 x 180 εκ. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Πηγή φωτ.: ΕΠΜΑΣ
Ο αμφιβληστροειδής μου απομονώνει μορφές στις επιφάνειες των έργων της, άλλες κουρασμένες άλλες σκεπτόμενες. Σε ορισμένες, το «σκάλισμα» της επιφάνειας του έργου, μου δίνει τη συνυποδηλωτική εικόνα μίας τρωτής και «χτυπημένης» ανθρώπινης ψυχής. Κτίρια και άνθρωποι υπόκεινται διαφόρους είδους πλήγματα, τα εγκαταλελειμμένα κτίρια είναι αντίστοιχα εκείνων που έχουν εγκαταλειφθεί. Τα κτίρια, επίσης, έχουν να «διηγηθούν» τις ζωές εκείνων που έζησαν ή απλώς περιηγήθηκαν στους χώρους τους.
Εικόνες της καθημερινότητας αρκεί η ματιά μας να τις εντοπίσει, η Παπασπύρου, άλλωστε, ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της καθημερινότητας της μετατρέποντάς την σε καλλιτεχνικό πεδίο έρευνας και δημιουργίας. Κι έτσι, την υπερβαίνει.
Ρένα Παπασπύρου, «Εικόνες στην ύλη» (λεπτομέρεια), ανοδιωμένο αλουμίνιο, επέμβαση με μολύβι, 1980, 115 x 100 εκ. Συλλογή της καλλιτέχνιδας. Πηγή φωτ.: ΕΠΜΑΣ
Ο τίτλος της έκθεσης («Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης – Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη») αποτελεί αναφορά στο βιβλίο του Georges Perec, «Ζωή, Οδηγίες χρήσεως», (La vie mode d’emploi, Αθήνα, Ύψιλον / Βιβλία, 1991). Η Ρένα Παπασπύρου διετέλεσε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια σε εργαστήριο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών.
Την έκθεση – η οποία θα διαρκέσεις έως τις 16 Ιουνίου, επιμελείται η θεωρητικός τέχνης και επιμελήτρια Σοφία Ελίζα Μπουράτση. Στην αρχιτεκτονική μελέτη και τον σχεδιασμό φωτισμού η Μαρία Μανέτα, στο σχεδιασμό χώρου και συντονισμό παραγωγής η Ειρήνη Σάπκα.
Κεντρική φωτ.: Ρένα Παπασπύρου, «Baalbeks I» (Εικόνες στην Ύλη), 1986-1988, αποτοιχισμένη επιφάνεια, προσθήκη με φριγκοπόρ, πανί, χρώμα, 250 χ 228 εκ., 239 χ 236 εκ. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
