Η μαύρη χιτζάμπ την οποία χέρια εφήβων κοριτσιών και γυναικών βγάζουν και καίνε στους δρόμους του Ιράν, ενώ διαδηλώνουν για τρίτη εβδομάδα, για το θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί, οδήγησε το συνειρμό μας στην μπούρκα, και στην ινδική ταινία «Κραγιόν κάτω από την μπούρκα» (2017) της Αλανκρίτα Σριβαστάβα. Παρότι η ταινία διηγείται ιστορίες τεσσάρων γυναικών σε διαφορετική χώρα από το Ιράν, στην Ινδία, «μιλά» επί των ημερών αλλά και σε κάθε παρόν, καθότι τα δικαιώματα και οι απαγορεύσεις τους δεν έχουν χωρικά σύνορα. Μας λέει, ακόμη, ότι κάθε μία που ζει σε χώρες όπου στερούνται τα δικαιώματα των γυναικών, και διεκδικήσει την ελευθερία της με μικρές πράξεις θάρρους, θα καταλήξει να τιμωρηθεί –η όποια νίκη της θα είναι ότι κατάφερε να αρθρώσει λόγο.
Ο λόγος αρθρώνεται και κάτω από την μπούρκα. Ενώ εικόνες όπως όταν οι γυναίκες πίνουν κάποιο ρόφημα σηκώνοντας ελαφρά τη μπούρκα τους –χωρίς να φανεί μέρος του προσώπου τους– δίδουν την αίσθηση ότι, τουλάχιστον σε δημόσιο χώρο, η ζωή και οι επιθυμίες τους περιορίζονται στα όρια της μπούρκας.
Σε σκηνές σαν αυτές εστιάζει η κάμερα στην ταινία «Κραγιόν κάτω από την μπούρκα», ενώ κάνει κοντινά πλάνα κάθε που οι ηρωΐδες της βάζουν (κόκκινο) κραγιόν στα χείλη τους –σύμβολο της θηλυκότητας το κραγιόν, μέρος της κρυφής ζωής τους, και συνοδοιπόρος των μικρών πράξεων θάρρους τους απέναντι σε όσα εμποδίζουν την ελευθερία τους. Μία 55χρονη ανύπαντρη διαβάζει κρυφά ένα ρομαντικό βιβλίο και τρέφει αισθήματα για έναν πολύ νεότερό της άνδρα, μία πρωτοετής φοιτήτρια υποχρεούται από την οικογένειά της να κυκλοφορεί με μπούρκα εκτός σπιτιού, μία αισθητικός υποχρεούται σε αρραβώνα ενώ έχει κρυφό εραστή, και μία μητέρα τριών παιδιών κακοποιείται από το σύζυγό της.
Στιγμιότυπο από την ταινία «Κραγιόν κάτω από την μπούρκα». Πηγή: Facebook / Lipstick Under My Burkha
Η προσπάθεια κάθε μίας ξεχωριστά για γυναικεία απελευθέρωση σε μια κλειστή κοινωνία, καταλήγει στην αφετηρία τους, ως μία τρόπον τινά «τιμωρία» από το πατριαρχικό καθεστώς επειδή θέλησαν, τόλμησαν και διεκδίκησαν. Ακόμη και η οικογένεια κάθε μίας από τις ηρωΐδες ιεραρχεί τους κανόνες πιο πάνω από τα «νιώθω» των μελών της. Κάθε μία τους είναι τραγική φιγούρα, η διαιώνιση δε, της μπούρκας και του καθεστώτος απαντάται στο πρόσωπο της φοιτήτριας ήδη από τα πρώτα λεπτά της ταινίας, που ο πατέρας της αντιδρά διότι εκείνη χορεύει σε δημόσια εκδήλωση.
Στην ταινία, βγάζει την μπούρκα όταν πηγαίνει στην σχολή της και φορά μοντέρνα ρούχα και κραγιόν, χορεύει και τραγουδά αμερικάνικα ποπ κομμάτια, συμμετέχει σε διαμαρτυρία κατά της απαγόρευσης των τζιν και εκφράζει ανοιχτά την άποψή της για την καταπίεση των γυναικών. Ακόμη, συλλαμβάνεται, δεσμεύεται από τον πατέρα της ο οποίος της απαγορεύει να επιστρέψει στο κολέγιο και ζητά από τη μητέρα της να αρχίσει να ψάχνει για υποψήφιους συζύγους.
Το πραγματικό της μέλλον θα είναι να ράβει μπούρκες για το κατάστημα της οικογένειάς της. Το επιθυμητό της μέλλον το αναστοχάζεται στην τελευταία σκηνή της ταινίας, στην οποία μοιράζεται ένα τσιγάρο μαζί με τις υπόλοιπες τρεις ηρωΐδες, στην κοινή αυλή της γειτονιάς τους. Ο άνεμος κατευθύνει τον καπνό του τσιγάρου και «χτενίζει» τα ξέπλεκα μαλλιά της φοιτήτριας. Έχουν μια κίνηση παρόμοια εκείνης των μαλλιών-γλυπτού «Flowing Free» που σχεδίασε με την ΑΙ (τεχνητή νοημοσύνη) τεχνολογία ο αρχιτέκτονας Tim Fu. Κατά τον ίδιο, πρόκειται για ένα μνημείο για τη θηλυκότητα και τη γενναιότητα, αφιερωμένο στις Ιρανές που διαδηλώνουν για το θάνατο της Αμινί.
Αν μη τι άλλο, ένα ακόμη έργο τέχνης (σ.σ το γλυπτό) να υπενθυμίζει όσα έχουν πραχθεί. Όσο για το ένδυμα, είτε είναι χιτζάμπ, είτε μπούρκα, είναι ένα σημάδι επιβολής, ένας κανόνας στέρησης ελευθερίας και ζωής. Εξακολουθούμε να αναρωτιόμαστε εάν ο κανόνας θα επικρατήσει.
*Η ταινία «Κραγιόν κάτω από την μπούρκα» λογοκρίθηκε στην Ινδία. Έκανε πρεμιέρα στα Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τόκιο και της Βομβάης, όπου κέρδισε το βραβείο Spirit of Asia και το βραβείο Oxfam για την καλύτερη ταινία για την ισότητα των φύλων. Είχε προβληθεί (2017) στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος στο πλαίσιο του αφιερώματος «50/50 Ισότητα και στον κινηματογράφο».
**Η κεντρική φωτογραφία είναι στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας «Κραγιόν κάτω από την μπούρκα». Πηγή: YouTube
