Το βράδυ της Παρασκευής πραγματοποιήθηκε στο Μέτσοβο η παρθενική προβολή του ντοκιμαντέρ «Η αυτοβιογραφία ενός πορτρέτου: Ο Γιώργος Ρόρρης ζωγραφίζει τον Ευάγγελο Αβέρωφ». Στην αίθουσα του συνεδριακού κέντρου δεν έπεφτε καρφίτσα, καθώς το κοινό που ταξίδεψε από την Αθήνα για να χαρεί το εικαστικό αφιέρωμα της Πινακοθήκης Αβέρωφ στον Μιχάλη Οικονόμου, ήταν περισσότερο από υποψιασμένο. Η 30άλεπτη ταινία παρακολουθεί τον καλλιτέχνη για περίπου 2,5 μήνες καταγράφοντας την πορεία του έργου, από την αρχική του ανάληψη έως και την τελική του ολοκλήρωση – πορτρέτο το οποίο εκτίθεται και μας υποδέχεται πλέον στην Πινακοθήκη του Μετσόβου.
Στον Ρόρρη δεν είναι ξένη η κινηματογράφηση την ώρα που ζωγραφίζει. Το έχει κάνει νεότερος στον «Τρίτο Τάκη», στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ της Κατερίνας Πατρώνη με τον Τάκη Πιτσελά (αγαπημένο μοντέλο του ζωγράφου σε περισσότερα από ένα πορτρέτα). Εκεί, η σκηνοθέτις μπήκε μέσα στο εργαστήριο, πίσω από τα κλειστά παράθυρα, κάτω από το φως των προβολέων, μπροστά από τους παλιούς τοίχους, και σε φρενήρεις ρυθμούς –κάνοντας την κάμερα «σκιά» του ζωγράφου– αποκαλύπτει το πώς ο δημιουργός ζωγραφίζει εκ του φυσικού.
Αλλά και σε βάθος χρόνου, ο Ρόρρης κρατά δεσμούς και μάλιστα στενούς με την οικογένεια Αβέρωφ. Έργα του υπάρχουν στη συλλογή της οικογένειας με πιο εμβληματικό έως σήμερα το πορτρέτο της Τατιάνας Αβέρωφ, μιας από τις δύο κόρες του Ευάγγελου. Τον ίδιο τον πολιτικό (έφυγε από τη ζωή το 1990) θυμάται, όπως εξηγεί στην ταινία, ο εξηντάχρονος σήμερα ζωγράφος. Αρκεί, όμως, για να τον ζωγραφίσει από μία φωτογραφία; Κι εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα για το πορτρέτο κι επακόλουθα για το ντοκιμαντέρ.
Το πορτρέτο του Ευάγγελου Αβέρωφ φιλοτεχνημένο από τον Γιώργο Ρόρρη @studio Vaharidis
Ο Ρόρρης δείχνει ότι σκοπός της ζωγραφικής δεν είναι ν’ αντιγράφει τον κόσμο, αλλά να κάνει κάτι άλλο: και σε αυτό το άλλο βρίσκεται η τέχνη. Η φωτογραφία είναι η πιο αναπτυγμένη μορφή της αναπαράστασης και, ως τέτοια, υπηρετεί την περιέργεια, τη νοσταλγία και τη νωθρή φαντασία. Η ζωγραφική από την άλλη, μπορεί να χρησιμοποιεί την αναπαράσταση –αλλά μόνο ως μέσο.
Ο σκοπός της ζωγραφικής είναι η έκφραση. Ένας φωτογράφος μπορεί ν’ αποβλέπει στη σύλληψη της φευγαλέας στιγμής η οποία δίνει την πιο αξιόπιστη ένδειξη για τον χαρακτήρα του αντικειμένου του. Μπορεί ν’ αναζητάει στη στιγμή το σημείο της διάρκειας. Ένα όμως σημείο δεν είναι μία έκφραση. Αντιθέτως, η ζωγραφική, μας υποψιάζει ο Ρόρρης υπό μορφή ερωτήματος, αποσκοπεί να συλλάβει την αίσθηση του χρόνου και να παρουσιάσει το πρόσωπο εκτεινόμενο στο χρόνο. Μας ενδιαφέρει ο Αβέρωφ κάποτε ή θέλουμε να τον αντικρίζουμε στο σήμερα; αναρωτιέται ο ζωγράφος και μοιράζει τα χαρτιά στο τραπέζι σαν έμπειρος παίκτης.
O Γιώργος Ρόρρης στη συζήτηση που ακολούθησε της προβολής του ντοκιμαντέρ. Φωτ.: Μπέττυ Καρατζά
Σε αυτό το ταξίδι αναζήτησης του Αβέρωφ, ο Ρόρρης μετατρέπεται όχι συνειδητά, αλλά πάντως του συμβαίνει, σε «συνεντευκτή» όπου όψεις του ευπατρίδη φανερώνουν οι κόρες του Ναταλία και Τατιάνα, καθώς και το «πνευματικοπαίδι» του στην πολιτική, ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων, Κώστας Τασούλας. Έτσι, εκτός από σπάνιο αρχειακό υλικό, το πορτρέτο του Αβέρωφ σκιαγραφούν οι δικοί του άνθρωποι, μοιραζόμενοι προσωπικές στιγμές που δύσκολα θα είχαμε από τον ίδιο.
Η προσωπογραφία δεν είναι μια τέχνη του στιγμιαίου, και ο αληθινός προσωπογράφος ζωγραφίζει στα χαρακτηριστικά του μοντέλου μια ολόκληρη αφήγηση. Στο ντοκιμαντέρ, λοιπόν, ανάμεσα στη φωτογραφία και τον τελειωμένο πίνακα υπάρχουν οι σκέψεις και, πιο συγκεκριμένα, οι προβληματισμοί και οι προκλήσεις για τον ζωγράφο, που μας δείχνουν πώς ο Ρόρρης περνάει σταδιακά από μία πρώτη ιδέα σε μια δεύτερη κ.ο.κ. Πρόκειται για μία εργασία μετατροπής της εικόνας, όπου συντελούνται μεταθέσεις και μέριμνες για την παραστασιμότητα.
Αυτό, όμως, σημαίνει και κάτι άλλο: η ταινία δεν αποτελεί μόνο την αναπαράσταση της ζωγραφικής διαδικασίας, αλλά είναι συνάμα και η παράσταση αυτής της αναπαράστασης. Ο Ρόρρης, εκτός από το ανδρικό του μοντέλο, ντύνει κυριολεκτικά στο ίδιο κοστούμι άλλες δύο γενιές Αβέρωφ, την Τατιάνα και τον γιο της Αλέξανδρο που ποζάρουν για το πορτρέτο του Ευάγγελου. Παρόμοια με τον Ρέμπραντ, τον οποίο επικαλείται ο Έλληνας ζωγράφος και φέρνει συνεχώς μπροστά στο τελάρο του μέσα από μία διάσημη αυτοπροσωπογραφία, επιχειρεί να ακολουθήσει τη φύση μάλλον παρά την ιδανική ομορφιά που υπάρχει πίσω από τη φύση (θυμίζουμε ότι ο Ρέμπραντ είχε χαρακτηριστεί βέβηλος και μάλιστα από μεγέθη όπως ο Μπούρκχαρτ, γιατί ζωγράφιζε θρησκευτικά θέματα με μοντέλα της εποχής χωρίς καθόλου να νοιάζεται για δήθεν τέλειες αναλογίες).
Το δικό μας βλέμμα δεν μπορεί να ξέρει ποιο κοινό εντοπίζει ο ζωγράφος στις τρεις γενιές των Αβέρωφ. Το ντοκιμαντέρ όμως απαθανατίζει ολοφάνερα την ένταση της θεωρητικής ή, για να το πω καλύτερα, της συναισθηματικής επένδυσης που ο ζωγράφος αλιεύει από τους φυσικούς επίγονους, ακόμη κι από τον κατοχωρίτη Δάσκαλο (που ασφαλώς νιώθει και δικό του). Μπορεί να είναι μία έκφραση, μπορεί να είναι η χρωματική κλίμακα, δεν έχει τόση σημασία.
Από την προβολή του ντοκιμαντέρ «Η αυτοβιογραφία ενός πορτρέτου: Ο Γιώργος Ρόρρης ζωγραφίζει τον Ευάγγελο Αβέρωφ». Φωτ.: Μπέττυ Καρατζά
Ο Ρόρρης είναι ένας ζωγράφος που φιλοδοξεί να μείνει στη συλλογική μνήμη ως δημιουργός της παράδοσης. Χρησιμοποιώντας το video, βλέπει γύρω και διά μέσω του έργου τέχνης προς το εικονιζόμενο πρόσωπο που είναι το πραγματικό αντικείμενο της προσοχής μας. Αυτό το «γύρω», όμως, δεν είναι διόλου αμελητέο. Για να επικοινωνήσουμε με ένα έργο τέχνης, πρέπει να είμαστε οικείοι του. Πρέπει να νιώθουμε την ανάγκη του, η ύπαρξή του να προσδιορίζει κάτι δικό μας, ουσιαστικό μας.
Διότι, τι σημασία μπορεί νάχει μια επικοινωνία που κι αν δεν συμβεί δεν σ’ ενδιαφέρει ή κι αν συμβεί δεν σ’ επηρεάζει; Πρέπει λοιπόν να είναι κάπου στην ψυχή μας κάτι το έργο αυτό, έτσι ώστε όταν το συναντήσουμε για πρώτη φορά στην Πινακοθήκη Αβέρωφ να το αναγνωρίσουμε, να το δούμε σ’ όλη τη λαμπρότητα της ολότητάς του αυτό που ως τώρα ήταν ασαφές.
Το ντοκιμαντέρ αυτό έγινε σε όλους εμάς που το παρακολουθήσαμε «κορνίζα του έργου» (για να θυμηθούμε τον Τσαρούχη και τη σημασία που απέδιδε στον μαγνητισμό του πίνακα), προτού βρεθούμε μπροστά στο μνημειακό ολόσωμο πορτρέτο του Ευάγγελου Αβέρωφ. Εξίσου, όμως, μπορεί να προβληθεί έξω από την Πινακοθήκη του Μετσόβου ως πολύτιμο εργαλείο ιστορίας της ελληνικής τέχνης.
Από την προβολή του ντοκιμαντέρ «Η αυτοβιογραφία ενός πορτρέτου: Ο Γιώργος Ρόρρης ζωγραφίζει τον Ευάγγελο Αβέρωφ». Φωτ.: Μπέττυ Καρατζά
Το ντοκιμαντέρ πρόκειται να προβληθεί σε κινηματογραφικό φεστιβάλ ώστε να το παρακολουθήσει ευρύτερο κοινό. Την σκηνοθεσία του υπογράφει ο Αντώνης Συμεωνίδης που επιμελήθηκε και το μοντάζ με την Καλλιόπη Αλεξιάδου. Τη διεύθυνση παραγωγή ανέλαβε ο Πέτρος Ντόκος – Reach Productions, ενώ παραγωγός του φιλμ είναι η Κατώγι Αβέρωφ Α.Ε, σε ιδέα του Αλέξανδρου Ιωάννου.
Kεντρική φωτ.: Από την προβολή του ντοκιμαντέρ «Η αυτοβιογραφία ενός πορτρέτου: Ο Γιώργος Ρόρρης ζωγραφίζει τον Ευάγγελο Αβέρωφ». Φωτ.: Μπέττυ Καρατζά
