Απόρροια ατομικής και συλλογικής μνήμης, εσωτερικής ζύμωσης, συζητήσεων και γεγονότων τα γλυπτά, τοποθετημένα διάσπαρτα σε εξωτερικό χώρο δημιουργούν ενδιαφέροντες διαλόγους ακόμη και εάν δεν άπτονται στην ίδια θεματική, υπογραμμίζοντας τον πλουραλισμό που ενέχεται στην τέχνη. Αναφερόμαστε στα έργα τα οποία «ξεφυτρώνουν» στον Κήπο Γλυπτών (Sculpture Garden) αλλά και σε άλλους χώρους του Minos Beach art hotel, στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης.
Διαρθρωμένα τα έργα – γεωμετρικά, εξπρεσιονιστικά, ρεαλιστικά – σε σημεία ανά τον κήπο του Minos Beach art hotel αφενός συμβάλουν στο αισθητικό κομμάτι, αφετέρου μεταβάλουν την εμπειρία του επισκέπτη καλώντας τον να συμμετέχει, όπως με την ηχητική και γλυπτική εγκατάσταση «Come with the Wind» του εικαστικού καλλιτέχνη Θεόδωρου Ζαφειρόπουλου (γενν. 1978) και του αρχιτέκτονα Γιώργου Ρυμενίδη (γενν. 1981) που τίθεται σε λειτουργία αφότου οι επισκέπτες βρεθούν στην οκταγωνική κάτοψη, τοποθετημένη στο κέντρο οκτώ στήλων-οκτώ σημείων του ορίζοντα. Τότε, μπορούν να ακούσουν σε ηχητική προσομοίωση έναν ή και περισσότερους από τους οκτώ ανέμους της Μεσογείου.
Από τη γλυπτική και ηχητική εγκατάσταση «Come with the Wind» - διακρίνονται ορισμένοι από τους στήλους. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Για αυτό τους το έργο τους απονεμήθηκε (σ.σ. στους Ζαφειρόπουλο και Ρυμενίδη) από κοινού το 1ο Βραβείο Τέχνης (2019) Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη, το δε έργο προστέθηκε στη συλλογή του Ιδρύματος, η οποία αριθμείται σε περισσότερα από 70 έργα· μικρός αριθμός εξ αυτών βρίσκεται στο ξενοδοχείο Life Gallery Athens ενώ κάποια έχουν μετακινηθεί για συντήρηση ή αποκατάσταση.
Εκτός από το αισθητικό κομμάτι και την εμπειρία του περιπατητή, τα έργα τον καλούν να συνδιαλεγεί με την Ιστορία και να ανακαλέσει δυσοίωνα γεγονότα της. Αναφερόμαστε στα έργα «Βρώμικα Λόγια» (1993) του Δημήτρη Ντοκατζή (1958-2017) και «Οι Επώδυνες Πυραμίδες» της Πολωνής Μαγκνταλένα Αμπανακόβιτς (1930-2017), τα οποία αναφέρονται στη λογοκρισία και τα απολυταρχικά καθεστώτα – μορφές και πρακτικές που αν μη τι άλλο βλάπτουν τη δημοκρατία.
Δημιουργώντας έργα με τέτοιες αναφορές καταδεικνύεται και η πολιτική επιλογή των καλλιτεχνών να γίνουν καλλιτέχνες συμβάλλοντας στην ελευθερία και την πολυφωνία και στηλιτεύοντας μέσω του έργου τους οτιδήποτε ενάντια σε αυτά.
Είναι τα έργα αυτά των Ντοκάτζη και Αμπανακόβιτς, τα οποία – μεταξύ άλλων – μαγνήτισαν τον αμφιβληστροειδή μας κατά την περιήγησή μας στον Κήπο των Γλυπτών, στο πλαίσιο δημοσιογραφικής αποστολής.
Λογοκρισία και απολυταρχικά καθεστώτα
Ένα κενό μαύρο κουτί που παραπέμπει σε κελί φυλακής και τέσσερα μεγάφωνα που θαρρείς είναι έτοιμα να ηχήσουν και να γεμίσουν το χώρο με την αυστηρή φωνή κάποιου δικτάτορα ή ενός νόμου που επιβάλει την αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής ή οποιοδήποτε άλλο δικαίωμα ελευθερίας και ζωής, ξεπροβάλλει ανάμεσα σε άλλα γλυπτά, στον κήπο γλυπτών του Minos Beach art hotel.
Από τα «Βρώμικα Λόγια» του Δημήτρη Ντοκατζή. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Πρόκειται για το γλυπτό «Βρώμικα Λόγια» του Δημήτρη Ντοκατζή και «αναφέρεται στη λογοκρισία», σημειώνει κατά την περιήγησή μας στο χώρο ο επιμελητής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Ιδρύματος Μαμιδάκη, Σωτήρης Μπαχτσετζής. Ο δε δημιουργός του γλυπτού είθισται να σχολιάζει την πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, χρησιμοποιώντας αυστηρή εικαστική γλώσσα και ψυχρά εκφραστικά μέσα, με μια διάθεση σαρκασμού και ειρωνείας. Στην προκειμένη, δημιουργεί ένα έργο με ανησυχητικά μηνύματα και αναφορές στην καταπάτηση της ατομικής ανεξαρτησίας και της ελευθερίας του λόγου.
Το χρώμα αλλά και το υλικό με το οποίο έχει φιλοτεχνηθεί το γλυπτό μας μεταφέρουν μια αίσθηση ψυχρότητας, το ίδιο και όταν το αγγίζουμε. Μια ψυχρή διαδικασία και η εκτέλεση με την οποία αφαιρείται η ανθρώπινη ζωή, με το ίδιο πρόσημο και η διαδικασία αφαίρεσης δικαιωμάτων και επιθυμίας πλήρους ελέγχου.
Συνειρμικά, ανακαλούμε τα γραφόμενα στο βιβλίο «Επιτήρηση και Τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής» του Μισέλ Φουκώ, κυρίως στο Πανοπτικόν στο οποίο ο Γάλλος φιλόσοφος αναφέρεται. Τύπος κτιρίου φυλακής το πανοπτικόν που επιτρέπει την παρατήρηση των πολλών από τους λίγους, μπορεί να παραλληλιστεί με τα μεγάφωνα στα «Βρώμικα λόγια». Διότι η λογοκρισία είναι μία μορφή επιτήρησης και ελέγχου δια μέσου της απαγόρευσης.
«Βρώμικα Λόγια» του Δημήτρη Ντοκατζή. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Ανώδυνες μνήμες ξυπνούν «Οι Επώδυνες Πυραμίδες» της πολυβραβευμένης Πολωνής εικαστικού Μαγκνταλένα Αμπανακόβιτς. Κατασκευασμένες με συρματόπλεγμα το οποίο χρησιμοποιείται συχνά σε περιφράξεις και φυλακές δημιουργούν μία αίσθηση εγκλωβισμού όπως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, καταδεικνύοντας την επίδραση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην τέχνη της.
Από το έργο «Οι Επώδυνες Πυραμίδες» της Μαγκνταλένα Αμπανακόβιτς. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Κάθε που «οι πυραμίδες φωτίζονται εξαϋλώνεται η υλικότητά τους, γίνονται αραχνούφαντες» σημειώνει ο Σωτήρης Μπαχτσετζής. Η Αμπανακόβιτς, άλλωστε, συνήθιζε να χρησιμοποιεί ως γλυπτικό μέσο για τις υπαίθριες κατασκευές της, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Αντικαθιστώντας τα, στην προκειμένη, με συρματόπλεγμα, τονίζεται το αδιαπέραστο και ο οδυνηρός τρόπος με τον οποίο θα εγγραφούν στο σώμα για όποιον προσπαθήσει να τις διαπεράσει.
Από το έργο «Οι Επώδυνες Πυραμίδες» της Μαγκνταλένα Αμπανακόβιτς. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Τοποθετημένες οι πυραμίδες σε ένα ειδυλλιακό περιβάλλον καλούν τον επισκέπτη να αναλογιστεί τους αντιφατικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και υπόσταση.
«Η φορμαλιστική ομοιότητα των πυραμίδων μεταφορικά αναφέρεται στην απώλεια ταυτότητας και τις επιπτώσεις της βίας στα απολυταρχικά καθεστώτα, ενώ η πυραμίδα αποτελεί μακραίωνο σύμβολο της ανθρώπινης εξέλιξης και αντιπροσωπεύει την εσωτερική ισορροπία του ανθρώπου και την αρμονική συμβίωση με το περιβάλλον του» σημειώνεται για το έργο της Αμπανακόβιτς.
Από το έργο «Οι Επώδυνες Πυραμίδες» της Μαγκνταλένα Αμπανακόβιτς. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Αμφότερα τα έργα – των Ντοκατζή και Αμπανακόβιτς – δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του 3ου Συμποσίου Τέχνης (1993) του Ιδρύματος Μαμιδάκη, με θέμα «Η Τέχνη στην Πολιτική», το οποίο συνέπεσε με το διεθνή εορτασμό για τα 2.500 χρόνια από τη γέννηση της δημοκρατίας.
Τα περισσότερα από τα έργα της συλλογής δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια τριών Συμποσίων Τέχνης (1988-1993), άλλα προστέθηκαν αργότερα μέσω σημαντικών εκθέσεων, ενώ κάθε χρόνο γίνει προσθήκη στη συλλογή των έργων που βραβεύονται με το βραβείο τέχνης του Ιδρύματος Μαμιδάκη, όπως είχαμε αναφέρει στο σημείωμά μας Ψίθυροι, άγγιγμα και φως στα βραβεία τέχνης του Ιδρύματος Μαμιδάκη 2023.
Άλλα έργα που κέντρισαν την προσοχή μας και μας συνεπήραν είναι ο «Χάρης» (1988) της Ελένης Μυλωνά και τα «Χαμένα Αυτιά του Αγίου Νικολάου» (2016) του Κώστα Ιωαννίδη.
Φόρος τιμής στον επιστάτη του 1ου Συμποσίου Τέχνης (1988) ο οποίος απεικονίζεται στο φυσικό περιβάλλον της καθημερινότητάς του, σαν μια φωτογραφική απαθανάτισή του, ο «Χάρης» ξεπροβάλει σε ένα πλακόστρωτο σημείο στην άκρη της παραλίας· πανύψηλος και «τυλιγμένος» με σχοινί κρατά ένα μεγάλου μήκους ξύλο που «επικοινωνεί» με τη θάλασσα.
Από το έργο «Χάρης» της Ελένης Μυλωνά. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Στον πάτο της θάλασσας βρίσκονται τοποθετημένα τα εννέα τσιμεντένια αυτιά που συνθέτουν το έργο «Χαμένα Αυτιά του Αγίου Νικολάου» του Κώστα Ιωαννίδη. Ο επισκέπτης μπορεί να βουτήξει στα καταγάλανα νερά και να τα δει από κοντά, και έτσι θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει την υποβρύχια ηχητική εγκατάσταση «Κρεμαστοί Κήποι» που δημιουργούν ένα ηχητικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ο κολυμβητής-ακροατής «μεταφέρεται» σε έναν υποβρύχιο παραμυθένιο κήπο.
Μέσω του έργου του, ο Ιωαννίδης «προσπαθεί να παρέμβει στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο και τον χρόνο και επισημαίνει την ευθραυστότητα των οικοσυστημάτων που μας περιβάλλουν και την επισφαλή και άβολη συνύπαρξη φύσης και πολιτισμού» σημειώνεται για το έργο του.
Από τα «Χαμένα Αυτιά του Αγίου Νικολάου» του Κώστα Ιωαννίδη. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
Αντιλαμβανόμαστε τα τσιμεντένια αυτιά στον πάτο της θάλασσας ως τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αφουγκραστούμε το φυσικό περιβάλλον και τα πλάσματά του κάθε που βρισκόμαστε εντός του. Ένας διαφορετικός κάθε φορά αφουγκρασμός αλλά και αναγκαίος προκειμένου να συναισθανθούμε.
Κεντρική φωτ.: Από το έργο «Χάρης» της Ελένης Μυλωνά. Πηγή φωτ.: Ίδρυμα Μαμιδάκη
