«Αγαπημένη Αθηνά, να γίνεις γρήγορα καλά», «παρακαλώ, να μου στείλετε τρεις ενέσεις να κάνω θεραπεία», «Μαρία, μην το βάλεις στο μυαλό σου ποτέ πως σε ξεχάσαμε». Προερχόμενες από διαφορετικά γράμματα οι φράσεις αυτές αποτυπώνουν επιθυμίες, παρακλήσεις και υποσχέσεις αποτυπωμένες άλλοτε από ασθενείς με φυματίωση που νοσηλεύθηκαν στο «Σωτηρία» και έχασαν τη ζωή τους εκεί, άλλοτε από τους συγγενείς τους.
Τα γράμματα ανταλλάχθηκαν μεταξύ των ετών 1945-75 οπότε και η φυματίωση μάστιζε τη χώρα, και καθένα από αυτά ξετυλίγει μία ζωή. Βρέθηκαν μέσα σε δεκάδες βαλίτσες, μαζί με προσωπικά αντικείμενα ασθενών, λίγα χρόνια πριν από τον Μάρτιο του 2020 οπότε και το ιστορικό νοσοκομείο «Σωτηρία» (ιδρυθέν το 1905) είχε βρεθεί στην πρώτη γραμμή για την πανδημία της Covid-19. «Αιτία» της ανεύρεσης των βαλιτσών, η κατεδάφιση ενός τοίχου λόγω διαρροής.
Κάθε βαλίτσα περιείχε παραπάνω από μία ζωή, καθότι αποτελείτο από πολλούς αυτοσχέδιους φακέλους δεμένους με σπάγκους. «Όποτε κάποιος ασθενής απεβίωνε, η νοσοκόμα είχε την υποχρέωση να μαζέψει τα πράγματα του ασθενή και να τα τυλίξει σε χαρτί. Άρα, το τέλος του ανθρώπου ερχόταν με ένα γερό κόμπο από σπάγκο», όπως αναφέρει μία εκ των μετεχόντων στο ντοκιμαντέρ «Αζήτητοι» της Μαριάννας Οικονόμου, η οποία στρέφει τους προβολείς της σε εκείνους που –όπως αναφέρεται στο ντοκιμαντέρ της– «σαν να πέθαναν δύο φορές: ο φυσικός θάνατος και ότι δεν τους αναζήτησαν». Δεν αναζήτησαν τη σορό ή τα υπάρχοντά τους αφότου ενημερώθηκαν για την εκδημία τους. Με τη διαφορά να έγκειται στο ότι οι ασθενείς «δεν ήταν αζήτητοι όσο ζούσαν, έμειναν αζήτητοι μετά τον θάνατό τους» και θάφτηκαν ανώνυμα σε ομαδικούς τάφους στον προαύλιο χώρο του νοσοκομείου.
Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ«Αζήτητοι». Πηγή: Cinedoc
Η κινηματογραφική ματιά της Οικονόμου καταγράφει τις βαλίτσες που ανοίγουν και μαζί μ’ αυτές ανοίγει μία χαραμάδα στο χρόνο, «σκύβει» με σεβασμό στο –πλέον– αρχειακό υλικό (επιστολές, φωτογραφίες, έγγραφα, μικροαντικείμενα) που «άφησαν» πίσω τους οι αζήτητοι του «Σωτηρία», επαναφέροντας ένα πολλαπλό τραύμα: η –τότε– άνευ ίασης ασθένεια στιγμάτιζε τον ασθενή και την οικογένειά του σε κάθε κοινωνία στην μεταπολεμική Ελλάδα. «Ακόμη και τη δεκαετία του ‘70 η είσοδος στο ''Σωτηρία'' θεωρούνταν η είσοδος στην κόλαση», καθόλη την τριακονταετία (1945-75) ήταν μία κατάσταση προφανώς διόλου εύκολη ούτε για εκείνους που έμεναν πίσω, ούτε για εκείνους που νοσηλεύονταν.
Η φυματίωση ήταν μεν μία «απίστευτη φυλακή» και οι ασθενείς «αποκομμένοι από τον κόσμο που τους γέννησε», ωστόσο, «οι ανάγκες των ανθρώπων δεν σταματούν επειδή είναι άρρωστοι. Συνεχίζονται και δεν σταματούν με την ελπίδα ότι θα γίνουν καλά». Αυτή η ελπίδα και η επιθυμία για ζωή αποτυπώνεται –μεταξύ άλλων– σε ένα γράμμα με ερωτικά συναισθήματα για μία κοπέλα στην οποία όμως ο άνδρας εν τέλει δεν απέστειλε το γράμμα.
Στιγμιότυπο από το ντοκιμαντέρ«Αζήτητοι». Πηγή: Cinedoc
«Από την πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή με τις επιστολές και τα προσωπικά τους αντικείμενα, ήξερα ότι οι πρωταγωνιστές της ταινίας θα είναι οι ίδιοι οι νεκροί, οι οποίοι μετά από 80 χρόνια θα αποκτούσαν και πάλι ταυτότητα και φωνή για να πουν την ιστορία τους. Διαβάζοντας την αλληλογραφία με τις οικογένειές τους στα χωριά και τα νησιά της Ελλάδας, δημιουργήθηκε αναπόφευκτα η ανάγκη να αναζητήσουμε ζώντες συγγενείς. Οι συγγενείς αυτοί θα έρχονταν για πρώτη φορά αντιμέτωποι με την αλήθεια και μια δύσκολη μνήμη», όπως αναφέρει – μεταξύ άλλων – στο σκηνοθετικό της σημείωμα η Μαριάννα Οικονόμου.
«Στόχος μου», προσθέτει, «είναι αυτό το ντοκιμαντέρ να αποτελέσει έναν μικρό φόρο τιμής στους εκατοντάδες αζήτητους νεκρούς του Σωτηρία, των οποίων η ύπαρξη χάθηκε μέσα στην λήθη και η ιστορία τους καλύφθηκε από ένα πέπλο σιωπής για πολλές δεκαετίες».
«Ενδεδυμένο» με αποσπάσματα ταινιών και πρωτοσέλιδα εφημερίδων της εποχής καθώς και την ανάγνωση αποσπασμάτων των γραμμάτων, και με γνώμονα την κινηματογραφική ματιά της Οικονόμου, οι «Αζήτητοι» είναι τρόπον τινά ένα ύστατο χρέος απέναντι σε εκείνους που «έφυγαν» μόνοι τους, δίχως να έχουν κάποιον δίπλα τους. Υπογραμμίζοντας διακριτικά ότι αυτό που εν τέλει σημασιοδοτεί και μας «κρατεί» είναι ότι έχουμε ο ένας τον άλλον.
Τα γράμματα που βρέθηκαν αποτυπώνουν τον πόνο και το τραύμα, αλλά και την αγάπη, την ελπίδα και το σθένος στην μεταπολεμική Ελλάδα. Αυτά αποτυπώνει και το ντοκιμαντέρ της Οικονόμου, υπενθυμίζοντάς μας ότι η διαχείριση του πένθους είναι μία διαδικασία που χρήζει χρόνου διαφορετικού για τον καθένα, οι δε «Αζήτητοι» του Σωτηρία είναι η καταγραφή μίας «οπτικής και άμεσης παρακαταθήκης των βιωμάτων των ίδιων των ασθενών και των συγγενών τους κατά την διάρκεια μιας μελανής μεταπολεμικής εποχής στην Ελλάδα», όπως υπογραμμίζει στο σημείωμά της η Μαριάννα Οικονόμου.
Το ντοκιμαντέρ «Αζήτητοι» της Μαριάννας Οικονόμου προβάλλεται έως τις 25 Σεπτεμβρίου στον κινηματογράφο «Δαναό». Με το πέρας κάθε προβολής ακολουθεί συζήτηση με τη σκηνοθέτη και ειδικούς καλεσμένους από την ιατρική και πανεπιστημιακή κοινότητα. Έπειτα, το ντοκιμαντέρ «ταξιδεύει» στο βασικό δίκτυο του CineDoc σε Βόλο, Θεσσαλονίκη και Ρέθυμνο.
Η ταινία έκανε επίσημη πρεμιέρα της στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου απέσπασε το Βραβείο Κοινού, προβλήθηκε επίσης στο Διεθνές Φεστιβάλ Αρχαιολογικού και Πολιτιστικού Ντοκιμαντέρ ΑΓΩΝ, αποσπώντας το Βραβείο Κοινού και το Βραβείο Σεναρίου. Είναι μία παραγωγή της DOC3 Productions, σε συμπαραγωγή της Anemon και της ΕΡΤ, υλοποιήθηκε με την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού και του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.
Ευχαριστίες της Μαριάννας Οικονόμου στη διοίκηση του Γ.Ν.Ν.Θ.Α. «Η Σωτηρία» και την επιτροπή του «Μουσείου της Σωτηρίας», τους-ις συμμετέχοντες-ουσες Ασημίνα Γρηγορίου, Φώτη Βλαστό, Μιχάλη Τουμπή, Λίτσα Διαμαντίδου, Γιώτα Τζουανοπούλου, Νίκη Τσιλιγκίρογλου, αλλά και τους συγγενείς των ασθενών για τη συμβολή τους στη υλοποίηση του ντοκιμαντέρ.
Πρόγραμμα προβολών
Αθήνα – Κινηματογράφος Δαναός
- Σάββατο 21/9, 20:00. Θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Μαριάννα Οικονόμου και τη Χαρά Καραμανωλάκη, Ψυχίατρο και Ψυχαναλύτρια
- Κυριακή 22/9, 20:00
- Δευτέρα 23/9, 20:00. Θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Μαριάννα Οικονόμου και τον Τάσο Σακελλαρόπουλο, Ιστορικό, Υπεύθυνο Ιστορικών Αρχείων Μουσείου Μπενάκη.
- Τρίτη 24/9, 20:00. Θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Μαριάννα Οικονόμου και τον Γιάννη Στογιαννίδη, Ιστορικό, Επίκουρο Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
- Τετάρτη 25/9. Θα ακολουθήσει συζήτηση με τη Μαριάννα Οικονόμου και τον Φώτη Βλαστό, συγγραφέα.
Προπώληση στο ταμείο του κινηματογράφου και εδώ.
Βόλος – Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας Βόλου
Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου, 20:00. Προπώληση: ΕΝΤΕΚΑ – Ψηφιακές Εκτυπώσεις. Πληροφορίες εδώ.
Ρέθυμνο - Χώρος Πολιτισμού «Σημείο»
Σάββατο 28 Σεπτεμβρίου, 20:00. Προπώληση στο ταμείο του χώρου (Πατριάρχου Αθηναγόρα 17, Ρέθυμνο)
Θεσσαλονίκη – Λιμάνι (Αποθήκη 1, Αίθουσα «Σταύρος Τορνές»)
Τετάρτη 23 Οκτωβρίου, 19:00. Προπώληση: more.com Πληροφορίες εδώ.
