Ανθρώπινα θεμελιώδη ζητήματα ο έρωτας και η ζήλεια, η λαγνεία, η πίστη στη φιλία, τίθενται στο οπερατικό θρίλερ «Τόσκα» του Τζάκομο Πουτσίνι με την ουσία της πλοκής να έγκειται στο δίλημμα της ηρωΐδας να δοθεί στον σκληρό ηγέτη –πράξη που απεχθάνεται– προκειμένου να σωθεί ο αγαπημένος της από την αγχόνη ή να τον αφήνει να πεθάνει.
Το ερώτημα το οποίο θα μπορούσε να τεθεί σε αυτό το σημείο είναι τι είναι πίστη για τον καθένα και εάν ο έρωτας αποτελεί μία τρόπον τινά μορφή πίστης. Ρομαντική ίσως η εκδοχή να υπερτερεί ο έρωτας και όσα ειπωμένα κι ανείπωτα προκαλούν οι χυμοί του στην ψυχή και το σώμα, ο ρεαλισμός όμως είναι ένα βαρίδι εντός του οποίου περιλαμβάνονται μη καλόβουλες ανθρώπινες επιθυμίες αλλά και νοσηρά πάθη όπως η ηδονή από τον πόνο των θυμάτων.
Τα παραπάνω ξεδιπλώθηκαν στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού κατά την πρεμιέρα (1/6) του οπερατικού έργου «Τόσκα», με το οποίο σήκωσε αυλαία το καλλιτεχνικό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου για το τρέχον έτος. Παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού, σκηνοθεσία, σκηνικά και κοστούμια του Ούγκο ντε Άνα και αναβίωση σκηνοθεσίας της διευθύντριας Σκηνής της ΕΛΣ, Κατερίνας Πετσατώδη, η όπερα ταξίδεψε το κοινό του κατάμεστου ρωμαϊκού ωδείου στη Ρώμη τον Ιούνιο του 1800, οπότε και εκτυλίσσεται η υπόθεση του έργου.
Από τις δημοφιλέστερες όπερες του ρεπερτορίου, η «Τόσκα» είναι μία ιστορία παθιασμένου έρωτα ανάμεσα στη ντίβα της όπερας Φλόρια Τόσκα και τον πατριώτη Μάριο Καβαραντόσσι, με φόντο μια πολιτική κατάσταση κατά την οποία τα ιδανικά της ελευθερίας και της δικαιοσύνης βρίσκονται σε αντιδιαστολή προς τη δεσποτική και σκληρή εξουσία του βαρόνου Σκάρπια. Με τη σειρά του, και με τη φράση «εκείνον στην αγχόνη κι εκείνη στην αγκαλιά μου» καθορίζει μια ροή εξελίξεων που επιφέρει το δικό του θάνατο από το χέρι της Τόσκας, την καταδίκη του εραστή της και την αυτοκτονία της ίδιας: «Ω, Σκάρπια, ενώπιον του Θεού!» αναφωνεί καθώς πέφτει στο κενό για να μην πέσει στα χέρια των στρατιωτών.
Το θρησκευτικό στοιχείο καταλαμβάνει κυρίαρχη θέση στο σκηνικό: ένας μεγάλων διαστάσεων σταυρός με τον εσταυρωμένο, μια ιερή τράπεζα καθώς και ένα εργαστήρι ζωγραφικής πλαισιώνονται από θεαματικές προβολές μνημείων της Ρώμης, θρησκευτικών συμβόλων, αλλά και βίντεο που δίνουν μια κινηματογραφική διάσταση στην παραγωγή.
Από την παρουσίαση της όπερας «Τόσκα» στο Ηρώδειο. Πηγή φωτ.: Facebook/ Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Τα αρχικώς καλυμμένα σκηνικά με μεγάλων διαστάσεων πανιά και η σταδιακή μετακίνηση των πανιών για να φανερωθούν στο κοινό θα μπορούσε να είναι μία κίνηση μεταφορική της σταδιακής ξεδίπλωσης των συναισθημάτων τα οποία ενέχουν μία μορφή ιερότητας. Ιερότητα έγκειται και στη ζωγραφική στην οποία εμφιλοχωρούν στοιχεία της όψης του ερωτικού υποκειμένου (όπως το χρώμα των ματιών).
Άλλωστε, «το μυστήριο της τέχνης κάνει δύο διαφορετικές ομορφιές να σμίγουν» και «ποια μάτια στον κόσμο μπορούν να παραβγούν με τα μαύρα σου μάτια;» είναι ορισμένες από τις φράσεις προερχόμενες από τα χείλη του Μάριο Καβαραντόσσι, για την Τόσκα, με την ίδια να αναφωνεί στο δεύτερο μέρος της τρίπρακτης όπερας: «έζησα για την τέχνη, έζησα για τον έρωτα, ποτέ δεν έκανα κακό σε ψυχή ζώσα» ενώ προηγουμένως «ένα απείθαρχο δάκρυ είχε κυλήσει στο πρόσωπό» της.
Ο ρεαλισμός και η μουσική
Λέξη κλειδί για τον Πουτσίνι στη διαδικασία σύνθεσης της όπερας ήταν ο ρεαλισμός. Άλλωστε, η Τόσκα είναι το κατεξοχήν έργο του συνθέτη το οποίο ευθυγραμμίζεται στα ιδεώδη του βερισμού – του ιταλικού κινήματος του νατουραλισμού. Πληροφορούμαστε ότι για τον Πουτσίνι ο ρεαλισμός έγκειται στην αγριότητα των καταστάσεων και των εντάσεων ανάμεσα στους πρωταγωνιστές και αποδίδεται από τη μουσική με τρόπο άμεσο, χωρίς αφύσικες ωραιοποιήσεις.
Από την παρουσίαση της όπερας «Τόσκα» στο Ηρώδειο. Πηγή φωτ.: Facebook/ Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
«Ο Πουτσίνι επιθυμούσε να συνθέσει μια μελωδική όπερα: ήθελε να δημιουργήσει μια μουσική που έρχεται από την καρδιά και μιλάει στην καρδιά. Ως προς αυτό, ο μουσικός εμφανίζεται αδιαχώριστος από τον ''άνθρωπο του θεάτρου'', όπως ο ''μελωδιστής'' δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον ''συμφωνιστή''. Στη μουσική του διακρίνεται με σαφήνεια ο χαρακτήρας των σκηνικών προσώπων, τα χρώματα και οι χειρονομίες των ερμηνευτών.
» Ο ίδιος έλεγε: ''Κάνω θέατρο, οπτικοποιώ τη σκηνική δράση''. Γι’ αυτόν τον λόγο, περισσότερο από άλλα έργα του, η ''Τόσκα'' σηματοδοτεί το πέρασμα στο πεδίο του βερισμού (επιμονή σε ρεαλιστικές λεπτομέρειες, αναζήτηση των σκηνικών εφέ με έντονες αποχρώσεις, οξυμμένα συναισθήματα, όπως ο έρωτας, το μίσος, το πνεύμα θυσίας, η αγάπη για την πατρίδα…), περιλαμβάνοντας ακόμα και σκληρές, νοσηρές όψεις, καθώς επίσης αποσπασματικούς, φορτισμένους διαλόγους έντονης δραματικότητας» όπως αναφέρει στο σημείωμά του για την «Τόσκα» ο σκηνοθέτης Ούγκο Ντε Άνα.
Συντελεστές
Συνεπής στο πνεύμα του συνθέτη και στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται το λιμπρέτο, η «Τόσκα» ανεβαίνει ξανά στο Ηρώδειο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, στις 4, 6 και 11 Ιουνίου. Διαθέσιμα εισιτήρια υπάρχουν μόνο για την παράσταση της 4ης Ιουνίου, η οποία προστέθηκε μετά την εξάντληση των εισιτηρίων.
Στον πρωταγωνιστικό ρόλο οι σπουδαίες υψιφώνοι Γεβγκένια Μουραβιέβα (1 & 6/6) και Τσέλια Κοστέα (2, 4 & 11/6), στον ρόλο του Μάριο Καβαραντόσσι οι τενόροι ο Ρικκάρντο Μάσσι (1 & 6/6) και Καρλ Τάννερ (2, 4 & 11/6), στον ρόλο του Σκάρπια οι πρωταγωνιστές της ΕΛΣ, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος (1, 4 & 6/6) και Γιάννης Γιαννίσης (2 & 11/6). Στους υπόλοιπους ρόλους, τον Τσέζαρε Αντζελόττι ερμηνεύει ο Τάσος Αποστόλου, του Νεωκόρου ο Πέτρος Μαγουλάς, τον Σαρρόνε και τον Δεσμοφύλακα ερμηνεύει o Βαγγέλης Μανιάτης, τον Σπολέττα ο Γιάννης Καλύβας και τον Βοσκό η Εβίτα Χιώτη.
Από την παρουσίαση της όπερας «Τόσκα» στο Ηρώδειο. Πηγή φωτ.: Facebook/ Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Στους υπόλοιπους συντελεστές, ο σχεδιασμός των εντυπωσιακών βιντεοπροβολών είναι του Σέρτζιο Μετάλλι – Ideogamma SRL και oι φωτισμοί του Βινίτσιο Κέλι, ενώ στην αναβίωση των φωτισμών είναι ο Χρήστος Τζιόγκας. Με την Ορχήστρα, τη Χορωδία (διεύθ.: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος) και την Παιδική Χορωδία (διευθ.: Κωνσταντίνα Πιτσιάκου) της ΕΛΣ, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής της αποστολής.
Παγκόσμια και ελληνική πρεμιέρα
Βασισμένο σε ποιητικό κείμενο των Τζουζέππε Τζακόζα και Λουίτζι Ίλλικα, εμπνευσμένο από το θεατρικό έργο «Η Τόσκα» (1887) του Γάλλου Βικτοριέν Σαρντού, το οπερατικό έργο «Τόσκα» έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Θέατρο Κοστάντσι της Ρώμης στις 14 Ιανουαρίου 1900. Τον κεντρικό ρόλο είχε ερμηνεύσει η ελληνικής καταγωγής Ρουμάνα υψίφωνος Χαρίκλεια Νταρκλέ –το γένος Χαρικλή– επιλογή του ίδιου του Πουτσίνι, τον Καβαραντόσσι ο Εμίλιο ντε Μάρκι και τον Σκάρπια ο Εουτζένιο Τζιραλντόνι. Διηύθυνε ο Λεοπόλντο Μουνιόνε.
Η Τόσκα παρουσιάστηκε από το Γ΄ Ελληνικό Μελόδραμα κατά την καλλιτεχνική περίοδο 1916/17. Η Εθνική Λυρική Σκηνή τη συμπεριέλαβε στο ρεπερτόριό της στις 27 Αυγούστου 1942, οπότε και παρουσιάστηκε στο Θερινό Θέατρο της πλατείας Κλαυθμώνος, με τη 19χρονη τότε Μαρία Καλογεροπούλου (μετέπειτα Κάλλας) στον ομώνυμο ρόλο και υπό τη διεύθυνση του Σώτου Βασιλειάδη. Έκτοτε, παρουσιάζεται πολύ συχνά μετά από ισχυρή απαίτηση του κοινού.
Από την παρουσίαση της όπερας «Τόσκα» στο Ηρώδειο. Πηγή φωτ.: Facebook/ Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Χορηγοί της παράστασης: MYTILINEOS & EUROBANK, Μέγας Δωρητής Εθνικής Λυρικής Σκηνής: Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι τιμές των εισιτηρίων κυμαίνονται μεταξύ 15 (φοιτητικό, παιδικό, ΑΜΕΑ) και 100 ευρώ, προπωλούνται στα ταμεία της ΕΛΣ (9:00-21:00 καθημερινά | 2130885700), τα εκδοτήρια Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και online στα aefestival.gr & more.com.
Κεντρική φωτ.: Από την παρουσίαση της όπερας «Τόσκα» στο Ηρώδειο. Πηγή φωτ.: Facebook/ Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
