Ο δημοσιογράφος της Wall Street Journal Έβαν Γκέρσκοβιτς και άλλοι δύο Αμερικανοί απελευθερώθηκαν από τη Ρωσία στο πλαίσιο ανταλλαγής κρατουμένων την 1η Αυγούστου 2024. Συνολικά, 24 κρατούμενοι, μεταξύ των οποίων 12 Γερμανοί υπήκοοι και οκτώ Ρώσοι, καθώς και δύο παιδιά - που δεν ήταν κρατούμενοι - ανταλλάχθηκαν στην Άγκυρα της Τουρκίας.
Η συμφωνία που περιγράφεται από τους New York Times ως «η πιο εκτεταμένη ανταλλαγή μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης εδώ και δεκαετίες», ήταν μια πολύπλοκη συμφωνία στην οποία συμμετείχαν επτά χώρες, μεταξύ των οποίων οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Σλοβενία, η Τουρκία, η Νορβηγία και η Γερμανία.
Ορισμένοι ειδικοί έχουν αποκαλέσει αυτού του είδους τη συμφωνία «διπλωματία των ομήρων», αντανακλώντας την αυξανόμενη τάση των χωρών να φυλακίζουν ξένους για αμφισβητήσιμους λόγους και να χρησιμοποιούν την πιθανή απελευθέρωσή τους ως πολιτικό διαπραγματευτικό χαρτί για την επίτευξη άλλων στόχων.
Ποιοι κανόνες - άτυποι ή μη - βοηθούν στην καθοδήγηση αυτού του είδους των λεπτών διαπραγματεύσεων και των ενδεχόμενων συμφωνιών;
Η Έιμι Λίμπερμαν, συντάκτρια πολιτικής στο The Conversation U.S., μίλησε με τον Γουίλιαμ Μπάτλερ (William Butler)*, ειδικό στο ρωσικό και διεθνές δίκαιο, για να κατανοήσει καλύτερα αυτή την αιφνιδιαστική συμφωνία απελευθέρωσης κρατουμένων.
Evan Gershkovich, Alsu Kurmasheva, Paul Whelan. Free. Amazing. #IStandWithEvan pic.twitter.com/mGtNjTwedB
— Paul Beckett (@paulwsj) August 1, 2024
Τι σας κάνει εντύπωση σε αυτή τη συμφωνία;
Η κλίμακα είναι αξιοσημείωτη και είναι η μεγαλύτερη ανταλλαγή κρατουμένων που έχει γίνει ποτέ μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας.
Συμμετέχουν επτά χώρες και απελευθερώθηκαν 26 άτομα, κάτι που είναι εξαιρετικά ασυνήθιστο. Κανονικά, θα γίνονταν διμερείς διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση ενός μικρού αριθμού ανθρώπων.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι συμφωνίες ομήρων και κρατουμένων όπως αυτή είναι βαθιά πολιτικές ασκήσεις και όχι νομικές. Δεν υπάρχουν διεθνείς συνθήκες ή διεθνείς κανόνες που να καθορίζουν πώς πρέπει να γίνονται οι απελευθερώσεις ομήρων και πολιτικών κρατουμένων. Όλες οι εμπλεκόμενες χώρες είναι ελεύθερες να κάνουν το είδος των συμφωνιών που θέλουν να κάνουν, αντανακλώντας τα δικά τους αντίστοιχα συμφέροντα, κατά περίπτωση.
Το πραγματικό ερώτημα είναι αν θα ήταν καλύτερα αν υπήρχε κάποιο είδος διεθνούς νομικού πλαισίου που θα επέτρεπε τις απελευθερώσεις ομήρων και πολιτικών κρατουμένων να συμβαίνουν εντός ενός καθορισμένου συνόλου κατευθυντήριων γραμμών. Στην πρόσφατη ιστορία, οι χώρες που παίρνουν πολιτικούς κρατούμενους και άλλους ξένους ως ομήρους έχουν γίνει πιο συνηθισμένες. Ένα επόμενο βήμα θα μπορούσε να είναι η θέσπιση διεθνών συμφωνιών που θα θεσμοθετούσαν διαύλους για την απελευθέρωση ομήρων και πολιτικών κρατουμένων.
Ορισμένα άτομα που απελευθερώθηκαν σήμερα είχαν κρατηθεί στη Ρωσία για αρκετά χρόνια. Ο Πολ Γουέλαν ήταν φυλακισμένος εκεί για σχεδόν τέσσερα χρόνια. Ποιοι παράγοντες μπορούν να προωθήσουν αυτές τις συζητήσεις;
Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε, διότι αυτού του είδους οι διαπραγματεύσεις γίνονται αθόρυβα, παρασκηνιακά. Οι άνθρωποι που εμπλέκονται σε όλες τις πλευρές υπόκεινται σε περιορισμούς σχετικά με το τι μπορεί να αποκαλυφθεί.
Κάθε περίπτωση ανταλλαγής ομήρων ή πολιτικών κρατουμένων είναι μια δική της ιστορία. Μπορεί να υπάρχουν κοινοί πολιτικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο καθώς οι χώρες αποκτούν μεγαλύτερη εμπειρία με αυτό το θέμα και παίρνουν μαθήματα σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν και τι να λένε ή να μην λένε.
Υπάρχει κάποιο άλλο είδος άτυπου εγχειριδίου που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν οι χώρες κατά τη διάρκεια αυτών των διαπραγματεύσεων;
Κάθε χώρα έχει το δικό της εσωτερικό μηχανισμό για την αντιμετώπιση αυτού του είδους των διαπραγματεύσεων. Αλλά επειδή αυτές οι συζητήσεις είναι άκρως πολιτικές και μυστικές, δεν πρόκειται να συμμετέχουν μόνο κατώτεροι ή μεσαίου επιπέδου κυβερνητικοί αξιωματούχοι. Πρόκειται να εμπλέξουν άμεσα τους αρχηγούς κρατών που συμφωνούν να προχωρήσουν σε μια συγκεκριμένη απόφαση.
Από τη δική μας πλευρά, αυτό θα σήμαινε ότι ο πρόεδρος, ο αντιπρόεδρος και τα κορυφαία στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ θα συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις.
Οι ΗΠΑ έχουν επίσης δημιουργήσει έναν εσωτερικό μηχανισμό ώστε να μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε τους Αμερικανούς πολίτες που έχουν "κρατηθεί άδικα" από άλλες χώρες. Αυτό δεν αποτελεί κρίση εκ μέρους μας ως προς την ενοχή ή την αθωότητα - αυτό σημαίνει απλώς ότι εσωτερικά, σε ό,τι μας αφορά, διαφορετικές κυβερνητικές υπηρεσίες και αξιωματούχοι εμπλέκονται στην επιτάχυνση της πιθανότητας ανταλλαγής ή απελευθέρωσης. Για παράδειγμα, όταν κρατήθηκε η μπασκετμπολίστρια Μπρίτνι Γκράινερ, το πρώτο εμπόδιο για τους υποστηρικτές που ζητούσαν την απελευθέρωσή της ήταν να πείσουν την κυβέρνηση των ΗΠΑ να την κατατάξει ως «κακώς κρατούμενη».
Θα μπορούσε η χρονική στιγμή αυτής της συμφωνίας να επηρεαστεί από άλλους παράγοντες, όπως ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία ή οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ;
Η χρονική συγκυρία μιας συγκεκριμένης συμφωνίας όπως αυτή είναι πάντα ένα δίκαιο παιχνίδι για εικασίες. Προσωπικά ενδιαφέρθηκα όταν είδα ότι η δίκη του Έβαν Γκέρσκοβιτς, δημοσιογράφου της Wall Street Journal, επισπεύσθηκε από το δικαστήριο τον Ιούλιο. Το θεώρησα ασυνήθιστο. Ο Γκέρσκοβιτς καταδικάστηκε τον Ιούλιο σε 16 χρόνια σε σωφρονιστική αποικία, μετά από κατηγορίες για κατασκοπεία για τις οποίες η ρωσική κυβέρνηση δεν έχει παράσχει κανένα δημόσιο αποδεικτικό στοιχείο και τις οποίες η κυβέρνηση των ΗΠΑ και η ομάδα του Γκέρσκοβιτς έχουν αρνηθεί ότι ήταν αληθινές.
Η σχέση με την καταδίκη και την αποφυλάκιση του Γκέρσκοβιτς μένει να αποδειχθεί, αλλά η χρονική στιγμή της δίκης μπορεί να έδειξε ότι το αποτέλεσμα ήταν σημαντικό για τη χρονική στιγμή της συμφωνίας αποφυλάκισης.
Η υπόθεση του Γκέρσκοβιτς ήταν πιο δύσκολη από εκείνη της Γκράινερ, την οποία οι ρωσικές αρχές προσήγαγαν και στη συνέχεια συνέλαβαν για λαθρεμπόριο ναρκωτικών τον Μάρτιο του 2022. Φυλακίστηκε και καταδικάστηκε τον Αύγουστο του 2022 σε εννέα χρόνια φυλάκισης για λαθρεμπόριο ναρκωτικών, προτού οι ΗΠΑ καταλήξουν σε συμφωνία με τη Ρωσία και αφεθεί ελεύθερη τον Δεκέμβριο του 2022. Η Γκράινερ δήλωσε ένοχη για τη μεταφορά ναρκωτικών στη Ρωσία.
Με τον Γκέρσκοβιτς, δεν γνωρίζουμε τον ακριβή ρωσικό ποινικό κώδικα βάσει του οποίου καταδικάστηκε.
Υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ των υποθέσεων της Γκράινερ και του Γκέρσκοβιτς;
Μπορεί να υπάρχει ένας απολύτως νόμιμος δικονομικός λόγος για τον οποίο οι δικηγόροι του Γκέρσκοβιτς ζήτησαν να επισπευσθεί η ημερομηνία της δίκης του. Αλλά οι Ρώσοι έχουν επιμείνει κατηγορηματικά το τελευταίο διάστημα στο να επιμένουν ότι όποιος ανταλλάσσεται στο πλαίσιο μιας συμφωνίας με άλλη χώρα πρέπει πρώτα να καταδικαστεί και όχι να αφεθεί ελεύθερος πριν από τη δίκη.
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να ανταλλαγεί ένα αθώο - δηλαδή ένα μη καταδικασμένο - πρόσωπο. Η Γκράινερ καταδικάστηκε επίσης πριν αφεθεί ελεύθερη στις ΗΠΑ. Εάν το άτομο δεν έχει καταδικαστεί, τότε θα πρέπει να είναι ελεύθερο να φύγει - δεν τίθεται θέμα ανταλλαγής.
* O William Butler είναι Καθηγητής Νομικής, στο Πανεπιστήμιο Penn State της Πενσιλβάνια. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο The Conversation.
