*Γράφει ο Walter Block
Το «αόρατο χέρι» του Άνταμ Σμιθ είναι σίγουρα η πιο θαυμαστή, εκπληκτική και θαυμάσια ιδέα σε ολόκληρα τα οικονομικά, και υπάρχουν αρκετές ξεχωριστές ιδέες σ’ αυτή τη θλιβερή επιστήμη. Εγώ πάω πέρα από αυτό. Το αόρατο χέρι κατατάσσεται τόσο ψηλά ή και ακόμη υψηλότερα, όσον αφορά την καθαρή του ομορφιά, ακόμη και σε σύγκριση με το χαμόγελο ενός μωρού, τη μουσική του Μότσαρτ, ή το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα που έγινε ποτέ. Σε ό,τι αφορά τη σημασία του για τις δικές μας δυνατότητες ευημερίας, δεν έχει κανένα απολύτως ανώτατο όριο.
Ο Μπαστιά σκαρφάλωσε στην κορυφή του Πύργου του Άιφελ, κοίταξε τους ανθρώπους που περπατούσαν βιαστικά κάτω από αυτόν, και θαύμασε το γεγονός ότι το Παρίσι τροφοδοτούταν χωρίς καμία απολύτως κεντρική κατεύθυνση. Αυτό ήταν το αόρατο χέρι (δηλαδή η ελεύθερη επιχειρηματικότητα) στην πράξη - δεν μπορούμε να δούμε αυτό το «χέρι», αλλά μπορούμε να διακρίνουμε τα αποτελέσματά του.
Όλοι θαυμάζουμε την ομαδική εργασία μιας πρωταθλήτριας ομάδας μπάσκετ, του εννιαμελούς πληρώματος που κέρδισε έναν αγώνα ιστιοπλοΐας, μιας εκατονταμελούς ορχήστρας που παίζει γρήγορα χωρίς την παραμικρή κακοφωνία. Αλλά αυτά ωχριούν και φαίνονται εντελώς ασήμαντα σε σύγκριση με την ομαδική εργασία που έγινε τουλάχιστον δυνητικά εφικτή από το αόρατο χέρι – η συνεργασία και των οκτώ δισεκατομμύριων ανθρώπων που ζούμε σήμερα για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών και συνεπώς για την καταπολέμηση της φτώχειας. Αυτά τα άλλα επιτεύγματα έχουν έναν προπονητή, έναν πηδαλιούχο, ή έναν μαέστρο. Αντίθετα, όταν η ανθρώπινη φυλή απαγορεύει τον προστατευτισμό και τις ρυθμίσεις, το αόρατο χέρι θα αναλάβει το έργο χωρίς καμία κεντρική διεύθυνση. Αν αυτό δεν είναι θαύμα, τότε τίποτα δεν είναι (Ο Άνταμ Σμιθ νόμιζε ότι το αόρατο χέρι είναι το χέρι του Θεού). Αν αυτό δεν ταρακουνήσει έστω και ελάχιστα τους άθεους αυτού του κόσμου, τότε τίποτα δεν θα το καταφέρει.
Ο ισχυρισμός ότι «ο ανταγωνισμός τείνει να επιφέρει ένα καλύτερο προϊόν» είναι επίσης βαθύς, και, επίσης, ένα αναπόσπαστο μέρος του αόρατου χεριού. Εξηγεί, ως εάν χρειαζόταν μια εξήγηση, την αναποτελεσματικότητα της ταχυδρομικής υπηρεσίας και των υπηρεσιών του υπουργείου συγκοινωνιών. Ο Τόμας Σόουελ το διατύπωσε με τον καλύτερο τρόπο: «Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς έναν πιο ανόητο ή επικίνδυνο τρόπο λήψης αποφάσεων από το να τίθενται αυτές οι αποφάσεις στα χέρια ανθρώπων που δεν θα υποστούν καμία τιμωρία για το λάθος τους». Ο Σόουελ εδώ απηχεί κι αυτός το αόρατο χέρι.
Ο λόγος που έχουμε αρκετά καλό γρήγορο φαγητό, δεδομένων των τιμών που πρέπει να πληρώσουμε για αυτό, είναι ο ανταγωνισμός. Τα McDonald's, τα Burger King, τα Wendy's και όλοι οι άλλοι συμμετέχοντες σε αυτόν τον κλάδο προσπαθούν συνεχώς να βρουν καλύτερους τρόπους για να ικανοποιήσουν τους πελάτες, είτε συντομεύοντας τις ουρές και επομένως τους χρόνους αναμονής, είτε εισάγοντας νεότερα και καλύτερα προϊόντα, είτε παρέχοντας σχολαστικά καθαρές τουαλέτες (μεταξύ μας, μιλάμε για ανθρώπους, και δεν τους πληρώνουμε και τόσα πολλά – ας χαλαρώσουμε, κάνουν πολύ καλή δουλειά και ως προς αυτό). Γιατί συμβαίνει αυτό; Για την επιδίωξη του κέρδους. Ξέρω ότι πρόκειται για μια βρώμικη λέξη σε ορισμένους κύκλους, αλλά είναι ένα αξιότιμο μέρος της ιδέας του αόρατου χεριού.
Τι γίνεται όταν υπάρχουν λίγοι ανταγωνιστές; Εξακολουθεί να λειτουργεί τότε το αόρατο χέρι; Σκεφτείτε το μοναδικό εστιατόριο, παντοπωλείο ή αίθουσα μπόουλινγκ στο Ντάκμπεργκ των ΗΠΑ, ένα χωριό 500 κατοίκων που βρίσκεται 100 μίλια μακριά από την πλησιέστερη πόλη ή κωμόπολη. Μπορούν οι επιχειρήσεις εδώ να δείξουν το μεσαίο δάχτυλο στους πελάτες; Όχι αν το αόρατο χέρι εξακολουθεί να λειτουργεί - και λειτουργεί παντού. Όχι, οι ιδιοκτήτες αυτών των εγκαταστάσεων θα συνεχίσουν να προσπαθούν να αποκομίσουν κέρδη και ο μόνος τρόπος για να επιτύχουν σ’ αυτόν τον στόχο είναι να παρέχουν καλά προϊόντα και υπηρεσίες σε σχέση με τις τιμές που χρεώνουν. Εάν δεν το κάνουν, οι Duckburgers θα τρώνε περισσότερα γεύματα στο σπίτι, θα αναζητήσουν άλλες μορφές ψυχαγωγίας ή στην ακραία περίπτωση θα μετακομίσουν αλλού. Υπάρχει πάντα ο «κίνδυνος» να έρθουν νεοεισερχόμενοι στο χωριό. Με άλλα λόγια, ο πιθανός ανταγωνισμός μετράει επίσης.
Ας υποθέσουμε ότι οι γέφυρες ήταν ιδιωτικές (δουλέψτε μαζί μου εδώ!). Η επιχείρηση γέφυρας Α ήταν βολική, αλλά επικίνδυνη. Η Β ήταν ασφαλής, αλλά πολύ εκτός πορείας. Θα λειτουργούσε το αόρατο χέρι ακόμα και σε αυτό το παράδειγμα; Να είστε σίγουροι! Υπάρχουν πάντα αυτοκινητιστές αναποφάσιστοι ως προς το ποια γέφυρα θα διαλέξουν. Και μπορεί αυτό που θα τους κάνει να αποφασίσουν να είναι η συμπεριφορά της Α. Μια βελτίωση στην ασφάλεια της Α θα προσέλκυε περισσότερους πελάτες που πληρώνουν και θα απέφερε περισσότερα κέρδη για τον ιδιοκτήτη, με τη μόνη προϋπόθεση ότι το κόστος αυτής της ενέργειας, λαμβανομένων υπόψη όλων των πραγμάτων, θα ήταν χαμηλότερο από την αξία που δόθηκε σε αυτή τη βελτίωση από τον οριακό χρήστη της γέφυρας.
Συμβουλή: μην ποντάρετε ενάντια στο αόρατο χέρι. Θα χάσετε.
*Ο Walter Block είναι Αμερικανός οικονομολόγος και θεωρητικός του καπιταλισμού. Κατέχει την έδρα οικονομικών Harold E. Wirth στη σχολή διοίκησης επιχειρήσεων J. A. Butt του Loyola University New Orleans. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Απριλίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Library of Economics and Freedom και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
