Δύο άρθρα που δημοσιεύθηκαν αυτό το σαββατοκύριακο στη Wall Street Journal μας υπενθυμίζουν δύο αδυναμίες του σοσιαλισμού και γενικότερα κάθε κολλεκτιβιστικού ελέγχου της οικονομίας.
Το πρώτο άρθρο αναφέρει τα λάθη που έκαναν οι ομοσπονδιακές και πολιτειακές αρχές στις ΗΠΑ σε ό,τι αφορά τη διανομή μεγάλων ποσών σε ιδιοκτήτες και ενοικιαστές προκειμένου να αποφευχθούν εξώσεις λόγω της πανδημίας και της ύφεσης από τα απαγορευτικά (Andrew Ackerman, “End of Eviction Moratorium Puts Many Tenants at Risk of Losing Their Homes”, Wall Street Journal, 23 Ιουλίου, 2021):
«"‘Η δυνατότητα επεξεργασίας των αιτήσεων δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες", δηλώνει ο Jim MacDonald επικεφαλής των επενδύσεων στις κοινότητες στο United Way της Greater Kansas City, ο οποίος βοηθά στη διανομή περίπου 30 εκατομμυρίων δολαρίων στην περιοχή».
Με άλλα λόγια, η δυνατότητα επεξεργασίας αιτήσεων δεν ανταποκρίνεται στον όγκο των δωρεάν παροχών που θέλουν οι άνθρωποι. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι το πρόβλημα οφείλεται στη σύμπραξη με ιδιωτικούς οργανισμούς (στην περίπτωση αυτή του United Way) κάτι σύνηθες σε ό,τι αφορά τις αμερικανικές αρχές – μια ένσταση που αφορά την έλλειψη της κρατικής «ικανότητας» (capacity) έναντι της οποίας ασκούν κριτική οι Daron Acemoglu και James Robinson στο τελευταίο τους βιβλίο The Narrow Corridor (Penguin Book, 2019).
Ακόμη όμως και ένα πιο μονοπωλιακό και γραφειοκρατικό σύστημα διανομής έχει κι αυτό τα όριά του. Οι κρατικοί φορείς δεν μπορούν να έχουν όλες τις πληροφορίες που αφορούν τις ατομικές προτιμήσεις και τις περιστάσεις του χρόνου και του χώρου που αποτελούν προϋπόθεση για έναν αποτελεσματικό κεντρικό έλεγχο. Ούτε διαθέτουν τα σωστά κίνητρα ώστε να ανταποκρίνονται στις όποιες πληροφορίες έχουν. Το πρόβλημα αυτό καταδεικνύεται στο έργο Το κράτος και η Επανάσταση (1918), όπου ο Λένιν υπερασπίζεται το ιδανικό της οργάνωσης ολόκληρης της οικονομίας κατά το πρότυπο της οργάνωσης της κρατικής ταχυδρομικής υπηρεσίας. Μιλώντας για την «πρώτη φάση του κομμουνισμού» (δηλαδή, τον σοσιαλισμό του προλεταριακού κράτους) έγραφε:
«Ένας πνευματώδης Γερμανός σοσιαλδημοκράτης της δεκαετίας του ‘70 του προηγούμενου αιώνα χαρακτήρισε την ταχυδρομική υπηρεσία παράδειγμα του σοσιαλιστικού οικονομικού συστήματος. Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια…
Να οργανωθεί ολόκληρη η κοινωνία κατά το πρότυπο της ταχυδρομικής υπηρεσίας ώστε οι τεχνικοί, οι επιστάτες και οι λογιστές καθώς και όλοι οι αξιωματούχοι να λαμβάνουν μισθούς που δεν θα υπερβαίνουν “την αμοιβή ενός εργάτη” υπό τον έλεγχο και την ηγεσία του ένοπλου προλεταριάτου - αυτός είναι ο άμεσος στόχος μας».
Το δεύτερο άρθρο αφορά τον Leonard Erdman, έναν μηχανικό και ειδικό φανοποιό αυτοκινήτων από το Νέο Μεξικό που αφιέρωσε κάποιους μήνες στην αποκατάσταση ενός Ford pickup του 1952 εφευρίσκοντας και ένα νέο μωβ χρώμα γι’ αυτό. Μιλώντας για το αυτοκίνητο που αποκατέστησε, είπε (βλέπε σχετικά see A.J. Baine, “He Invented a New Shade of Purple for His Souped-Up Ford”, Wall Street Journal, 24 Ιουλίου 2021):
«Το σκεφτόμουν επί οκτώ μήνες μέχρι που κατέληξα σε μια ιδέα του τι ήθελα να κάνω. Ήθελα να είναι εντυπωσιακό, να μοιάζει με κάτι που θα έβλεπε κανείς σε ένα κόμιξ. Το όραμά μου περιλάμβανε και μωβ χρώμα. Όλοι μου έλεγαν πως είμαι τρελός – ακόμη και η γυναίκα μου. Εγώ τις έλεγα “Θα βγει εντάξει, εμπιστεύσου με».
(Το χρώμα που εφηύρε ο κ. Erdman αναπαράγεται στην εικόνα αυτού του άρθρου στη Wall Street Journal. Δείτε το αν έχετε πρόσβαση).
Ένας μαρξιστής μπορεί να απαντούσε ότι αυτή αισθητικού χαρακτήρα επιδίωξη είναι ακριβώς αυτό που είχε κατά νου ο Μαρξ όταν περιέγραφε την τελική φάση του κομμουνισμού (Η Γερμανική Ιδεολογία, 1845):
«Στην κομμουνιστική κοινωνία, όπου κανείς δεν έχει μια αποκλειστική σφαίρα δράσης αλλά ο καθένας μπορεί να γίνει καταξιωμένος σε όποιον κλάδο επιθυμεί, η κοινωνία ρυθμίζει τη γενική παραγωγή και συνεπώς μου επιτρέπει να κάνω ένα πράγμα σήμερα και κάτι άλλο αύριο, να κυνηγώ το πρωί, να ψαρεύω το απόγευμα, να εκτρέφω αγελάδες το βράδυ, να ασκώ κριτική μετά το δείπνο, όπως ακριβώς έχω κατά νου, χωρίς ποτέ να γίνομαι κυνηγός, ψαράς, βοσκός ή κριτικός».
Το οικονομικό πρόβλημα εδώ είναι στοιχειώδες. Οι πόροι είναι σπάνιοι σε σχέση με τις ανθρώπινες επιθυμίες. Από την στιγμή που όλοι οι συντελεστές παραγωγής θεωρούνται «εθνικοί μας πόροι» ή «συλλογικοί μας πόροι» γιατί να επιτρέψει η συλλογικότητα σε κάποιον μικρό μηχανικό να εκτρέψει την εργασία του σε ένα χόμπι που τρώει χρόνο, για να μη αναφέρω τις υλικές εισροές (όλα τα ανταλλακτικά) που πήγαν στο «δικό του» παλιό Ford pickup ενώ, όπως οι θα έλεγαν οι δικό μας σοσιαλδημοκράτες στην Ουάσινγκτον, τα παιδιά στην Αμερική πεινάνε και οι άνθρωποι δεν έχουν ιατρική φροντίδα; Κάθε Ανώτατο Σοβιέτ θα το έβρισκε αυτό απαράδεκτο και αντίθετο προς τις συλλογικές προτεραιότητες. Κάθε αφυπνισμένη κυβέρνηση θα υποχρέωνε τον τρελό αυτό μηχανικό να αφιερωθεί στο να ταΐζει παιδιά ή να κατασκευάζει ιατρικό εξοπλισμό τον χρόνο που εγωιστικά σπαταλά αποκαθιστώντας παλιά αυτοκίνητα, κυνηγώντας, ψαρεύοντας ή κάνοντας λογοτεχνική κριτική.
Τα δύο διδάγματα εδώ είναι ότι (1) η κρατική διαχείριση της οικονομίας είναι στην καλύτερη περίπτωση γραφειοκρατική και αναποτελεσματική και (2) στη χειρότερη περίπτωση, προϋποθέτει τον αυθαίρετο έλεγχο επί των «δικών μας» εθνικών ή συλλογικών πόρων, δηλαδή επί όλων ημών ως άτομα.
--
Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Ιουλίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
