Γράφει ο Pierre Lemieux*
Ένα από τα κεφάλαια του Δρόμου προς τη Δουλεία του Φρίντριχ Χάγιεκ (University of Chicago Press, 1944) με το πιο ανησυχητικό και ίσως προφητικό περιεχόμενο είναι αυτό που αφορά “το τέλος της αλήθειας”. Ο μελλοντικός νομπελίστας οικονομικών υποστήριξε ότι μια ολοκληρωτική κυβέρνηση ή μια κυβέρνηση που οδεύει προς τον ολοκληρωτισμό πρέπει αναγκαστικά να κηρύξει πόλεμο στην αλήθεια.
Έχει όμως όντως νόημα η αλήθεια; Προσωπικά ως αλήθεια αντιλαμβάνομαι την αντιστοιχία των πεποιθήσεων από την μια πλευρά και της λογικής και της παρατήρησης από την άλλη. Οι προτιμήσεις δεν είναι ζήτημα αλήθειας: δεν υπάρχει τίποτα το αληθές ή ψευδές στο να προτιμά κανείς τη μαύρη σοκολάτα έναντι της λευκής, μονολότι η πειθώ μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο να ανακαλύψει πράγματα που όντως προτιμά. Η τέχνη, ίσως η πίστη, και οι γκεντελιανοί διαχωρισμοί μεταξύ του αληθούς και του αποδείξιμου, καθώς και η ανεξήγητη χρησιμότητα των εξελιγμένων κανόνων συμπεριφοράς (διαβάστε σχετικά το έργο του Χάγιεκ) υποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει μια πλήρης επικάλυψη μεταξύ της λογικής και της αλήθειας.
Ο Χάγιεκ πιθανότατα δεν φαντάστηκε το πώς, 75 χρόνια μετά τον Δρόμο προς τη Δουλεία, πολλά πανεπιστημιακά τμήματα και οι διοικήσεις τους θα ξεχάσουν ότι η επιδίωξη της αλήθειας και συνεπώς η ελεύθερη αναζήτησή της καθώς και η ελευθερία του λόγου έχουν κεντρική θέση στην αποστολή τους.
Οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στην Αμερική καταδεικνύουν την έκταση του προβλήματος. Οι Δημοκρατικοί έχουν υιοθετήσει και συχνά διαδίδουν αβάσιμες οικονομικές θεωρίες καθώς και παράλλογες, αν όχι καταγέλαστες “αφυπνισμένες” ιδέες. Φαίνεται να έχουν αναθέσει εξωτερικά τη λογοκρισία στο Facebook και το Twitter. Οι Ρεπουμπλικανοί φαίνεται να έχουν γίνει ακόμη χειρότεροι εχθροί της αλήθειας. Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την προεδρία του, ο Ντόναλντ Τραμπ κατέδειξε μια ανοιχτή και μπουφονική αδιαφορία για την αλήθεια, όχι μόνο διαστρεβλώνοντας δεδομένα όποτε μπορούσε να το κάνει με τόσο μικρό πολιτικό κόστος όπως και σχεδόν όλοι οι πολιτικοί, αλλά και επαναλαμβάνοντας ξεδιάντροπα απίθανες και διαψευσμένες ανακρίβειες χωρίς ούτε καν κάτι που να μοιάζει με ένα επιχείρημα. Απαίτησε μάλιστα από τους αξιωματούχους και τα πολιτικά του πιόνα να τον ακολουθήσουν ως απόδειξη της αφοσίωσής τους. Το Facebook και το Twitter αντέδρασαν προσπαθώντας καταγέλαστα να γίνουν κριτές της αλήθειας, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο τη ζημιά.
Ο διάσημος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγο, Frank Knight, ο οποίος υπήρξε μέντορας πολλών οικονομολόγων μεταξύ των οποίων και των Μίλτον Φρίντμαν και Τζέημς Μπιουκάναν, έγραφε:
“Η υποχρέωση να πιστεύει κανείς αυτό που είναι αληθές επειδή είναι αληθές έναντι του να πιστεύει οτιδήποτε άλλο ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, είναι η καθολική και υπέρτατη επιταγή για μια κριτική συνείδηση”.
Ο συνήθης πολιτικός δεν επιδιώκει την “κριτική συνείδηση”. Πώς όμως μπορεί κάποιος που ισχυρίζεται ότι σκέφτεται και διδάσκει να μην επιδιώκει αυτό το ιδανικό; Δεν θα εξέπληττε, σ’ αυτή την εποχή του μη διαφωτισμού, να βρεθεί κάποιος που θα υποστηρίζει ότι η έγνοια για την αλήθεια είναι απλώς μια σηματοδότηση αρετής.
Η αλήθεια και η επιδίωξή της είναι σημαντικές για τουλάχιστον τρεις λόγους. Πρώτον, οι ψευδές προτάσεις, αν γίνουν πιστευτές και αποτελέσουν τη βάση για δράση, θα αποδώσουν αντιφατικά και παράλογα αποτελέσματα, και όχι μόνο στην επιστήμη και τα μηχανικά έργα. Αν πιστέψουμε ότι τόσο το Α όσο και το μη Α είναι αληθή, τότε το σύνθημα του Μεγάλου Αδελφού στο 1984 βγάζει νόημα: “Ο Πόλεμος είναι Ειρήνη” και “Η Ελευθερία είναι Σκλαβιά”. Αν πιστέψουμε ότι η οικονομική σπανιότητα δεν υπάρχει, τότε όλοι μπορούν να έχουν τα πάντα - όμως στην πραγματικότητα οι ηγεμόνες και οι υποστηρικτές τους είναι αυτοί που θα αρπάζουν οτιδήποτε μπορέσουν.
Δεύτερον, κάποιος που δεν επιδιώκει την αλήθεια θα καταλήξει να ψεύδεται κάθε φορά που μπορεί να ωφεληθεί από αυτό και θα τον εμπιστεύονται μόνο οι μωρόπιστοι.
Τρίτον, η γενικευμένη αδιαφορία για την αλήθεια υπονομεύει το ελάχιστο κοινωνικό κεφάλαιο εμπιστοσύνης που χρειάζεται για την ευημερία και την ελευθερία. Το τελευταίο αυτό επιχείρημα συνδέεται με τη βιβλιογραφία των οικονομικών επί των αποτελεσματικών θεσμών.
--
*Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Αυγούστου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
