Του Marian L. Tupy
Η υποσαχάρια Αφρική αποτελείται από 46 χώρες και καλύπτει μια έκταση 24 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Ένας στους επτά ανθρώπους στη γη ζουν στην Αφρική και το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού εκεί πρόκειται να αυξηθεί, καθώς το ποσοστό γονιμότητας στην Αφρική παραμένει υψηλότερο από οπουδήποτε αλλού.
Αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, το 2050 η Νιγηρία θα έχει μεγαλύτερο πληθυσμό από τις ΗΠΑ. Το τι συμβαίνει στην Αφρική είναι συνεπώς σημαντικό όχι μόνο για τους ανθρώπους που ζουν στην ήπειρο αυτή, αλλά και τους υπολοίπους από μας.
Η ελπιδοφόρα ήπειρος
Η Αφρική μπορεί να είναι η φτωχότερη ήπειρος στον κόσμο, αλλά δεν είναι πλέον μια “ήπειρος χωρίς ελπίδα” όπως την περιέγραφε ο Economist το 2000. Από την απαρχή της νέας χιλιετίας, το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα της Αφρικής, προσαρμοσμένο στον πληθωρισμό και στην αγοραστική δύναμη, αυξήθηκε κατά περισσότερο από 50% και ο ρυθμός ανάπτυξής της αυξάνεται κατά μέσο όρο κατά σχεδόν 5% ετησίως.
Η αύξηση του πλούτου έχει οδηγήσει στη βελτίωση κομβικών δεικτών της ανθρώπινης ευμάρειας. Το 1999, το 58% των Αφρικανών ζούσε με λιγότερα από 1,9 δολάρια την ημέρα. Το 2011, το 44% των Αφρικανών ζούσε με αυτό το εισόδημα - κι αυτό, ενώ ο αφρικανικός πληθυσμός αυξήθηκε από τα 650 εκατομμύρια στο 1 δισεκατομμύριο. Αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, το ποσοστό απόλυτης φτώχειας στην Αφρική θα έχει μειωθεί στο 24% μέχρι το 2030.
Το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε από τα 54 χρόνια το 2000, στα 62 χρόνια το 2015. Κατά την ίδια χρονική περίοδο, η παιδική θνησιμότητα μειώθηκε από τους 80 στους 49 θανάτους ανά 1000 γεννήσεις. Σε ό,τι αφορά τον HIV/AIDS, την ελονοσία και τη φυματίωση, η συχνότητα, η διάγνωση, η αντιμετώπιση τους και τα ποσοστά επιβίωσης από τις παθήσεις αυτές έχουν βελτιωθεί. Η πρόσληψη τροφής υπερβαίνει τις 2.500 θερμίδες ανά άτομο ημερησίως (το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ - USDA συνιστά την κατανάλωση 2.000 θερμίδων) και οι λιμοί έχουν εξαφανιστεί έξω από τις εμπόλεμες περιοχές. Οι εγγραφές στην πρωτοβάθμια, τη δευτεροβάθμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση ποτέ δεν ήταν ψηλότερες.
Ο πλούτος των αφρικανικών εθνών
Ένα μέρος της ανάπτυξης της Αφρικής οφείλεται στις υψηλές τιμές αγαθών, αλλά το μεγαλύτερο μέρος, όπως καταδεικνύει μία έρευνα της McKinsey το 2010, οφείλεται σε οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Για να εκτιμήσει κανείς το πόσο ουσιώδεις υπήρξαν αυτές, είναι σημαντική η υπενθύμιση ότι, για μεγάλο μέρος της μεταποικιακής ιστορίας τους, οι αφρικανικές κυβερνήσεις επέβαλαν κεντρικό έλεγχο στις οικονομίες των κρατών τους. Οι συνήθεις τότε πολιτικές περιελάμβαναν τις πληθωριστικές νομισματικές πολιτικές, τον έλεγχο των τιμών, των μισθών και των συναλλαγματικών ισοτιμιών, τα αγορονομικά συμβούλια που κρατούσαν τις τιμές των αγροτικών προϊόντων τεχνητά χαμηλές και τους Αφρικανούς καλλιεργητές στη φτώχεια, και τις κρατικές επιχειρήσεις και τα μονοπώλια.
Όλα αυτά άρχισαν να αλλάζουν μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ο σοσιαλισμός έχασε μεγάλο μέρος της αίγλης του και η Σοβιετική Ένωση που χρηματοδοτούσε και προστάτευε πολλές αφρικανικές δικτατορίες κατέρρευσε. Μεταξύ του 1990 και του 2013, η οικονομική ελευθερία, όπως τη μετρά το καναδικό Fraser Institute, αυξήθηκε από το 4,75 στο 6,23 με άριστα το 10. Η ελευθερία του εμπορίου αυξήθηκε ακόμη περισσότερο, από το 4,03 στο 6,39. Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η μεγάλη πρόοδος της Αφρικής στο πεδίο της νομισματικής πολιτικής, ή της πρόσβασης σε υγιές χρήμα, όπου σημειώθηκε σημαντική αύξηση από το 4,9 το 1995, στο 7,27 το 2013.
Η Αφρική έχει κάνει παρόμοια βήματα προς τα εμπρός και στο πεδίο της μικροοικονομικής πολιτικής. Όπως καταδεικνύει η έκθεση Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας, το ρυθμιστικό περιβάλλον της Αφρικής έχει βελτιωθεί κατά πολύ. Η έναρξη μιας επιχείρησης, για παράδειγμα, έχει γίνει ευκολότερη, με την επίδοση της Αφρικής να βελτιώνεται από το 45 με άριστα το 100 το 2004 στο 72 το 2015. Η έκδοση αδειών κατασκευής, η επίλυση της αφερεγγυότητας, η εφαρμογή των συμβολαίων, η καταγραφή της ιδιοκτησίας, η πρόσβαση σε πίστωση, η πρόσβαση σε ηλεκτρικό ρεύμα και η ευκολία καταβολής φόρων έχουν βελτιωθεί.
Οι κυβερνήσεις παραμένουν διεφθαρμένες, δικτατορικές και αυθαίρετες
Δυστυχώς, δεν έχει υπάρξει σημαντική βελτίωση στην ποιότητα των θεσμών στην Αφρική. Σύμφωνα με την έκθεση Freedom in the World του Freedom House, το 2016 υπήρχαν μόλις έξι ελεύθερες χώρες στην υποσαχάρια Αφρική: η Μπενίν, η Μποτσουάνα, η Γκάνα, η Ναμίμπια, η Σενεγάλη και η Νότιος Αφρική. Ενώ πολλές χώρες υιοθέτησαν “δημοκρατικότερα” συντάγματα που περιλαμβάνουν περιορισμούς θητειών και άλλους νομοθετικούς και θεσμικούς περιορισμούς της εκτελεστικής εξουσίας, οι ηγεμόνες της Αφρικής έχουν βρει τρόπους να παρακάμπτουν αυτές τις προβλέψεις για να διατηρούν και να καταχρώνται την εξουσία.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η διαφθορά συνεχίζει να ευδοκιμεί μεταξύ των κρατικών αξιωματούχων καθώς και, πράγμα που πρέπει να σημειωθεί, μεταξύ των μελών των δικαστικών σωμάτων. Κατά συνέπεια, οι δείκτες νομοκρατίας για τις αφρικανικές χώρες έχουν παραμείνει σε γενικές γραμμές αμετάβλητοι. Χωρίς όμως αποτελεσματικά και δίκαια δικαστήρια, οι οικονομικές δυνατότητες της Αφρικής θα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητες.
Η πρόκληση και η ευκαιρία
Τούτων δοθέντων, όπως καταδεικνύει η εμπειρία σε άλλες περιοχές, η θεσμική ανάπτυξη τείνει να είναι κάποια βήματα πίσω από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Μεσο-μακροπρόθεσμα, η ανάπτυξη της αφρικανικής μεσαίας τάξης μπορεί και να οδηγήσει σε μια πολιτική αφύπνιση και σε μεγαλύτερη διεκδικητικότητα από πλευράς του αφρικανικού πληθυσμού - και τελικά στον εκδημοκρατισμό της ηπείρου.
Η νέα χιλιετία υπήρξε προς το παρόν καλή για την Αφρική, όμως η ήπειρος απέχει ακόμα πολύ από το να είναι ευημερούσα, και πολύ περισσότερο από το να γίνει δημοκρατική. Για να συνεχιστεί η επέκταση της αφρικανικής οικονομίας, οι Αφρικανοί θα πρέπει να συνεχίσουν τις μεταρρυθμίσεις τους - χωρίς ποτέ να ξεχνούν ότι η παγκόσμια οικονομία διαρκώς μεταβάλλεται και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός συνεχώς εντείνεται. Αυτή είναι η πρόκληση της Αφρικής, και ταυτόχρονα, η ευκαιρία της.
Αναδημοσίευση από το CapX και το HumanProgress.org
--
Ο Marian L. Tupy είναι υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.org και διακεκριμένος αναλυτής δημόσιας πολιτικής στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Ιουλίου 2016 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
