Γράφει ο Desmond Lachman
Στην εκτίμηση των προοπτικών της ιταλικής οικονομίας είναι χρήσιμο το περίφημο απόφθεγμα του Herb Stein: Αν κάτι δεν μπορεί να συνεχιστεί για πάντα, θα σταματήσει. Αν αυτό το απόφθεγμα είχε ένα και μόνο πεδίο εφαρμογής, αυτό θα ήταν η ικανότητα της ιταλικής κυβέρνησης να εκδίδει ολοένα και μεγαλύτερα ποσά χρέους για να καλύψει τα δημοσιονομικά της ελλείμματα – πόσο μάλιστα όταν η προοπτική ότι η Ιταλία θα μειώσει κάποτε το μέγεθος του τεράστιου δημόσιου χρέους της είναι μικρή.
Παρέλκει να επισημάνουμε ότι ένας νέος γύρος της ιταλικής κρίσης δημόσιου χρέους είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η παγκόσμια οικονομία αυτή τη στιγμή που η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται συγχρονισμένα.
Η ιταλική οικονομία είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερη από την ελληνική και διαθέτει αγορά κρατικών ομολόγων αξίας 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Εάν η ελληνική κρίση χρέους του 2010 ταρακούνησε τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές, πόσο πιο έντονες θα ήταν σήμερα οι συνέπειες μιας ιταλικής κρίσης χρέους;
Ένας κύριος λόγος για να προετοιμαστούμε για έναν νέο γύρο της ιταλικής κρίσης χρέους είναι πως όλοι οι παράγοντες που θα μπορούσαν να επιτρέψουν στη χώρα αυτή να μειώσει το βάρος του χρέους της κινούνται τώρα προς τη λάθος κατεύθυνση. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό καθώς ο σημερινός λόγος του ιταλικού δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ είναι 145% ή περίπου 20 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από ό,τι ήταν την εποχή της ιταλικής κρίσης χρέους του 2012.
Από καθαρά αριθμητικής άποψης, οι τρεις παράμετροι που θα μπορούσαν να ελαφρύνουν το δημόσιο χρέος μιας χώρας είναι ένα υγιές πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα (το ισοζύγιο του προϋπολογισμού αφού εξαιρεθούν οι πληρωμές τόκων), η μείωση των επιτοκίων με τα οποία η κυβέρνηση μπορεί να δανειστεί, και η επιτάχυνση του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας. Δυστυχώς, στην περίπτωση της Ιταλίας σήμερα, και οι τρεις αυτοί παράγοντες κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Αντί να παράγει πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα, ο απογοητευτικός ιταλικός προϋπολογισμός που παρουσίασε αυτή την εβδομάδα η κυβέρνηση της Μελόνι συνεπάγεται ένα σημαντικό πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο της αυστηροποίησης της νομισματικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και των προβληματισμών των επενδυτών σχετικά με την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής της τρέχουσας κυβέρνησης, οι αποδόσεις των ιταλικών 10ετών κρατικών ομολόγων έχουν αυξηθεί απότομα σε επίπεδα που πλησιάζουν στο 5%, τα υψηλότερα επίπεδα από την ιταλική κρίση χρέους το 2012.
Εν τω μεταξύ, αντί η ιταλική οικονομία να καταγράφει ταχεία οικονομική ανάπτυξη, φαίνεται να βρίσκεται στο κατώφλι ακόμα μιας οικονομικής ύφεσης, ως αποτέλεσμα της νομισματικής σύσφιξης από την ΕΚΤ για την ανάκτηση του ελέγχου του πληθωρισμού. Μια τέτοια ύφεση δύσκολα θα ενέπνεε εμπιστοσύνη στην ικανότητα της Ιταλίας να διαχειριστεί το χρέος της, δεδομένου του σκληρωτικού της ιστορικού. Από την ένταξη στο ευρώ το 1999, το επίπεδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος της Ιταλίας δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου.
Μέχρι πρόσφατα, η ιταλική κυβέρνηση δεν είχε ιδιαίτερη δυσκολία να χρηματοδοτηθεί με σχετικά ευνοϊκούς όρους παρά το τεράστιο δημόσιο χρέος της. Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι στο πλαίσιο ενός επιθετικού προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης, η ΕΚΤ κάλυψε σχεδόν το σύνολο των καθαρών δανειακών αναγκών της ιταλικής κυβέρνησης.
Ωστόσο, από τον Ιούλιο του 2023, η ΕΚΤ έχει τερματίσει πλήρως τα προγράμματα αγοράς ομολόγων. Αυτό καθιστά την ιταλική κυβέρνηση πολύ περισσότερο εξαρτημένη από τις χρηματοπιστωτικές αγορές για να καλύψει τις δανειακές της ανάγκες.
Με τα εξαιρετικά εκτεθειμένα δημοσιοοικονομικά δεδομένα της Ιταλίας, είναι ιδιαίτερα σημαντικό η κυβέρνησή της να κερδίσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, ώστε να είναι σε θέση να διαχειριστεί μια πολύ δύσκολη οικονομική κατάσταση. Για αυτόν τον λόγο, είναι λυπηρό το γεγονός ότι η ακροδεξιά κυβέρνηση Μελόνι απέτυχε να τηρήσει τις οικονομικές της υποσχέσεις.
Μεταξύ των πιο απογοητευτικών λαθών της ήταν ο αποτυχημένος φόρος επί των έκτακτων τραπεζικών κερδών και η εισαγωγή ενός προϋπολογισμού που προβλέπει έλλειμμα 5,3% και θέτει την οικονομία της χώρας σε τροχιά σύγκρουσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Τις τελευταίες ημέρες, οι αγορές επικέντρωσαν εκ νέου την προσοχή τους στα ασταθή δημόσια οικονομικά της Ιταλίας και έστειλαν το spread των ομολόγων Ιταλίας-Γερμανίας στο υψηλότερο επίπεδο από την αρχή του έτους. Η ιταλική κυβέρνηση θα πρέπει να λάβει υπόψη της τα προειδοποιητικά σήματα της αγοράς και να αλλάξει σύντομα την οικονομική της πορεία εάν θέλει να αποφύγει μια ολομέτωπη κρίση χρέους το ερχόμενο έτος.
*Ο Desmond Lachman είναι μέλος του American Enterprise Institute. Έχει διατελέσει υποδιευθυντής στο Τμήμα Πολιτικής και το Τμήμα Αναθεώρησης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και Επικεφαλής Σύμβουλος Στρατηγικής για τις αναδυόμενες αγορές στη Salomon Smith Barney.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Οκτωβρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
