Του Bryan Caplan*
Συχνά οι φίλοι της ελευθερίας υπερασπίζονται το δικαίωμα να κάνουμε λάθος. “Αν είμαστε μόνο ελεύθεροι να κάνουμε το σωστό, τότε τι ελευθερία έχουμε πραγματικά;”. Αν όμως το σκεφτεί κανείς, αυτή η στάση υποβαθμίζει έντονα την αξία της ελευθερίας. Ναι, η ελευθερία να κάνουμε λάθος πράγματι είναι σημαντική. Πολύ σημαντικότερη όμως είναι η ελευθερία να κάνουμε σωστά πράγματα που ακούγονται λάθος.
Γιατί είναι αυτό το σημαντικό; Διότι η Προκατάληψη της Κοινωνικής Επιθυμητότητας (Social Desirability Bias) είναι πανταχού παρούσα. Με λίγα λόγια: όταν η αλήθεια ακούγεται άσχημα, τα ανθρώπινα όντα εξαπατούν και αυταπατώνται. Η εξαπάτηση αυτή με τη σειρά της συχνά νομιμοποιεί κακές πολιτικές. Για παράδειγμα: Συχνά το να είναι κάτι βολικό και ευχάριστο είναι καλύτερο από το να είναι υγιές και ασφαλές. Αυτό διακηρύττουν οι πράξεις σας κάθε φορά που πηγαίνετε σε κάποιο εστιατόριο αντί να φάτε στο σπίτι σας. Όμως κανείς δεν θέλει να κάνει μια δημόσια ομιλία όπου θα πει “Το να είναι κάτι βολικό και ευχάριστο είναι συχνά καλύτερο από το να είναι υγιές και ασφαλές”. Οι πολιτικοί συνεπώς σε μεγάλο βαθμό παραγνωρίζουν την αξία του να είναι κάτι βολικό και ευχάριστο. Συχνά το να εγκαταλείψει κανείς τη δυσλειτουργική του χώρα είναι καλύτερο από το να “μείνει για να τη φτιάξει”. Κανείς όμως δεν θέλει να διακηρύξει ανοιχτά “Αποφάσισα ότι η χώρα μου ήταν ένας χαμένος σκοπός, και γι’ αυτό την εγκατέλειψα”. Οι πολιτικοί συνεπώς κατακρίνουν έντονα τους απλούς “οικονομικούς μετανάστες”. Συχνά, η παραβίαση ενός παράλογου νόμου είναι η καλύτερη κίνηση, αλλά λίγοι παραβάτες θα οργανώσουν μια συνέντευξη τύπου για να υπερασπιστούν την συμπεριφορά τους αυτή. Το να εργάζεται κανείς σκληρά για να πλουτίσει παράγει απίστευτα κοινωνικά οφέλη, αλλά σχεδόν κανείς επί της γης δεν θα παραδεχθεί ποτέ πως είναι πλούσιος. Οι πολιτικοί συνεπώς αντιμετωπίζουν τους πλούσιους ως κοπάδια βοοειδών ή ως βδέλλες.
Η ρητορική της “ελευθερίας” είναι ένας πολύ καλός τρόπος να εξουδετερωθεί αυτό το δηλητήριο της Προκατάληψης της Κοινωνικής Επιθυμητότητας. Πράγματι, πιθανότατα δεν υπάρχει καλύτερο αντίδοτο στο σύμπαν. Όταν οι καλοθελητές θέλουν να χρησιμοποιήσουν το κράτος για να υποχρεώσουν τους πάντες να θυσιάσουν ένα τεράστιο μέρος της βολής και της διασκέδασής τους για ελάχιστες δόσεις υγείας και ασφάλειας, το να φωνάξουμε “απορρίπτω την ασφάλεια για τη βολή μου” δεν θα πετύχει τίποτα. Το να φωνάξουμε όμως “Λευτεριά” σαν να ήμασταν στο Braveheart μπορεί και να ματαιώσει τις φαύλες προσπάθειες των καλοθελητών. Οι άνθρωποι δεν θα καλωσορίσουν έναν μετανάστη που δηλώνει ότι μισούσε τη χώρα όπου γεννήθηκε. Όμως θα χαμογελάσουν σε έναν μετανάστη που ειλικρινά δηλώνει ότι ήρθε για να αποκτήσει “ελευθερία”. Αν σας πιάσουν να παραβιάζετε έναν ανόητο νόμο, δεν θα γλιτώσετε την ενοχή σας καταδεικνύοντας πέρα από κάθε αμφιβολία ότι ο νόμος είναι ανόητος. Μπορεί όμως να γλιτώσετε αν υπερασπιστείτε την “ελευθερία” σας. Ένας πλούσιος άνθρωπος που θέλει να κρατήσει ό,τι έχει κερδίσει, δεν θα αποσπάσει ιδιαίτερη συμπάθεια κάνοντας μαθήματα οικονομικών στον κόσμο. Η καλύτερη πιθανότητά του αντιθέτως είναι να ανεμίσει το λάβαρο της “ελευθερίας!”
Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν σημαίνει ότι οι επικλήσεις στην ελευθερία είναι - ή θα έπρεπε να είναι - ανειλικρινείς. Η επιδίωξη της βολής και της διασκέδασης, η δραπέτευση από μια χώρα κόλαση, η παραβίαση ανόητων νόμων και η σκληρή εργασία για την απόκτηση πλούτου είναι ειλικρινείς εκφράσεις ελευθερίας. Το επιχείρημά μου αντιθέτως αφορά το μάρκετινγκ. Το να αψηφούμε ανοιχτά την Προκατάληψη της Κοινωνικής Επιθυμητότητας είναι πάντα ένας πειρασμός, αλλά συνήθως αποδεικνύεται άκαρπο. Αν θέλουμε να υπερασπιστούμε καλά πράγματα που ακούγονται λάθος, η καλύτερη πιθανότητά μας είναι να επαναπλαισιώσουμε τον διάλογο. Θέλουμε να υπερασπιστούμε την επιχειρηματικότητα και τους πλουσίους; Η καλύτερη πιθανότητά μας είναι να αλλάξουμε το θέμα. Θυμίστε μου, για τι ακριβώς μιλάμε; Αν ναι: για την ελευθερία!
Αυτό δεν είναι που οι επικριτές μας κατηγορούν διαρκώς τον φιλελευθερισμό; Σε μεγάλο βαθμό ναι. Αυτό που λέω είναι πως οι κατηγορίες τους είναι άδικες, αλλά θα πρέπει να προσπαθήσουμε να τις βγάλουμε αληθινές. Οι πολιτικοί στοχαστές του κύριου ρεύματος είναι υπερβολικά απορροφημένοι στη δική τους παράλογη δημαγωγία ώστε να αναγνωρίσουν καν την ύπαρξη της Προκατάληψης της Κοινωνικής Επιθυμητότητας. Από την στιγμή όμως που συνειδητοποιήσουμε πλήρως τη διάκριση ανάμεσα σ’ αυτό που ακούγεται καλό και σ’ αυτό που όντως είναι καλό, ο συνεπαγόμενος πολιτικός κίνδυνος θα σταθμίζεται στη σκέψη μας. Τι μπορούμε οι λογικοί άνθρωποι να κάνουμε ενώπιον αυτού του άλογου συναισθηματισμού; Να ανεμίσουμε τη σημαία της ελευθερίας. Να την ανεμίζουμε συχνά και περήφανα. Ακόμη κι έτσι, μάλλον θα χάσουμε τον πόλεμο τον λέξεων, αλλά τουλάχιστον θα έχουμε βάλει τα δυνατά μας.
*Ο Bryan Caplan είναι καθηγητής οικονομικών στο George Mason University, επισκέπτης ερευνητής στο Mercatus Center, επιστημονικό μέλος του Cato Institute και συντάκτης στο μπλογκ EconLog. Είναι μέλος του δικτύου στελεχών του FEE.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 14 Οκτωβρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
