Όπως ισχύει για κάθε ιστορία, έτσι κι εδώ έχει νόημα να ξεκινήσουμε από την αρχή. Και στην περίπτωσή μου, όλες οι αφετηρίες μου που σχετίζονται με τα αυστριακά οικονομικά βρίσκονται στο Grove City College. Το πώς κατέληξα στο Grove City είναι ένα εξαιρετικά απίθανο ταξίδι με ζιγκ-ζαγκ, η πιθανότητα του οποίου αψηφά κάθε υπολογισμό. Δεν ήμουν ένας συγκεντρωμένος μαθητής στο λύκειο ή ακόμα και όταν ξεκινούσα την φοιτητική μου πορεία. Τα ενδιαφέροντά μου επικεντρώνονταν αλλού και τα όνειρά μου κατευθύνονταν σε μια ζωή μακριά από οτιδήποτε θα μπορούσε να σχετίζεται με μια «ζωή του πνεύματος».
Μόλις κόλλησα το μικρόβιο να σπουδάσω οικονομικά, ο καθηγητής μου Hans Sennholz καθοδήγησε την πορεία των σπουδών μου με τις διασκεδαστικές και αξιομνημόνευτες διαλέξεις του (ακόμα ακούω τη φωνή του 40 χρόνια αργότερα) και με τα βιβλία που με ενθάρρυνε να διαβάσω, τα οποία περιελάμβαναν τις Οικονομικές Σοφιστείες του Frederic Bastiat τα Οικονομικά σε ένα Μάθημα του Henry Hazlitt και το Free to Choose του Milton Friedman, αλλά και τις Αρχές της Οικονομικής Επιστήμης του Carl Menger, το Capital and Interest του Eugen Bohm-Bawerk και τα Theory of Money and Credit, Socialism, and Human Action του Ludwig von Mises. Πριν αποφοιτήσω είχα διαβάσει τον Πλούτων των Εθνών του Adam Smith, τη Πραγματεία του Jean-Baptist Say, τις Αρχές του David Ricardo, τις Αρχές του John Stuart Mill, τον Δρόμο προς τη Δουλεία του F.A. Hayek, το The Economic Point of View του Israel Kirzner και το Man, Economy and the State του Murray Rothbard. Ο Sennholz φρόντισε επίσης να διαβάσουμε Μαρξ, Κέινς, Βέμπλεν και Γκάλμπρεϊθ. Οφείλω επίσης να αναγνωρίσω πως, εκτός από αυτά τα κλασικά έργα, διάβασα όλα όσα είχε δημοσιεύσει ο ίδιος ο Sennholz (ιδίως το The Age of Inflation) καθώς επίσης έγινα τακτικός αναγνώστης του The Freeman και άλλων γραπτών του προσωπικού του Foundation for Economic Education.
Το φιλοσοφικό μου όραμα και η κριτική του επιστημονισμού στη μελέτη του ανθρώπου
Ο καθηγητής μου στη θρησκεία και τη φιλοσοφία, Reed Davis, με μύησε στο έργο του Michael Polanyi, και ιδίως στο θέμα των αρχικών υποθέσεων στην επιστημονική έρευνα. Μπόρεσα να δω ευρύτερες εφαρμογές σ’ αυτό και μια σύνδεση μεταξύ των όσων μάθαινα για το πώς να μελετώ τα οικονομικά, και του φιλοσοφικού λόγου στον οποίο μας κατευθύνει ο Polanyi όταν αναλογιζόμαστε τη μελέτη του ανθρώπου. Όπως παρουσίαζε το ζήτημα ο Sennholz, τα οικονομικά ήταν μια επιστήμη του ανθρώπου και είχαν αλλοιωθεί από την αδικαιολόγητη εισβολή των μεθόδων των φυσικών επιστημών στο πεδίο της. Ο Μίζες (και ο Χάγιεκ) είχαν καλά επιχειρήματα υπέρ αυτής της θέσης, αλλά ο Πολάνυι μου έδωσε επιπλέον επιχειρήματα καθώς τον διάβαζα και μάθαινα από αυτόν.
Η εκτίμησή μου για τον Πολάνυι θα αυξανόταν τα επόμενα χρόνια, καθώς μου ανατέθηκε να γίνω βοηθός έρευνας του Don Lavoie. Ο Lavoie εργαζόταν τότε για την ολοκλήρωση δύο βιβλίων του – του Rivalry and Central Planning και του National Economic Planning: What is Left – και τα δύο θα εκδίδονταν το 1985. Ο Lavoie συνδύαζε τα αυστριακά οικονομικά με την ανάπτυξη της βιβλιογραφίας της γνώσης στη φιλοσοφία της επιστήμης, συμπεριλαμβανομένου και του Πολάνυι. Έτσι, η πρώιμη έκθεσή μου στον Πολάνυι αποδεικνυόταν πλεονέκτημα στη δουλειά μου με τον Lavoie.
Η μεγάλη δύναμη της ήταν ότι ο Πολάνυι μας είπε όχι μόνο πώς να μελετούμε, αλλά και τι να μελετούμε – την ανάπτυξη και τη χρήση της γνώσης στην κοινωνία. Αυτό, φυσικά, συνδέεται απευθείας με το ερευνητικό πρόγραμμα του Χάγιεκ. Μάλιστα ο Polanyi ήταν και εκείνος επικριτής της σοσιαλιστικής σχεδιασμένης οικονομίας και ειδικότερα του σοβιετικού συστήματος, όπως ακριβώς ο Μίζες και ο Χάγιεκ. Προέκυψαν λοιπόν πολλά σημεία σύγκλισης κατά τη διάρκεια εκείνου του πρώτου έτους των μεταπτυχιακών μου σπουδών με όσα είχα προετοιμαστεί να μάθω από τη θητεία μου στο Grove City.
Η σπουδή των οικονομικών στο μεταπτυχιακό επίπεδο έχει τεχνικά χαρακτηριστικά, παρόμοια από πολλές απόψεις με τη μηχανική ή με μια μορφή
κοινωνικής φυσικής. Αλλά τα οικονομικά όπως μελετώνται στην Αυστριακή Οικονομική Σχολή είναι μια φιλοσοφική επιστήμη πιο συγγενής με τις ανθρωπιστικές παρά με τις φυσικές επιστήμες. Έπρεπε λοιπόν να μάθω να ζω ακαδημαϊκά σε δύο κόσμους ταυτόχρονα. Η εκπαίδευσή μου στο Grove City College και η καθοδήγηση που έλαβα στο George Mason με προετοίμασαν να κάνω ακριβώς αυτό. Και ελπίζω και άλλοι να μπορέσουν να δουν αυτό το παράδειγμα στα γραπτά και τη διδασκαλία μου στις επόμενες δεκαετίες.
Αναλυτικοί γρίφοι και Οικονομική Επιστήμη
Όσο με προσέκλυσε η οικονομία ως φιλοσοφική επιστήμη, τόσο μου κέντρισαν το ενδιαφέρον οι γρίφοι των οικονομικών, όπως τους κατανοούσαν οι συνάδελφοί μου στον κλάδο. Το πιο θεμελιώδες πρόβλημα ήταν η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των αγορών. Η παρουσίαση του ζητήματος αυτού στα εγχειρίδια των οικονομικών δεν φαινόταν να εξηγεί το πώς δημιουργήθηκε η οικονομία της αγοράς, απλώς παρουσίαζε ποιο θα ήταν το βέλτιστο αποτέλεσμα εάν η αγορά έκανε όλη τη δουλειά της. Δεν υπήρχε στην πραγματικότητα μια θεωρία στα εγχειρίδια αυτά για το πώς λειτουργούν οι οικονομικές δυνάμεις, παρά μόνο μια παρουσίαση των συνεπειών που απορρέουν όταν πλέον έχουν λειτουργήσει οι οικονομικές δυνάμεις. Αυτό μου φάνηκε πολύ ανεπαρκές και μου γεννήθηκε η εμμονή να το διορθώσω στο μυαλό μου και στο μυαλό των άλλων. Ο Sennolz με έστρεψε στο αντικείμενο αυτό στα νιάτα μου και ποτέ δεν βαρέθηκα να σκέφτομαι, να μιλάω ή να γράφω για την οικονομική επιστήμη και την ιστορία, τη μέθοδο και την εφαρμογή της.
Είμαι λάτρης των οικονομικών και των οικονομολόγων, όπως είμαι και φανατικός οπαδός των New York Yankees. Στην πραγματικότητα, νομίζω ότι η Αυστριακή Οικονομική Σχολή είναι οι New York Yankees της οικονομικής επιστήμης. Οι αυστριακοί μπορεί να πει κανείς ότι έχουν κερδίσει περισσότερες σημαντικές διαμάχες από οποιαδήποτε άλλη σχολή σκέψης- τη διαμάχη περί της μεθόδου (methodenstreit), τη διαμάχη για τον σοσιαλιστικό υπολογισμό, τις διαμάχες για τη νομισματική θεωρία και πολιτική, τις μεθοδολογικές διαμάχες για τον υπερβολικό φορμαλισμό, τον αφελή εμπειρισμό και τα προβλήματα των αθροιστικών μεγεθών, και τις διαμάχες για τα οφέλη του εμπορίου, της μετανάστευσης και της ανάπτυξης για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των λιγότερο ευνοημένων και πιο ευάλωτων πληθυσμών στη γη. Σε αντίθεση με τους Yankees, ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που δεν αναγνωρίζουν τους τίτλους που έχει κατακτήσει η αυστριακή οικονομία. Αυτό τροφοδότησε την περιέργειά μου να καταλάβω πώς μια τέτοια διάσταση μεταξύ των αντιλήψεων και της πραγματικότητας μπορεί να συνεχίζει να υπάρχει μεταξύ των οικονομολόγων. Έτσι, η κοινωνιολογία του κλάδου αποτέλεσε αντικείμενο της προσοχής μου όσο και η ουσιαστική συμβολή στην οικονομική επιστήμη αυτού που ονόμασα «οικονομικά του κύριου ρεύματος» (mainline economics). Τα κυρίαρχα (mainstream) οικονομικά αντικατοπτρίζουν τον τρέχοντα συρμό στην επιστήμη, ενώ τα οικονομικά του κυρίου ρεύματος (mainline economics) αντικατοπτρίζουν τις διαχρονικές ουσιώδεις αρχές που μας διδάσκει η επιστήμη για το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Οι αυστριακοί οικονομολόγοι εξηγούν πώς λειτουργεί ο κόσμος, ενώ οι κυρίαρχοι οικονομολόγοι εξηγούν πώς λειτουργεί ο οικονομικός κλάδος – πρόκειται για διαφορετικά πράγματα. Το να το μάθω αυτό λειτούργησε ως μια μακρά και δύσκολη διαδικασία αφύπνισης.
Τα φιλοσοφικά, αναλυτικά και κοινωνιολογικά μου ενδιαφέροντα είναι όλα αλληλένδετα. Ξανά, βρήκα τις ρίζες μου στο Grove City College, και σε αυτήν την περίπτωση στην ανάγνωση του A Canticle for Leibowitz του Walter Miller, το οποίο με δίδαξε ότι η γνώση δεν ανακυκλώνεται απλώς, αλλά αντίθετα προχωρά με διαλείμματα και ξεσπάσματα, με περιόδους προόδου που διακόπτονται από περιόδους οπισθοδρόμησης. Οι διαδικασίες της γνώσης κινούνται μέσα στο χρόνο σπειροειδώς, σαν τιρμπουσόν – σημειώνεται πρόοδος, αλλά μερικές φορές γυρνάμε πίσω για να προχωρήσουμε ξανά μπροστά. Η γνώση μπορεί να χαθεί, και τότε πρέπει να βρεθεί εκ νέου πριν μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Τα οικονομικά είναι ιδιαίτερα επιρρεπή σε αυτό το πρόβλημα επειδή, όπως δίδαξε ο Hazlitt στο Οικονομικά σε ένα μάθημα, τα υγιή οικονομικά δημιουργούνται μέσα από μακρές αλυσίδες συλλογισμών που πολλοί δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ακολουθήσουν, και στα κενά αυτά οι ομάδες συμφερόντων θα εκμεταλλευτούν την κατάσταση για να προαγάγουν την προτιμώμενη αφήγησή τους με την ελπίδα να συνεχίσουν την ατζέντα τους. Αυτό μάλιστα συνέβη κατά την περίοδο 1920-1980, όταν συζητούσαμε τα πλεονεκτήματα του σοσιαλιστικού οικονομικού σχεδιασμού – παρά τα δεδομένα που καταδείκνυαν την οικονομική στέρηση και την πολιτική τυραννία. Στη δεκαετία του 1980, τα δεδομένα εναντίον του σοσιαλιστικού πειράματος αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμη και οι πιο πείσμονες υποχρεώθηκαν να παραδεχτούν τα επιχειρήματα που διατύπωσαν ο Μίζες και ο Χάγιεκ. Το πρώιμο έργο μου ως οικονομολόγος αφορούσε ακριβώς αυτό το ζήτημα και τα τρία πρώτα βιβλία μου περιγράφουν λεπτομερώς την ιστορία, τη λειτουργία, την κατάρρευση και τη μετάβαση από τη σοσιαλιστική οικονομία στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη και την πρώην Σοβιετική Ένωση.
Πώς οι οικονομολόγοι έκαναν λάθος σε ένα τόσο μεγάλο πείραμα;
Η Ακαδημαϊκή Ζωή
Πώς επιδιώκει κανείς μια σταδιοδρομία στη ζωή του πνεύματος; Αυτό συνδέεται με τη φιλοδοξία να επιτρέψετε στην περιέργεια σας να σας καθοδηγεί και να υιοθετήσετε μια άσβεστη δίψα για μάθηση σε όλη σας τη ζωή. Πρέπει να αισθάνεστε την ελευθερία να διατυπώνετε ερωτήσεις που μπορεί να μην έχουν απαντήσεις, πόσο μάλλον εύκολες απαντήσεις.
Είναι η αναγνώριση ότι η γνώση στην κοινωνία αυξάνεται (θυμηθείτε το τιρμπουσόν) και ότι όσο περισσότερα ξέρετε, τόσο περισσότερα ξέρετε ότι δεν ξέρετε. Η διδασκαλία μας δίνει τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούμε με νεαρά, περίεργα και συμπονετικά μυαλά που θέλουν να κατανοήσουν τον κόσμο και να εργαστούν για να επισκευάσουν έναν κόσμο με ελαττώματα. Η δουλειά μας ως δάσκαλοι είναι να αξιοποιήσουμε αυτή την περιέργεια, να δείξουμε σε κάθε γενιά τον τρόπο με τον οποίο τα εργαλεία της οικονομικής συλλογιστικής μπορούν να λειτουργήσουν ως απαραίτητα βοηθήματα για να απελευθερώσουν την περιέργειά τους και να πειθαρχήσουν την σκέψη τους ώστε να μπορέσουν να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά τη συμπόνια που έχουν και να υπηρετήσουν την επιθυμία τους να κάνουν το καλό στον κόσμο μας.
Συμπέρασμα
Η ζωή μου ως αυστριακός οικονομολόγος υπήρξε υπέροχη και ελπίζω να συνεχίσω να μαθαίνω και να εργάζομαι για τις επόμενες δεκαετίες. Τα αυστριακά οικονομικά όταν κατανοούνται σωστά είναι ένας κλάδος ανάπτυξης. Χτίζουμε συνεχώς θεμέλια για ένα καλύτερο μέλλον και την υπόσχεση για ολοένα και περισσότερες επιστημονικές νίκες τα επόμενα χρόνια. Το να είναι κανείς μέρος αυτής της κληρονομιάς είναι ένα προνόμιο.
--
O Peter Boettke είναι Αμερικανός οικονομολόγος της αυστριακής σχολής, καθηγητής οικονομικών και φιλοσοφίας στο George Mason University (GMU). Κατέχει την έδρα BB&T για την μελέτη του καπιταλισμού και είναι αντιπρόεδρος ερευνών και διευθυντής του προγράμματος F.A. Hayek για την Προηγμένη Μελέτη της Φιλοσοφίας, της Πολιτικής και των Οικονομικών στο Mercatus Center στο GMU.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο αγγλικά στις 17 Μαΐου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
