*Γράφει ο Peter Jacobsen
Το 1974, το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών της Βασιλικής Τράπεζας της Σουηδίας στη Μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ (γνωστό στην καθομιλουμένη ως βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά) απονεμήθηκε στον Αυστριακό οικονομολόγο Φρίντριχ Χάγιεκ.
Το βραβείο του Χάγιεκ και η επακόλουθη ομιλία αποδοχής υπήρξε αξιοσημείωτη για πολλούς λόγους, αλλά η σημαντικότερη ίσως ιδέα διατυπώθηκε στην αρχή της ομιλίας. Η περίσταση αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αφορμή για τον Χάγιεκ να διακηρύξει: «Σας αρέσω!» όπως έκανε η Sally Fields. Αλλά αυτό δεν επρόκειτο να γίνει.
Αντίθετα, ο Χάγιεκ αμφισβήτησε το αν το να απονέμεται ένα τέτοιο βραβείο είναι καλή ιδέα.
«Πρέπει να ομολογήσω ότι αν είχε ζητηθεί η γνώμη μου για το αν θα έπρεπε να θεσπιστεί ένα βραβείο Νόμπελ στα οικονομικά, είναι σίγουρο πως η συμβουλή μου θα ήταν αρνητική», είπε.
Ο Χάγιεκ εξέθεσε δύο λόγους για τους οποίους διαφωνούσε με το βραβείο. Πρώτον, εξέφρασε την ανησυχία του ότι το βραβείο ενθαρρύνει τις «ταλαντεύσεις της επιστημονικής μόδας», αν και αστειεύτηκε λέγοντας ότι αυτό το πρόβλημα δεν πρέπει να είναι υπερβολικά κακό δεδομένου του πόσο μη δημοφιλείς ήταν οι δικές του ιδέες.
Η αντίθεση του Χάγιεκ αφορούσε κυρίως τον δεύτερο λόγο.
«Το βραβείο Νόμπελ αποδίδει σε ένα άτομο μια θέση αυθεντίας που στα οικονομικά δεν πρέπει να έχει κανένας», παρατήρησε ο Χάγιεκ.
Μαυροπίνακες και Έλεγχος
Ενώ έκανα το μεταπτυχιακό μου στα οικονομικά, είχα τη χαρά να διδαχθώ από τον Peter Boettke, καθηγητή οικονομικών και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο George Mason. Μέρος της αξίας του Boettke ως δάσκαλου είναι η φαινομενικά ατελείωτη λίστα των αφορισμών του. Ένας από τους αγαπημένους μου είναι ότι οι οικονομολόγοι πρέπει να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο κοιτάζοντας τον μαυροπίνακα και περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο.
Με άλλα λόγια, οι οικονομολόγοι είμαστε μελετητές του πολιτισμού και της συμπεριφοράς. Μας ενδιαφέρει πώς το μπορούν να παρατηρηθούν οι οικονομικοί νόμοι και τα γεγονότα στον κόσμο στον οποίο ζούμε.
Από την άλλη πλευρά, μεγάλο μέρος των τυπικών οικονομικών περιλαμβάνει αφηρημένα, λογικά συνεπή σύνολα εξισώσεων σε μαυροπίνακες που, μολονότι κομψά, παραβλέπουν τα προβλήματα γνώσης και κινήτρων που αντιμετωπίζουν οι απλοί άνθρωποι.
Όταν κανείς εξαιρεί αυτά τα προβλήματα της γνώσης και των κινήτρων, των πραγματικών ανθρώπων και των πραγματικών θεσμών, είναι εύκολο να εφαρμόσει εσφαλμένα τις εξισώσεις του μαυροπίνακα στον πραγματικό κόσμο.
Για παράδειγμα, ίσως οι εξισώσεις στον μαυροπίνακα δείχνουν ότι οι τράπεζες χρειάζονται μια ένεση κεφαλαίων για να ενισχύσουν την πίστη των καταθετών και των επενδυτών ότι θα αποφευχθεί ένα κραχ στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Κάνει κανείς μερικές εξισώσεις, υπολογίζει το βέλτιστο ποσό του πακέτου διάσωσης και, ορίστε, η οικονομική κρίση απετράπη μαγικά.
Πιστεύοντας ότι η οικονομία μπορεί να συνοψιστεί όμορφα σε έναν μαυροπίνακα, οι ειδικοί μπαίνουν στον πειρασμό να πειράξουν την πραγματική οικονομία για να την κάνουν να ανταποκρίνεται με αυτή του πίνακα.
Όμως ο πραγματικός κόσμος λειτουργεί διαφορετικά. Κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο, μπορούμε να δούμε το τρόπο με τον οποίο τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παρακινούνται να υιοθετήσουν πιο επικίνδυνες συμπεριφορές όταν αναμένουν προγράμματα διάσωσης. Ίσως ορισμένα ιδρύματα χρησιμοποιούν αυτά τα προγράμματα διάσωσης ως δικαιολογία για να ασκήσουν πίεση για ρυθμίσεις που εξαλείφουν τον ανταγωνισμό.
Οι επιπλοκές έξω από τα όρια του μαυροπίνακα αφθονούν.
Αρχιερείς και Υψηλά Βραβεία
Σε ένα επιστημονικό άρθρο με τίτλο High Priests and Lowly Philosophers (Αρχιερείς και ταπεινοί φιλόσοφοι) ο Peter Boettke και οι συν-συγγραφείς Chris Coyne και Peter Leeson υποστηρίζουν ότι η υπερβολική εστίαση των οικονομολόγων στο να διευθύνουν την κοινωνία οδήγησε σε ιστορικά επεισόδια όπου εκείνοι ενέργησαν ως επιστημονικοί αρχιερείς, των οποίων η «ψευδής αξίωση της επιστημονικής διαχείρισης τους οδήγησε να υποσχεθούν ότι θα επιτελέσουν καθήκοντα που δεν μπορούν κανονικά να επιτύχουν νόμιμα».
Αντί να προσποιούνται ότι διαθέτουν την ικανότητα διαχείρισης της οικονομίας μέσα από έναν μαυροπίνακα (ή ένα υπολογιστικό φύλλο), οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι οι οικονομολόγοι πρέπει να φορέσουν τον μανδύα της ταπεινοφροσύνης του Χάγιεκ. Με τα λόγια των Boettke, Coyne και Leeson:
“Μόνο απορρίπτοντας την ιδιότητα του αρχιερέα και ασπαζόμενος τη θέση του ως ταπεινός φιλόσοφος, ο οικονομολόγος έχει την ευκαιρία να σώσει την οικονομία από την καταστροφή που οφείλεται στην αλαζονεία”.
Οι οικονομολόγοι τα καταφέρνουν καλύτερα ως μελετητές του πολιτισμού κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο. Αυτό είναι ίσως λιγότερο γοητευτικό από περίπλοκες εξισώσεις και θέσεις στον κυβερνητικό σχεδιασμό, αλλά τι ωφελεί ο κλάδος των οικονομικών να κερδίσει μια θέση στο τραπέζι αλλά να χάσει την ψυχή του;
Όπως αναγνώρισε ο Χάγιεκ, η αίγλη του βραβείου Νόμπελ ενισχύει τον κίνδυνο οι οικονομολόγοι να αντιμετωπίζονται ως αρχιερείς. Ο καλύτερος τρόπος για να προχωρήσουμε, λοιπόν, είναι να καταργηθεί το βραβείο και, στη θέση του, να βεβαιωθούμε ότι όλοι οι οικονομολόγοι θα βρουν γραφεία με παράθυρα που θα τους δείχνουν τον πραγματικό κόσμο που υπάρχει εκεί έξω.
--
*Ο Peter Jacobsen είναι αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα και κατέχει την έδρα οικονομικής εκπαίδευσης και έρευνας στο Gwartney Institute.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Οκτωβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
