Η ενεργειακή πολιτική αφορά μόνο ηλεκτρόνια μόρια; Σε καμία περίπτωση. Όποιος πιστεύει ότι η ενεργειακή πολιτική καθορίζεται μόνο από τα τεχνικά όρια κάνει λάθος. Στην πραγματικότητα, η ενεργειακή πολιτική καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από αφηγήσεις στη δημόσια σφαίρα. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στη συζήτηση για την ενεργειακή πολιτική υπό το πρίσμα των γεγονότων των τελευταίων ετών: είδαμε μια ενεργειακή κρίση στον απόηχο ενός επιθετικού πολέμου, ένα παγκόσμιο κύπελλο σε μια χώρα που είναι ένας από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς φυσικού αερίου, τις διαδηλώσεις των «Παρασκευών για το Μέλλον» που ακολουθήθηκαν από τον Γερμανικό Ομοσπονδιακό Νόμο για την Κλιματική Αλλαγή, καθώς και μια νέα ομοσπονδιακή κυβέρνηση με φιλόδοξους στόχους επέκτασης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε για ενέργεια. Το αν μια ανεμογεννήτρια μπορεί να παράγει ηλεκτρική ενέργεια ή όχι εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, αλλά η κατασκευή της εξαρτάται κατ’ αρχάς από την αποδοχή της στον πολιτικό διάλογο. Ακόμα κι αν οι ειδικοί και οι πολιτικοί θέλουν να παρουσιάζουν τις θέσεις τους ως βασισμένες σε γεγονότα, το ενεργειακό μας σύστημα προσδιορίζεται τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό από τις ιδέες και τις συζητήσεις όσο και από τους φυσικούς νόμους.
Η θεωρία του λόγου αναλύει πώς λειτουργούν οι έννοιες στον πολιτικό λόγο. Ένα παράδειγμα είναι η έννοια του Energiewende, η οποία αναφέρεται στη μετάβαση από την παροχή ενέργειας από ορυκτά σε μια κλιματικά ουδέτερη, αλλά ερμηνεύεται με εντελώς διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικούς φορείς, από τους Πράσινους έως το FDP. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η ερμηνεία της πυρηνικής ενέργειας. Ερωτήματα σχετικά με τον κίνδυνο της τρομοκρατίας και των πυρηνικών αποβλήτων αναδύονται για τη Γερμανία, όπως και για τη Γαλλία. Ωστόσο, η πυρηνική ενέργεια παρουσιάζεται στη Γερμανία ως επικίνδυνη και επιβλαβής για το περιβάλλον, ενώ οι Γάλλοι γείτονές μας θεωρούν ότι συμβάλλει στην ενεργειακή ασφάλεια και στην προστασία του κλίματος.
Πιο συγκεκριμένα, οι συζητήσεις για την ενεργειακή πολιτική συνήθως εντάσσονται σε ένα τρίλημμα ασφάλειας, προσιτού χαρακτήρα και περιβαλλοντικής συμβατότητας. Η ενέργεια, με άλλα λόγια, πρέπει να παράγεται και να παραδίδεται αξιόπιστα, να είναι οικονομικά προσιτή και να μην επιβαρύνει το περιβάλλον. Μέσα σε αυτά τα όρια κυκλοφορούν στον δημόσιο διάλογο οι αφηγήσεις, οι θέσεις και τα επιχειρήματα. Οι αφηγήσεις που κυριαρχούν στον δημόσιο διάλογο καθορίζουν το πώς σκέφτεται και μιλά η πλειοψηφία για θέματα που αφορούν την ενεργειακή πολιτική. Αυτές οι προτεραιότητες μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τις συνθήκες της καθημερινής πολιτικής ζωής.
Το λογισμικό στατιστικής ανάλυσης κειμένου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αποκαλύψει μια τέτοια αλλαγή στο ενεργειακό τρίλημμα στη γερμανική ενεργειακή πολιτική τα τελευταία χρόνια: χρησιμοποιώντας ένα σύνολο δεδομένων από 18.000 ειδησεογραφικά άρθρα ειδήσεων από κορυφαία γερμανικά μέσα ενημέρωσης από τον Σεπτέμβριο του 2018 έως τον Σεπτέμβριο του 2022, φιλτραρισμένα με συγκεκριμένους όρους ενεργειακής πολιτικής, μπορούν να εντοπιστούν τα λεκτικά στοιχεία που διαμορφώνουν την κάλυψη αυτών των θεμάτων.
Έτσι, αναδύεται μια μεταβαλλόμενη εικόνα του διαλόγου για τη γερμανική ενεργειακή πολιτική, η οποία δείχνει ότι τρία μπλοκ περιεχομένου είχαν καθοριστικό ρόλο τα τελευταία πέντε χρόνια: οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή μετάβαση, η ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, και η σταδιακή απεξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια και τον γαιάνθρακα. Αυτό που άλλαξε δεν ήταν μόνο τα ζητήματα που συζητήθηκαν αλλά και ο τρόπος αντιμετώπισής τους.
Για παράδειγμα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συζητήθηκαν κυρίως από δύο οπτικές γωνίες: συνδέθηκαν έντονα από τα κορυφαία μέσα ενημέρωσης με την ενεργειακή μετάβαση και τις αυξημένες φιλοδοξίες για την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος. Όμως, μετά το ξέσπασμα του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο δημόσιο διάλογο μειώθηκε σημαντικά και η ενεργειακή μετάβαση απέκτησε μια νέα ερμηνεία: αντί η συζήτηση να επικεντρώνεται στα περιβαλλοντικά οφέλη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, επικεντρώθηκε στην εξασφάλιση ενός ενεργειακού εφοδιασμού που δεν θα βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα από αυταρχικά κράτη. Αντί για την περιβαλλοντική πολιτική, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνδέθηκαν με την αμυντική πολιτική καθώς θεωρήθηκαν ως μέσο για τη μείωση της εξάρτησης της Γερμανίας από τις εισαγωγές.
Επιπλέον, η πυρηνική ενέργεια θεωρήθηκε επικίνδυνη λόγω του κινδύνου ενός ατυχήματος. Αυτές οι αναπαραστάσεις άλλαξαν κατά τη διάρκεια της συζήτησης γύρω από τον πόλεμο της Ουκρανίας. Οι εγκαταστάσεις γαιάνθρακα και πυρηνικής ενέργειας χαρακτηρίστηκαν αξιόπιστες πηγές ηλεκτρικής ενέργειας, παρέχοντας το επιχείρημα για μια αλλαγή πολιτικής που θα περιλαμβάνει την παράταση της διάρκειας ζωής των πυρηνικών σταθμών και των εγκαταστάσεων γαιάνθρακα ως μια συμβολή στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας.
Ενώ τα τεχνικά δεδομένα παρέμειναν αμετάβλητα, έχει σημειωθεί μια αλλαγή στον διάλογο για την ενεργειακή πολιτική καθώς αυτός μετακινήθηκε από τους στόχους της πολιτικής για το κλίμα και πλησίασε την οικονομική προσιτότητα και την ενεργειακή ασφάλεια. Αυτή η αλλαγή του διαλόγου οδηγεί την πολιτική προς τα εμπρός – εν μέρει ευθύνεται για το γεγονός ότι σήμερα ένας Πράσινος Υπουργός Οικονομίας αισθάνεται υποχρεωμένος να ενισχύσει τις εγκαταστάσεις γαιάνθρακα και πυρηνικής ενέργειας. Επομένως, δεν πρέπει ποτέ να υποτιμάται η δύναμη του δημόσιου διαλόγου στη σύγχρονη πολιτική.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα γερμανικά από το Prometheus.
Ο Tristan Brömsen είναι ερευνητής σε θέματα ενέργειας στο ινστιτούτο Prometheus.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Οκτωβρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
