Του Eamonn Butler*
Όλοι απ’ ό,τι φαίνεται θέλουν να είναι δημοκράτες. Υπάρχουν μάλιστα χώρες (όπως η Αλγερία, το Κονγκό, η Αιθιοπία, το Λάος και η Βόρεια Κορέα) που έχουν το επίθετο “δημοκρατικός” στην επίσημη ονομασία τους. Το γεγονός ότι οι ίδιες αυτές χώρες απέχουν πάρα πολύ από το να είναι πραγματικές δημοκρατίες - και σε κάποιες περιπτώσεις αποτελούν κατάφωρες δικτατορίες - απλώς καταδεικνύει το πώς έχει διαστρεβλωθεί η ιδέα της δημοκρατίας.
Έτσι όμως, η δημοκρατία καθίσταται δυσνόητη. Δεν σημαίνει πλέον τη νομοθεσία από τους πολίτες, όπως στην αρχαία Αθήνα: σήμερα, “δημοκρατία” σημαίνει διακυβέρνηση από εκλεγμένους αντιπροσώπους. Ούτε σημαίνει την κυριαρχία της πλειοψηφίας: η δημοκρατία δεν επιτρέπει στην πλειοψηφία να κάνει οτιδήποτε αυτή θελήσει στις μειονότητες, όπως διώξεις και κλοπές. Υπάρχουν υψηλότερες αξίες, όπως η ζωή και η ελευθερία, τις οποίες η δημοκρατία υπάρχει για να υπηρετεί. Ούτε καν μια συντριπτική δημοκρατική πλειοψηφία δεν μπορεί νομίμως να παραβιάσει αυτές τις αξίες.
Αυτού του είδους οι παρανοήσεις είναι ο λόγος που έγραψα το An Introduction to Democracy. Επιθυμία μου ήταν να εξηγήσω σε ανθρώπους που ζουν σε χώρες που δεν έχουν δημοκρατία τι ακριβώς είναι αυτή, πώς λειτουργεί και τι οφέλη μπορεί να παράγει. Και ήθελα να θυμίσω σε όσους από μας ζουν σε δημοκρατίες ότι η δημοκρατία αποδίδει τα οφέλη της μόνο όταν συγκρατείται στα προσήκοντα όριά της.
Στο βιβλίο μιλώ γι’ αυτά τα ζητήματα, και ιχνηλατώ την ιστορία της δημοκρατίας από την Ελλάδα, διαμέσου της Ρώμης και έως τις συνταγματικές δημοκρατίες που έχουμε σήμερα. Εξηγώ τον σκοπό του κράτους - να προστατεύει τα δικαιώματα και τις ελευθερίας μας - και τον ρόλο της δημοκρατίας σ’ αυτό. Εξετάζω τι είναι αναγκαίο για τη δημοκρατία, τι την ενισχύει, και τι οφέλη αυτή παράγει. Επίσης όμως εξετάζω τις κριτικές που έχει δεχθεί - όπως ότι οι ψηφοφόροι δεν διαθέτουν την απαιτούμενη πληροφόρηση, την εστίασή της στα βραχυπρόθεσμα, και την τάση για διαρκή επέκταση του κράτους. Κοιτάζω την περίπλοκη πραγματικότητα του πώς λαμβάνονται οι δημοκρατικές (δηλαδή, οι πολιτικές) αποφάσεις, και εξετάζω τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της μεγαλύτερης συμμετοχής, όπως την υποχρεωτική ψήφο, πριν περιγράψω το πώς κατά τη γνώμη μου θα μπορούσε να μοιάζει μια πραγματικά βιώσιμη δημοκρατία.
Η δημοκρατία είναι μέρος μιας ανοιχτής κοινωνίας. Συμβάλλει στην προστασία μας από αυθαίρετους νόμους που θεσπίζονται κατά τη βούληση των δικτατόρων. Δίνει στο σύνολο των πολιτών έναν ρόλο στην ανάπτυξη των συλλογικών αποφάσεων και μάλιστα στη βάση της πολιτικής ισότητας. Η διαδικασία της δημοκρατίας προϋποθέτει τις φιλελεύθερες αξίες της ανεκτικότητας και της ελευθερίας του λόγου. Συμβάλλει στην ελαχιστοποίηση του εξαναγκασμού και προάγει την ειρηνική αλλαγή. Βασίζεται στη νομοκρατία - στην ίση εφαρμογή του νόμου σε όλους - και στον σεβασμό έναντι της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και της ατομικής ελευθερίας.
Όλοι αυτοί είναι λόγοι που η διάδοση της δημοκρατίας έχει βοηθήσει κοινωνίες να αποκτήσουν καλύτερη διακυβέρνηση και να γίνουν πιο ανοιχτές και ειρηνικές. Τα ατομικά δικαιώματα προστατεύονται καλύτερα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο σύστημα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στον ανταγωνισμό: αν οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να ασκούν κριτική στην κυβέρνησή τους και να φύγουν από τη χώρα αν δεν τους αρέσουν οσα κάνει αυτή η κυβέρνηση, τότε υπάρχει μια ισχυρή πίεση στους νομοθέτες να κάνουν τα σωστά πράγματα.
Η μεγαλύτερη απειλή στη δημοκρατία δεν είναι η αντικατάστασή της από ένοπλους δικτάτορες, ούτε το να χάσει τη λάμψη της και να σιγοσβήσει. Αντιθέτως, η μεγαλύτερη απειλή είναι να μη χωρά πια στα παπούτσια της.
Το πρόβλημα είναι ότι όλοι ακούμε - και φτάσαμε να πιστεύουμε - πως η δημοκρατία είναι ένα πραγματικά υπέροχο σύστημα. Η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι όντως ένα καλό σύστημα, συγκρινόμενο με τα περισσότερα άλλα. Και η δημοκρατία είναι ένας αρκετά καλός τρόπος να λαμβάνουμε αποφάσεις για ζητήματα συλλογικής επιλογής. Αλλά οι περισσότερες επιλογές δεν είναι συλλογικές, και η ατομική λήψη αποφάσεων είναι πολύ πολύ καλύτερη από τη συλλογική. Είναι πολύ πιο γρήγορη. Δεν καθοδηγείται από τον πολιτικό ανταγωνισμό ισχύος. Κάνει τους ανθρώπους να επωμίζονται τις συνέπειες των δράσεών τους. Δεν επιτρέπει τη μετακύλιση του κόστους των αποφάσεων της πλειοψηφίας σε άλλους ανθρώπους. Και κανείς δεν χρειάζεται να εξαναγκαστεί να αποδεχθεί τις επιλογές κάπου άλλου.
Ιδίως οι πολιτικοί έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι η δημοκρατία είναι θαυμάσια και πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις αποφάσεις που κανονικά ανήκουν στο άτομο. Το πώς διδάσκουμε τα παιδιά μας, για παράδειγμα, ή το τι γιατρούς μπορούμε να συμβουλευόμαστε, το τι μπορούμε να αγοράζουμε και να πουλάμε, το τι πρέπει να τρώμε και να πίνουμε - ακόμη και το μέγεθος των μπουκαλιών των αναψυκτικών μας. Αυτή η διόγκωση της αποστολής της δημοκρατίας επιτρέπει στην πολιτική να υπαγορεύει κάθε πτυχή της ζωής. Και μάλιστα, οι κολλεκτιβιστές ζητούν να πολιτικοποιηθούν ακόμη περισσότερα πράγματα.
Για να δουλέψει η δημοκρατία, πρέπει να περιορίζεται τόσο στο εύρος, όσο και στην ισχύ της. Πρέπει να επικεντρώνεται στα λίγα εκείνα ζητήματα που δεν μπορούν να αποφασιστούν με κάποιον καλύτερο τρόπο. Και πρέπει να περιορίζεται ως προς την εξουσία που ασκεί επί των ατόμων, ώστε για παράδειγμα τα βασικά μας φιλελεύθερα αποτελέσματα και οι ελευθερίες μας να συνεχίσουν να είναι σεβαστά και να μην υπερφαλαγγίζονται από την οποιαδήποτε πολιτική φράξια που συμβαίνει να είναι η μεγαλύτερη την εκάστοτε στιγμή.
Χρειαζόμαστε τη δημοκρατία, αλλά ας μην την εξιδανικεύουμε.
--
*Ο Eamonn Butler είναι ο συνιδρυτής και διευθυντής του Adam Smith Institute.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Απριλίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
