Του Tim Worstall
Κάθε μέρα που περνά, εμφανίζεται και μια τρομακτική έκθεση με θέμα το πώς τα ρομπότ θα κλέψουν όλες τις δουλειές μας και θα καταστρέψουν καθετί ιερό και αξιοπρεπές στην εργασία μας. Αυτή τη φορά, συντάκτης είναι η Price Waterhouse Coopers, η οποία μας λέει ότι μέχρι τη δεκαετία του 2040 περίπου το 30% των θέσεων εργασίας θα έχουν αυτοματοποιηθεί, ίσως και το 44% των θέσεων που απαιτούν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Στην πραγματικότητα η έκθεση αυτή δεν έχει τόσο καταστροφικό χαρακτήρα όσο ακούγεται, μολονότι περιλαμβάνει κάποια κομβικά λάθη.
Αυτό στο οποίο έχουν δίκιο οι συγγραφείς της, είναι πως κατά την περίοδο αυτή θα σημειωθεί οικονομική ανάπτυξη που θα συμβάλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας οι οποίες θα αναπληρώσουν εκείνες που θα χαθούν λόγω του αυτοματισμού. Είναι ένα λογικό συμπέρασμα - εξάλλου, κάνουμε αυτόν τον αυτοματισμό του μόχθου και του κόπου εδώ και 250 χρόνια και δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος να πιστέψουμε πως οι θεμελιώδεις αυτές διαδικασίες έχουν αλλάξει
Η “καταστροφή” θέσεων εργασίας απελευθερώνει εργατική δύναμη
Το γεγονός ότι η τεχνητή νοημοσύνη και άλλες τεχνολογικές εξελίξεις θα αντικαταστήσουν ανθρώπινες δεξιότητες δεν πρέπει να μας απογοητεύει - εξάλλου, το ίδιο συνέβη σε κάθε στάδιο τεχνολογικής αλλαγής, από τον αργαλειό μέχρι το πλυντήριο.
Η έκθεση όμως της PWC εντοπίζει λάθος αυτόν τον μηχανισμό. Δεν απορροφά εργατική δύναμη η οικονομική ανάπτυξη καθαυτή, αλλά ο αυτοματισμός, με τον τρόπο που απελευθερώνει εργατοώρες για πιο παραγωγικές χρήσεις του, είναι αυτός που οδηγεί στην ανάπτυξη της οικονομίας και τον πλουτισμό μας.
Φανταστείτε πως χρειάζονται 100 μονάδες εργασίας για την παραγωγή 100 εξαρτημάτων μέχρι μια νέα μηχανή μας επιτρέψει να χρειαζόμαστε 50 μονάδες για να παράγουμε 100 εξαρτήματα. Μπορούμε με το ποσό αυτό της εργασίας να έχουμε πλέον 200 εξαρτήματα - είμαστε πλουσιότερη - ή μπορούμε να έχουμε 100 εξαρτήματα και το αντίστοιχο των 50 μονάδων εργασίας σε ρούχα, καλό φαγητό, ή εισιτήρια για το μπαλέτο. Είμαστε πλουσιότεροι, η οικονομία είναι μεγαλύτερη με οποιαδήποτε αξία αποδίδουμε στα επιπλέον πράγματα που μπορούμε να αγοράσουμε.
Κι αυτό δεν είναι απλώς επιλογή της μίας μόνο πλευράς της πραγματικότητας. Μόνο αν το κατανοήσουμε αυτό μπορούμε να εξετάσουμε την ευρύτερη εικόνα. Το γεγονός ότι ο αυτοματισμός καταστρέφει ή εκτοπίζει θέσεις εργασίας δεν είναι λάθος ή πρόβλημα - είναι η ουσία. Θέλουμε να καταστρέφουμε θέσεις εργασίας με τον αυτοματισμό, πάντα και παντού, καθώς αυτό που θα κάνει μετά η νέα απελευθερωμένη εργατική δύναμη είναι που θα μας κάνει πλουσιότερους.
Όντως, η μετάβαση μπορεί να είναι οδυνηρή
Όπως επεσήμανε ο Κέυνς, είναι πολύ πιθανό αυτό να συμβαίνει με υπερβολικά μεγάλη ταχύτητα. Όπως έγραφε το 1930: “Υποφέρουμε όχι από ρευματικά μεγάλης ηλικίας, αλλά τους πόνους της υπερταχείας αλλαγής, από τους πόνους της αναπροσαρμογής ανάμεσα σε δύο οικονομικές περιόδους. Η αύξηση της τεχνολογικής αποδοτικότητας συμβαίνει γρηγορότερα απ' όσο μπορούμε εμείς να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της απορρόφησης του εργατικού δυναμικού”.
Σ' αυτή την περίπτωση, η διπλή επίθεση στα εμπεδωμένα συστήματα που σήμανε η εκμηχάνιση της αγροτικής παραγωγής και η αντικατάσταση του ατμού από την ηλεκτρική ενέργεια απελευθέρωνε εργατικό δυναμικό γρηγορότερα απ' οσο μπορούσαν οι άνθρωποι να επινοήσουν τρόπους να το αξιοποιήσουν για να κάνουν νέα πράγματα.
Μπορεί η μετάβαση να είναι όντως ένα πρόβλημα, όχι όμως και η τελική μας κατάσταση. Το ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρχει κάτι να κάνουν οι άνθρωποι, αλλά αν θα μπορούμε να βρούμε νέα πράγματα να κάνουν στον ίδιο ρυθμό που θα εξαλείφονται τα παλιά.
Ο ρυθμός είναι που έχει σημασία. Όπως συμβαίνει συχνά με άλλες τέτοιες εκθέσεις, η έκθεση της PWC προβλέπει ότι το 30% των θέσεων εργασίας (ή το 44% σε κάποιους κλάδους) θα εξαλειφθούν στις αμέσως επόμενες δεκαετίες. Είναι αυτός υψηλός ρυθμός ή όχι; Είναι κάτι για το οποίο χρειάζεται καν να κάνουμε κάτι;
Οι αριθμοί δεν είναι όσοι άσχημοι φαίνονται
Το κομβικό σημείο λοιπόν που πολλοί δεν αντιλαμβάνονται είναι πως η οικονομία της αγοράς του Ηνωμένου Βασιλείου (στις ΗΠΑ οι αριθμοί ελάχιστα διαφέρουν) ήδη εξαλείφει περίπου το 10% ή και περισσότερες θέσεις εργασίας κάθε χρόνο και δημιουργεί περίπου 10% νέες. Το ποσοστό ανεργίας είναι απλώς η αναντιστοιχία ανάμεσα σ' αυτά τα δύο, και ίσως η χρονική διαφορά μεταξύ τους.
Η προσαρμογή μας στην αλλαγή της τεχνολογίας δεν είναι μια δραματική ρήξη, αλλά μια συνεχής διαδικασία που αφορά περίπου το 10% του πληθυσμού κάθε χρόνο. Έχοντας αυτό κατά νου, η προσθήκη ενός επιπλέον περίπου 1,5% (30% μέσα σε δύο δεκαετίες) λόγω του αυτοματισμού γίνεται πολύ λιγότερο τρομακτική. Αυτό με το οποίο έχουμε να κάνουμε είναι στην πραγματικότητα μια οριακή προσθήκη σε μια ήδη υφιστάμενη και γνωστή διαδικασία, όχι κάποια αλλαγή βηματισμού ή κάτι το τελείως άγνωστο. Και αυτό υπό την υπόθεση ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα προσθέσει στον συνήθη ετήσιο ρυθμό του 10% και δεν θα είναι απλώς η εκδοχή του 21ου αιώνα αυτής της πολύ γνωστής διαδικασίας.
Παραμένει βεβαίως το ερώτημα του τι θα κάνουμε γι' αυτό. Δεν έχει ενδιαφέρον εδώ το τι θα αυτοματοποιηθεί και τι όχι. Αντίθετα, το σημαντικό είναι το πού θα πάει και τι θα κάνει το νέο απελευθερωμένο εργατικό δυναμικό - ποιες θα είναι οι δουλειές του μέλλοντος.
Ενώ μπορούμε να κάνουμε κάποιες υποθέσεις, η απάντηση είναι πως δεν γνωρίζουμε. Υπάρχουν πολλά πράγματα που ως ανθρώπινο είδος θα θέλαμε να κάνουμε περισσότερο, αλλά ο μόνος τρόπος να το διαπιστώσουμε το πώς αυτό μεταφράζεται σε οικονομική δραστηριότητα είναι να αφήσουμε τους ανθρώπους να το βρουν στην πράξη. Αντί τα κράτη να προσπαθούν να μαντέψουν το μέλλον, θα πρέπει να βασιστούμε στον πειραματισμό που μόνο μια οικονομία της αγοράς παρέχει.
--
Ο Tim Worstall είναι στέλεχος του Adam Smith Institute στο Λονδίνο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Ιουλίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
