*Γράφει ο Johan Norberg
Η UNESCO μόλις χαρακτήρισε τον Σουηδικό Νόμο για την Ελευθερία του Τύπου του 1766 ως τεκμήριο «Μνήμης του Κόσμου». Είναι μια πολύ προσήκουσα τιμή. Αυτό το έγγραφο που μετρά περισσότερα από 250 έτη και θεσπίστηκε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ισχυρής κοινοβουλευτικής εξουσίας στη Σουηδία, είναι ο πρώτος παγκοσμίως νόμος για την ελευθερία του Τύπου, που θεσπίστηκε δέκα χρόνια πριν καν δημιουργηθούν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Προς υπεράσπιση της «απεριόριστης αμοιβαίας διαφώτισης», ο νόμος του 1766 θέσπισε το συνταγματικό δικαίωμα να δημοσιεύει κανείς τις σκέψεις και τις ιδέες του, κατάργησε τη λογοκρισία (σε οτιδήποτε εκτός από θεολογικά κείμενα) και εισήγαγε την αρχή της πρόσβασης του κοινού στα επίσημα αρχεία. Το αγγλικό κοινοβούλιο είχε αφήσει να τερματιστεί η λογοκρισία ήδη από το 1695, αλλά δεν παρείχε νομική προστασία στον Τύπο, ο οποίος επομένως μπορούσε ακόμα να υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις.
Αυτό από μόνο του είναι αρκετό για να κάνει αυτόν τον σουηδικό νόμο του 1766 ορόσημο στην ιστορία του φιλελευθερισμού, αλλά η ιστορία δεν σταματά εδώ. Ο συντάκτης του νόμου ήταν ο Οστροβόθνιος ιερέας Anders Chydenius, ένας από τους πρώτους και πιο ένθερμους κλασικούς φιλελεύθερους της Σουηδίας. Ο Σιντένιους ήταν ένας ριζοσπαστικός στοχαστής της παράδοσης των φυσικών δικαιωμάτων και ένθερμος υπερασπιστής της περιορισμένης διακυβέρνησης, των ελεύθερων αγορών, των χαμηλών φόρων και της ανοιχτής μετανάστευσης: «Μιλάω μόνο για μια μικρή, αλλά ευλογημένη λέξη, την ελευθερία. Πιστεύω ότι η φύση, σε αυτό, όπως και σε τόσα άλλα πράγματα, όταν αφήνεται μόνη της, καταφέρνει πολύ περισσότερα από πολλά περίτεχνα και έξυπνα σχέδια».
Μεταξύ των πολλών σύντομων βιβλίων του, ο Σιντένιους δημοσίευσε το 1765 — 11 χρόνια πριν από τον Πλούτο των Εθνών του Adam Smith — το ισχυρό φυλλάδιο Το εθνικό όφελος, εξηγώντας πώς ο μηχανισμός των τιμών και το κίνητρο του κέρδους καθιστούν τις αγορές αυτορυθμιζόμενες και μηχανές δημιουργίας πλούτου. Ο μεγάλος οικονομικός ιστορικός του 20ου αιώνα Eli Heckscher περιέγραψε αυτό το βιβλίο ως «μια σχεδόν κλασικά σαφή και απλή έκθεση των βασικών απόψεων του οικονομικού φιλελευθερισμού και μια συμβολή που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε αποκτήσει διεθνή φήμη, αν είχε εμφανιστεί την στιγμή εκείνη σε οποιαδήποτε από τις διαδεδομένες γλώσσες».
Η εκστρατεία του Σιντένιους υπέρ του ελεύθερου εμπορίου για τους αγρότες της Οστροβοθνίας τον έκανε δημοφιλή και εξελέγη στο σουηδικό κοινοβούλιο το 1765/66, όπου συνέταξε τον νόμο για την ελευθερία του Τύπου. Παρά τη σφοδρή αντίθεση από τους ευγενείς, οι δεξιότητες του Σιντένιους, η απίστευτη εργασιακή του ηθική και η σαγηνευτική του ρητορική επικράτησαν.
Καθώς οι σημερινοί υποστηρικτές του αυταρχισμού φυλακίζουν διαφωνούντες, οι αριστεροί στα πανεπιστήμια ακυρώνουν το δρόμο τους προς την ουτοπία και οι εθνικοί συντηρητικοί προσπαθούν να φιμώσουν τις «αφυπνισμένες εταιρείες», οι ιδέες και τα επιτεύγματα του Σιντένιους παραμένουν πηγή έμπνευσης: «Η ελευθερία ενός έθνους είναι πάντα ανάλογη με την ελευθερία του τύπου του, σε βαθμό που το ένα να μην μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο. Όπου ο Τύπος περιορίζεται υπό κάποιου είδους εξουσία, αυτό είναι ένα αλάνθαστο σημάδι ενός αλυσοδεμένου του έθνους».
Φυσικά, όπως αναγνώριζε ο Σιντένιους, μεγάλο μέρος του λόγου είναι ατεκμηρίωτο ή και ψευδές, και επομένως, επέμενε, χρειαζόμαστε περισσότερο και καλύτερο λόγο.
*Ο Johan Norberg είναι διακεκριμένος συνεργάτης στο Cato Institute και συγγραφέας που εστιάζει στην παγκοσμιοποίηση, την ανθρώπινη πρόοδο και την ιστορία των ιδεών. Έχει συγγράψει και επιμεληθεί πάνω από 20 βιβλία, που έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες, μεταξύ αυτών το In Defense of Global Capitalism, Progress: Ten Reasons to Look Forward to the Future και το Open: The Story of Human Progress. Τα δύο αυτά βιβλία χαρακτηρίστηκαν από τον Economist βιβλία της χρονιάς το 2016 και το 2020 αντίστοιχα.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Μαΐου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Cato Institute και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
