* Γράφει Patrick Carroll
«Όπως εγώ κατανοώ την έννοια της οικονομίας, ο απώτερος σκοπός της είναι να παράγει περισσότερα καταναλωτικά αγαθά. Αυτός είναι ο στόχος. Αυτός είναι ο σκοπός όλων των πεδίων στα οποία εργαζόμαστε: να παράγουμε πράγματα για τους καταναλωτές».
Αυτά τα λόγια είπε ο οικονομολόγος Raymond Saulnier σε μια ακρόαση στο Κογκρέσο το 1959. Ο Saulnier ήταν τότε πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων, μια θέση που κατείχε από το 1956 έως το 1961 υπό τον Πρόεδρο Eisenhower.
Για δεκαετίες το απόσπασμα αυτό της ομιλίας του είχε χαθεί στον κάδο απορριμμάτων της ιστορίας, αλλά τον Δεκέμβριο του 2007 η Annie Leonard το επανέφερε στη δημόσια συνείδηση όταν το παρουσίασε στο διάσημο βίντεο της «The Story of Stuff».
Το βίντεο, το οποίο έχει πλέον πάνω από 8 εκατομμύρια προβολές, αφηγείται την ιστορία των υλικών μας περιουσιακών στοιχείων, από την εξόρυξη έως την παραγωγή, τη διανομή και την κατανάλωση μέχρι και την απόρριψη. Η Leonard επισημαίνει ότι η καταναλωτική μας κουλτούρα έχει ξεφύγει και υποστηρίζει ότι μεγάλο μέρος της ευθύνης γι’ αυτό αφορά μεγάλες επιχειρήσεις και οικονομολόγους όπως ο Saulnier που βλέπουν την παραγωγή περισσότερων καταναλωτικών αγαθών ως τον τρόπο για να «ενισχυθεί η οικονομία».
«Περισσότερα καταναλωτικά αγαθά;» ρωτά η Leonard, αντιδρώντας στο απόσπασμα. «Ο απώτερος σκοπός μας; Όχι η παροχή υγειονομικής περίθαλψης ή εκπαίδευσης ή ασφαλούς μετακίνησης ή βιωσιμότητας ή δικαιοσύνης; Καταναλωτικά αγαθά; Πώς μας έκαναν να αποδεχθούμε αυτό το πρόγραμμα με τόσο ενθουσιασμό;»
Σε ό,τι αφορά τον Leonard, υπάρχουν πολλά πράγματα πιο σημαντικά από τα καταναλωτικά αγαθά, αλλά η επίτευξή τους προϋποθέτει το να αντισταθούμε στις μεγάλες επιχειρήσεις και να «ανακτήσουμε την κυβέρνησή μας, ώστε να είναι πραγματικά από τον λαό για τον λαό».
Αγαθά και υπηρεσίες
Λόγω βίντεο όπως το «The Story of Stuff», υπάρχει μια κοινή αντίληψη ότι η οικονομία αφορά τη δημιουργία και την κατανάλωση υλικών αγαθών. Υπό αυτή τη θεώρηση, μπορεί κανείς να καταλάβει το γιατί πολλοί άνθρωποι λένε ότι ο καπιταλισμός καταστρέφει τον πλανήτη και την ανθρωπότητα μαζί με αυτόν.
Αλλά αυτή είναι μια διαστρεβλωμένη άποψη για την οικονομία και τον καπιταλισμό. Ο Saulnier έκανε λάθος όταν είπε ότι ο απώτερος σκοπός μιας οικονομίας είναι να παράγει περισσότερα καταναλωτικά αγαθά – αν υποθέσουμε ότι τα καταναλωτικά αγαθά ορίζονται στενά ως υλικά αγαθά.
Ο πραγματικός τελικός στόχος της οικονομίας είναι η ικανοποίηση των επιθυμιών και των αναγκών των ανθρώπων, όποιες κι αν είναι αυτές. Στην ικανοποίηση αυτή περιλαμβάνονται τα φυσικά αντικείμενα, αλλά και όλα τα άλλα πράγματα που συμβάλλουν σε μια καλή ποιότητα ζωής, από την υγειονομική περίθαλψη έως ένα καθαρό περιβάλλον και μια ασφαλή κοινότητα.
Στην πραγματεία του Man, Economy and the State (Άνθρωπος, Οικονομία και Κράτος) το 1962, ο οικονομολόγος Murray Rothbard επεσήμανε τα εξής:
«Θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι το τέλος της παραγωγικής διαδικασίας – το καταναλωτικό αγαθό - εκτιμάται επειδή είναι ένα άμεσο μέσο για την ικανοποίηση των σκοπών του ανθρώπου. Το καταναλωτικό αγαθό καταναλώνεται και αυτή η πράξη κατανάλωσης συνιστά την ικανοποίηση των ανθρώπινων επιθυμιών. Αυτό το καταναλωτικό αγαθό μπορεί να είναι ένα υλικό αντικείμενο όπως το ψωμί ή άυλο, όπως η φιλία. Η καθοριστική του ιδιότητα δεν είναι το αν είναι υλικό ή όχι, αλλά το αν εκτιμάται από τον άνθρωπο ως μέσο ικανοποίησης των επιθυμιών του. Αυτή η λειτουργία του καταναλωτικού αγαθού ονομάζεται η υπηρεσία του στην εξυπηρέτηση των ανθρώπινων επιθυμιών. Έτσι, το υλικό ψωμί δεν εκτιμάται καθαυτό, αλλά για την υπηρεσία του στην ικανοποίηση των αναγκών. Ακριβώς όπως ένα άυλο πράγμα, όπως η μουσική ή η ιατρική περίθαλψη, εκτιμάται προφανώς για μια τέτοια υπηρεσία. Όλες αυτές οι υπηρεσίες ‘καταναλώνονται’ για την ικανοποίηση των επιθυμιών. Το ‘οικονομικό’ σε καμία περίπτωση δεν ισοδυναμεί με το ‘υλικό’».
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως όταν οι οικονομολόγοι μιλούν για κατανάλωση δεν εννοούν μόνο την υλική κατανάλωση όπως το να τρώμε το φαγητό μας ή το να αγοράζουμε ένα νέο τηλέφωνο. Μπορείτε επίσης να «καταναλώσετε» υπηρεσίες όπως επισκέψεις σε γιατρό και κούρεμα. (Ο Saulnier μπορεί να εννοούσε «αγαθά και υπηρεσίες» όταν είπε «καταναλωτικά αγαθά», αν και η Leonard σίγουρα τον ερμηνεύει ως εάν να αναφέρεται μόνο σε υλικά «πράγματα»). Το θέμα είναι ότι χρησιμοποιείτε έναν σπάνιο πόρο. Ο πόρος που καταναλώνεται μπορεί να περιλαμβάνει ένα απτό αντικείμενο που εξάγεται από τη γη και καταλήγει σε χωματερή, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι αυτό αναγκαίο.
Μια εύρυθμη οικονομία, λοιπόν, παρέχει πολλά περισσότερα από απλά μπιχλιμπίδια. Παρέχει επίσης υπηρεσίες που εκτιμούν οι άνθρωποι, όπως αυτές που ανέφερε η Leonard - την υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, τις ασφαλείς μεταφορές, τη βιωσιμότητα και τη δικαιοσύνη—όλα αυτά και πολλά άλλα αποτελούν μέρος της οικονομίας. Αν αρκετοί άνθρωποι τα θέλουν, μπορείτε να είστε βέβαιοι ότι θα βρεθούν επιχειρηματίες που θα βρουν τρόπους να ανταποκριθούν στη ζήτηση— υπό την προϋπόθεση ότι το κράτος τους το επιτρέπει.
Η οικονομία αφορά την ανθρώπινη ευημερία
Ως σκληροπυρηνικός καπιταλιστής, θα είμαι ο πρώτος που θα σας πει ότι ο πλούτος έχει πολύ μικρή σχέση με τα υπάρχοντα. Αφορά τους ανθρώπους στη ζωή σας, τον τρόπο ζωής που απολαμβάνετε, ένα υγιές σώμα και την αίσθηση του σκοπού και του νοήματος.
Αλλά η οικονομία σχετίζεται με αυτά τα πράγματα όσο και με τα υλικά αγαθά. Δεν αφορά μόνο το να αποκτήσει κανείς περισσότερα πράγματα. Έχει να κάνει με την ικανοποίηση των ανθρώπινων αξιών - όλων των αξιών μας.
Η οικονομία έχει να κάνει τόσο με το να αποκτά κανείς περισσότερες και καλύτερες φιλίες όσο και με το να αποκτά περισσότερα και καλύτερα παπούτσια. Μας δίνει φοβερή μουσική, ταινίες και χόμπι όσο και τηλέφωνα, υπολογιστές και αυτοκίνητα.
Η δουλειά ενός επιχειρηματία στον καπιταλισμό είναι απλώς να βοηθά τους ανθρώπους να επιτύχουν τους στόχους τους, όποιοι κι αν είναι αυτοί. Μερικές φορές αυτό σημαίνει το να παρέχει παπούτσια. Αλλά μερικές φορές σημαίνει να παρέχει έναν χώρο, όπως ένα αθλητικό πρωτάθλημα, όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντήσουν νέους φίλους. Μερικές φορές σημαίνει να γράψει ένα βιβλίο που μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να βελτιώσουν τη ζωή τους. Μερικές φορές σημαίνει παροχή συμβουλών ώστε να βοηθηθούν άτομα με προγράμματα ψυχικής υγείας ή προγραμμάτων απεξάρτησης.
Η βελτίωση της οικονομίας αφορά την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου. Και αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα έναν κόσμο με περισσότερα πράγματα, αλλά με περισσότερα από αυτά που πιστεύουμε ό,τι αυτός ο κόσμος χρειάζεται.
Ας μην υποχωρούμε λοιπόν σε εκείνους που θα περιόριζαν την οικονομία στην υλική ευημερία. Η οικονομία αφορά την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών και επιθυμιών σε όλες τις μορφές τους, υλικές και άυλες. Φυσικά, μια υγιής οικονομία δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματά μας. Αλλά νομίζω ότι μπορεί να μας βοηθήσει να λύσουμε πολλά προβλήματα που συνήθως δεν τα θεωρούμε οικονομικά προβλήματα, από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την εγκληματικότητα, μέχρι την ψυχική υγεία και την κατάχρηση ουσιών.
Το είδος της ανθρώπινης ευημερίας που θέλουν οι περιβαλλοντιστές και οι προοδευτικοί είναι απολύτως εφικτό. Αλλά αν θέλουμε να το πετύχουμε, πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε τα οικονομικά και την οικονομία ως κάτι περισσότερο από ένα φτηνό επιχείρημα που χρησιμοποιείται από εγωιστές επιχειρηματίες.
* Ο Patrick Carroll είναι συντάκτης στο Foundation for Economic Education.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Ιουνίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ – Μάρκος Δραγούμης.
