Tου Tim Worstall
Δεδομένου του ότι πριν από λίγες μέρες τιμήσαμε τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, θα πρέπει να σκεφτούμε σοβαρά ποιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα είναι το πιο φεμινιστικό, αυτό που δίνει περισσότερη δύναμη στις γυναίκες. Η απάντηση, φυσικά, είναι η σημερινή συνθήκη: ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς γαρνιρισμένος με λίγη αναδιανομή του κράτους πρόνοιας.
Όχι, δεν θα δείξω επιείκεια στους φόρους και το κράτος πρόνοιας. Όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει να υπάρχει λίγο κι απ' αυτό, ακόμη κι αν διαφωνούμε -και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε- ως προς το πόσο. Δεν σκοπεύουμε άλλωστε να ανοίξουμε ξανά ιδρύματα για έκθετα βρέφη.
Αυτό είναι ένα θέμα που η Chelsea Follett έχει προσεγγίσει από την άλλη πλευρά του, περιγράφοντας τον τρόπο με τον οποίο ο σοσιαλισμός αρχικά αντιτάχθηκε στην οικονομική χειραφέτηση των γυναικών. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις πρώιμες ιδέες, ακόμη κι αυτές του ίδιου του Μαρξ, για να καταδείξουμε το γιατί ήταν ο καπιταλισμός και οι αγορές που παρήγαγαν αυτή την ελευθερία.
Η μείωση του ρίσκου
Ο Μarx άλλωστε όντως επέμενε ότι ο καπιταλισμός -πάντα κατά την άποψή του συνεπικουρούμενος από τις αγορές- ήταν το πιο παραγωγικό οικονομικό σύστημα μέχρι εκείνη την στιγμή, το σύστημα που προήγαγε την τεχνολογική πρόοδο αποτελεσματικότερα και γρηγορότερα από οποιοδήποτε άλλο. Ακριβώς αυτό το σύστημα θα επέλυε το πρόβλημα της οικονομικής σπανιότητας, εξέλιξη που στη συνέχεια, όπως πίστευε ο Marx, θα επέτρεπε την έλευση του πραγματικού κομμουνισμού. Δεν υποστηρίζω ιδιαίτερα (και μάλλον ούτε κι εσείς) τον πραγματικό κομμουνισμό -και σίγουρα όχι το ενδιάμεσο στάδιο του σοσιαλισμού ενόσω αυτός οικοδομείται- αλλά η επίλυση της οικονομικής σπανιότητας φαίνεται ένας αρκετά καλός στόχος.
Τι λοιπόν πέτυχε αυτή η τεχνολογική πρόοδος; Θα μπορούσαμε να πάρουμε ως παράδειγμα την ιατρική. Τα ιστορικά ποσοστά θανάτου νεογνών ήταν της τάξης των 1000 έως 2000 ανά 100.000 γεννήσεων. Σήμερα είναι της τάξης των 10 με 20. Πιστεύω ότι μια μείωση δύο τάξεων μεγέθους είναι αρκετά καλή. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Μια γυναίκα τότε θα περνούσε ολόκληρη την ενήλικη ζωή της έγκυος ή θηλάζουσα: τα ποσοστά παιδικού θανάτου ήταν τέτοια που χρειάζονταν ίσως μέχρι και 10 εγκυμοσύνες για να διασφαλιστεί η προοπτική εγγονιών. Εμείς έχουμε την ίδια πιθανότητα για συνέχιση της ύπαρξης της οικογένειάς με έναν ρυθμό γονιμότητας μόλις δύο αυτές τις μέρες -πράγμα που σημαίνει ότι η μείωση του κινδύνου για τις γυναίκες είναι 500πλάσια.
Πρόκειται για αρκετά καλές επιδόσεις για ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Ιδιαίτερα μάλιστα για ένα σύστημα το οποίο, τις τελευταίες δεκαετίες έχει παραγάγει επίσης για τις γυναίκες αποτελεσματικά μέσα ελέγχου της γονιμότητάς τους. Ένας έλεγχος που είναι τουλάχιστον μέρος της πορείας προς την οικονομική ελευθερία.
Ανταλλάσσοντας μύες με μηχανές
Θα μπορούσαμε επίσης να δούμε τη δεύτερη μεγαλύτερη αλλαγή στον κόσμο της εργασίας τον τελευταίο αιώνα -την σχεδόν εξάλειψη των οικιακών. Η πρόοδος της τεχνολογίας έχει τουλάχιστον μειώσει σημαντικότατα την απλήρωτη εργασία που απαιτείται για τη διατήρηση ενός νοικοκυριού -όπως καταδεικνύει λεπτομερειακά η ελευθερία της πλύστρας. Παρατηρητές που διαφέρουν κατά πολύ μεταξύ τους όπως ο Hans Roslin και ο Ha Joon Chang έχουν διατυπώσει το ίδιο επιχείρημα, ότι η οικιακή τεχνολογία έχει απελευθερώσει ιδιαίτερα τις γυναίκες.
Η γενικότερη όμως αλλαγή αφορά την εξάλειψη της μυικής δύναμης στην αγορά της πληρωμένης εργασίας. Πριν ο καπιταλισμός ξεκινήσει να αυτοματοποιεί εργασίες, οι προσλήψεις αφορούσαν στην πραγματικότητα τον ανθρώπινο μόχθο -κάτι για το οποίο η μυική δομή των γυναικών τις έκανε κατά κανόνα ακατάλληλες- κι έτσι ο καταμερισμός της εργασίας συνεπαγόταν κατά κανόνα τους άνδρες να κάνουν την πληρωμένη από την αγορά εργασία και τις γυναίκες την απλήρωτη οικιακή. Από την στιγμή που οι μηχανές άρχισαν να αντικαθιστούν τον μόχθο, αυτές οι εγγενείς διαφορές έγιναν λιγότερο σημαντικές από ποτέ. Αυτή η εξέλιξη φυσικά οδήγησε στην οικονομική ελευθερία.
Είναι απολύτως αλήθεια το ότι δεν είναι όλα ίσα ακόμη, αλλά έχουμε πετύχει ασύγκριτα μεγαλύτερη οικονομική ισότητα απ' ό,τι το οποιοδήποτε άλλο σύστημα που επινοήθηκε ποτέ. Ακριβώς μέσω αυτής της τεχνολογίας που ο ίδιος ο Μarx συμπέρανε πως το καλύτερο σύστημα για να την παράγει ήταν οι καπιταλιστικές ελεύθερες αγορές. Ακόμη, τα απομεινάρια της ανισότητας φαίνονται να αντιμετωπίζονται. Όπως επισημαίνει η Zoe Williams -χωρίς να αντιλαμβάνεται τις συνεπαγωγές- οι περικοπές του κράτους πέφτουν ασύμμετρα στις πλάτες των γυναικών -πράγμα που αναγκαστικά σημαίνει πως, κατά κανόνα, η σημερινή κατανομή των κρατικών δαπανών ευνοεί τις γυναίκες. Ήδη πρέπει να γίνονται προσπάθειες για τη διασφάλιση αυτού του εξισορροπητικού παράγοντα.
Ο σκοπός της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας δεν είναι να γιορτάσουμε το πόσα βήματα έχουμε κάνει και πόσο καλά τα πάμε, αλλά να παραπονεθούμε για το πόσο ακόμη δρόμο έχουμε μπροστά μας. Αλλά η κάθε ανάλυση του ζητήματος μας λέει ότι έχουμε κάνει σημαντικά βήματα χάρη στον συνδυασμό του καπιταλισμού και των ελεύθερων αγορών. Δεδομένου του ότι προφανώς αυτός ο συνδυασμός αποδίδει, και ότι είναι το πιο φεμινιστικό από όλα τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα, το λογικό συμπέρασμα είναι ότι λίγο ακόμη απ' αυτό θα επιλύσει συνολικά το πρόβλημα της ανισότητας. Και όπως είπε και ο ίδιος ο Μarx, θα μπορούσε να επιλύσει και το βασικότερο πρόβλημα της οικονομικής σπανιότητας.
--
Ο Tim Worstall είναι στέλεχος του Adam Smith Institute.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Μαρτίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
