Του Matthew Lesh
Τα εργοστάσια στις αναπτυσσόμενες χώρες συχνά παρουσιάζονται ως το απόλυτο κακό του καπιταλισμού. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί συμβαίνει αυτό. Τα λεγόμενα sweatshops δημιουργούν μια δυνατή εικόνα των φτωχότερων του κόσμου που εργάζονται πολλές ώρες σε εξαντλητικές συνθήκες, μόνο και μόνο για να παρέχουν υφάσματα, παιχνίδια και ηλεκτρονικά είδη για τους κακομαθημένους Δυτικούς.
Ούτε προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι φρικτά γεγονότα όπως η καταστροφή στο εργοστάσιο Rana Plaza το 2013 στο Μπαγκλαντές προκάλεσαν ένα βαθύ αίσθημα ηθικής οργής. Η κατάρρευση ενός κτιρίου που στεγάζει πέντε εργοστάσια ενδυμάτων σκότωσε 1.135 ανθρώπους και τραυμάτισε άλλους 2.500.
Η τεράστια κλίμακα της τραγωδίας οδήγησε τόσο στην ουσιαστική προσοχή των μέσων ενημέρωσης όσο και στη συντονισμένη υποστήριξη από διάφορες πλευρές, με αποκορύφωμα την ανάπτυξη νέων ιδιωτικών ρυθμιστικών φορέων και πολυεθνικών που απομακρύνουν τις δραστηριότητές τους από το Μπαγκλαντές.
Αυτός ο καταιγισμός δράσεων κορυφώθηκε με την υπογραφή μιας συμφωνίας από 220 διεθνείς εταιρείες και μια περαιτέρω συμμαχία που συμφωνήθηκε από 29 βορειοαμερικανικές μάρκες και λιανοπωλητές. Αυτά αφορούσαν χιλιάδες εργοστάσια στο Μπαγκλαντές, τα οποία και υπέβαλαν σε ελέγχους για να διασφαλιστούν συγκεκριμένα πρότυπα δομικής σταθερότητας, ηλεκτρικής ασφάλειας και πυρασφάλειας.
Αυτοί οι κανόνες αναμφίβολα βελτίωσαν την ασφάλεια των εργαζομένων στον τομέα της ένδυσης και έγιναν δεκτοί από τους δυτικούς καταναλωτές, οι οποίοι επιλέγουν όλο και περισσότερο μάρκες με βάση την κοινωνική και περιβαλλοντική τους βιωσιμότητα.
Αν η ιστορία τελείωνε εκεί, θα ήταν μια αρκετά ξεκάθαρη ιστορία ηθικής. Οι εταιρείες δεν ενδιαφέρθηκαν αρχικά ιδιαίτερα για την ασφάλεια, θέρισαν ό,τι έσπειραν και αναγκάστηκαν να επανορθώσουν.
Ωστόσο, όπως συμβαίνει συχνά με τις απλές ιστορίες ηθικής, η πραγματικότητα είναι λίγο πιο περίπλοκη. Όπως καθιστά σαφές ένα νέο άρθρο τριών Αμερικανών ακαδημαϊκών, η απάντηση στην καταστροφή της Rana Plaza είχε μια σειρά από ακούσιες συνέπειες που μπορεί στην πραγματικότητα να έπληξαν τους ίδιους τους εργαζόμενους που προοριζόταν να βοηθήσει.
Οι Kevin Grier, Towhid Mahmood και Benjamin Powell διαπίστωσαν ότι οι διάφορες συμφωνίες βελτίωσαν την ασφάλεια, αλλά και αύξησαν το λειτουργικό κόστος και οδήγησαν στο κλείσιμο εκατοντάδων εργοστασίων. Αυτό με τη σειρά του είχε ως αποτέλεσμα ο όγκος της ζήτησης για τον κλάδο κλωστοϋφαντουργίας του Μπαγκλαντές να συρρικνωθεί καθώς οι πολυεθνικές μετέφεραν τις παραγγελίες τους από το Μπαγκλαντές προς άλλες χώρες.
Συγκρίνοντας τη βιομηχανία ενδυμάτων του Μπαγκλαντές με εκείνες των κοντινών γειτόνων του, οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η ακτιβιστική δραστηριότητα μετά την καταστροφή συνέβαλε στη μείωση κατά το ένα τρίτο των εργοστασίων στο Μπαγκλαντές μέχρι το 2016, με 28% λιγότερους ανθρώπους να απασχολούνται στη βιομηχανία μέχρι το 2017.
Και άλλες μελέτες υποστηρίζουν αυτά τα ευρήματα. Μια προηγούμενη έρευνα διαπίστωσε ότι οι προσπάθειες για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας στην Ινδονησία, που είχαν ως αποτέλεσμα τον διπλασιασμό του κατώτατου μισθού της χώρας, οδήγησαν επίσης σε σημαντική πτώση της απασχόλησης (μεταξύ 12% και 36%), μείωση των επενδύσεων και το κλείσιμο μικρότερων εργοστασίων. Μια ξεχωριστή μελέτη από τον Ryo Makioka διαπίστωσε ότι οι στοχοποιημένες εταιρείες στην Ινδονησία μείωσαν την απασχόλησή τους κατά 30%, γεγονός που αποδίδεται σε ένα μείγμα νόμων για τον κατώτατο μισθό, την εκούσια πληρωμή υψηλότερων μισθών και την παροχή υψηλότερων προτύπων εργασίας.
Θα μπορούσε βεβαίως κάλλιστα να απαντήσει κανείς ότι οι υψηλότεροι μισθοί και τα υψηλότερα πρότυπα είναι κάτι πολύ καλό – και για τους εργαζόμενους που εξακολουθούν να απασχολούνται στον κλάδο αυτό μπορεί κάλλιστα να ισχύει. Ωστόσο, οι μελέτες αυτές αποτελούν μια σημαντική υπενθύμιση ότι το αυξανόμενο κόστος για τους παραγωγούς συνοδεύεται από σημαντικά μειονεκτήματα που παίρνουν τη μορφή χαμηλότερης απασχόλησης και λιγότερων ευκαιριών για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να προχωρήσουν μπροστά.
Σε αυτό το πλαίσιο, αξίζει να σημειωθεί ότι πριν από την καταστροφή της Rana Plaza, το Μπαγκλαντές ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στον κόσμο, με 4 εκατομμύρια κυρίως γυναίκες εργάτριες σε περίπου 5.000 εργοστάσια. Τα ρούχα και τα υφάσματα αποτελούσαν το 80% των εξαγωγών της χώρας και αντιστοιχούσαν στο 13% του ΑΕΠ. Κατά μέσο όρο, ο κλάδος πλήρωνε επίσης στους εργαζόμενους υψηλότερους μισθούς από τον μέσο όρο του Μπαγκλαντές, προσφέροντας μια διέξοδο από το είδος της ακραίας αγροτικής φτώχειας που χαρακτηρίζει πολλές από τις λιγότερο εύπορες χώρες του κόσμου. Πράγματι, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία ενδυμάτων επέστρεψαν το ένα τέταρτο των εισοδημάτων τους στις αγροτικές περιοχές από τις οποίες πολλοί κατάγονται.
Και ενώ η εργασία στο εργοστάσιο είναι αναμφισβήτητα πολύ σκληρή, προσφέρει μια διέξοδο –ιδιαίτερα για τις γυναίκες– από τη ακραία φτώχεια, την εξοντωτική αγροτική εργασία και τη συντηρητική πατριαρχική δυναμική που χαρακτηρίζουν πολλές αγροτικές περιοχές. Το γεγονός ότι τόσοι πολλοί ψηφίζουν με τα πόδια τους και κατευθύνονται προς τις αστικές περιοχές υποδηλώνει έντονα ότι βλέπουν την εργασία στο εργοστάσιο ως καλύτερη επιλογή από την εναλλακτική.
Γενικότερα, ένας αναπτυσσόμενος μεταποιητικός τομέας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην πορεία προς την οικονομική ανάπτυξη. Πράγματι, αυτή η διαδικασία ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της Βιομηχανικής Επανάστασης εδώ στη Βρετανία, η οποία ξεκίνησε 200 χρόνια προόδου που προηγουμένως ήταν αδιανόητη. Η ανάπτυξη αυτή επιτρέπει στις χώρες να ανεβαίνουν στην αλυσίδα αξίας, δημιουργώντας τον απαραίτητο πλούτο για επενδύσεις σε δρόμους, ηλεκτρισμό, αποχέτευση και διαχείριση απορριμμάτων. Υπάρχουν επίσης σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη από τη μετακίνηση των ανθρώπων στις πόλεις, ενώ η επένδυση σε μια πιο αποτελεσματική γεωργική τεχνολογία επιτρέπει την επιστροφή της γης στη φύση.
Και ενώ συχνά εναντιωνόμαστε εναντίον των υπερβολικά παρεμβατικών ρυθμιστικών αρχών και κυβερνήσεων, αυτό που έχει ενδιαφέρον στην περίπτωση του Μπαγκλαντές είναι ότι στην πραγματικότητα δεν έχουμε να κάνουμε με κρατική ρύθμιση, αλλά με περιβαλλοντικό, κοινωνικό και διαχειριστικό ακτιβισμό. Τελικά, η έξοδος των εμπορικών σημάτων από το Μπαγκλαντές μπορεί να έκανε θαύματα για τις δημόσιες σχέσεις των εταιριών αυτών, αλλά δεν ωφέλησε ιδιαίτερα τους ντόπιους εργάτες που έμειναν άνεργοι. Έτσι, με τα αθάνατα λόγια των Talking Heads: πρόσεχε γιατί μπορεί να πάρεις αυτό που επιδιώκεις.
--
Ο Matthew Lesh είναι επικεφαλής Δημόσιας Πολιτικής στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Μαΐου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
