Του Gary M. Galles*
Ο Robert Wokler χαρακτήρισε τον Charles Louis de Secondat, βαρώνο Montesquieu «ίσως τον πιο κεντρικό στοχαστή… του διαφωτισμού». Ήταν τόσο σημαντική η επιρροή του στους ιδρυτές της Αμερικής που ένας συγγραφέας τον αποκάλεσε «Ιδεολογικό συνιδρυτή του Αμερικανικού Συντάγματος» μαζί με τον Τζον Λοκ.
Ωστόσο, μια διεξοδική ανάλυση των απόψεων μιας τόσο σημαντικής φιγούρας θα καταλάμβανε περισσότερο χώρο από τον διαθέσιμο για ένα μη ειδικό κοινό και θα δοκίμαζε την προσοχή των Αμερικανών την εποχή του Twitter. Είναι ένα πρόβλημα που μου θυμίζει τα συμπυκνωμένα βιβλία του Readers’ Digest πριν από πολλά χρόνια, τα οποία να αποστάξουν την ουσία σημαντικών έργων για να εξοικονομήσουν χρόνο σε έναν κόσμο πολύ λιγότερο βιαστικό από τον παρόντα, αλλά αν δεν με απατά η μνήμη μου, κατέληξαν κυρίως να παρέχουν φτηνή «ατμόσφαιρα» στα ράφια εστιατορίων χαμηλότερης κατηγορίας. Σκέφτηκα λοιπόν να δοκιμάσω μια υπερ-συμπυκνωμένη εκδοχή μερικών από τις βασικές ιδέες του Μοντεσκιέ, όχι ως υποκατάστατο της ανάγνωσης του έργου του, αλλά ως ορεκτικό για να πείσω τους πιθανούς αναγνώστες ότι η απόδοση μεγαλύτερης προσοχής μπορεί να αξίζει τον κόπο.
Ιδιαίτερη σημασία για τις ιδέες που διαμόρφωσαν την Αμερική είχε η θεώρηση του Μοντεσκιέ για την ελευθερία, την ιδιοκτησία, τις εθελοντικές ρυθμίσεις και τον ρόλο του κράτους.
Ελευθερία
Η ελευθερία συνίσταται κυρίως στο να μην σε εξαναγκάζουν…Οι χώρες καλλιεργούνται καλά, όχι όταν είναι γόνιμες, αλλά όταν είναι ελεύθερες… όταν δεν υπάρχει κατάχρηση εξουσίας… Σε μια ελεύθερη χώρα, κάθε άνθρωπος που υποτίθεται ότι είναι ελεύθερο υποκείμενο δράσης πράκτορας πρέπει να έχει αυτεξουσία… Η ελευθερία ενός πολίτη έχει μεγαλύτερη σημασία για το κοινό από την ευκολία ή την ευημερία κάποιου άλλου… Οι πραγματικές επιθυμίες του λαού δεν πρέπει ποτέ να υποχωρούν έναντι των φανταστικών αναγκών του κράτους.
Ιδιοκτησία
Όταν οι κάτοικοι ενός κράτους είναι όλοι ελεύθεροι υπήκοοι… κάθε άνθρωπος απολαμβάνει την περιουσία του με τόσα δικαιώματα όπως και ένας πρίγκιπας… Το δημόσιο καλό συνίσταται στο να έχει ο καθένας την περιουσία του… να προστατεύεται σε κάθε περίπτωση… Κάθε πολίτης συνεισφέρει στα έσοδα του κράτους ένα μέρος από την περιουσία του για να είναι ασφαλής η χρήση του επί της υπόλοιπης… Όποτε το ζήτημα συμβαίνει να είναι το δημόσιο καλό, δεν είναι προς όφελος του κοινού να στερήσει από κάποιο άτομο την περιουσία του ή ακόμη και να τη μειώσει κατ’ ελάχιστο μέρος διά νόμου ή πολιτικής ρύθμισης.
Εμπορικές συναλλαγές
Το εμπόριο αποδίδει… ακριβοδικία, αντίθετα με τη ληστεία… [κάνει] κάθε άνθρωπο πρόθυμο να ζήσει στην περιουσία του… Όταν μια δημοκρατία βασίζεται στο εμπόριο, οι ιδιώτες μπορεί να αποκτήσουν τεράστια πλούτη χωρίς διαφθορά ηθών… Είναι πολύ καλύτερο να αφήσουμε το εμπόριο ανοιχτό απ’ ό,τι… να περιορίσουμε την ελευθερία του εμπορίου… [το εμπόριο] δραπετεύει από τα μέρη όπου καταπιέζεται και μένει εκεί όπου έχει την ελευθερία να αναπνεύσει.
Κράτος
Σε μια εκτεταμένη δημοκρατία… υπάρχουν καταπιστεύματα πολύ σημαντικά για να αποδοθούν στο οποιοδήποτε άτομο. Καθένας έχει δικά του συμφέροντα. Σύντομα κανείς αρχίζει να σκέφτεται ότι μπορεί να αποκτήσει ευημερία και δόξα καταπιέζοντας τους συμπολίτες του… Αλλά δεν μπορούμε να δώσουμε σε κάποιον άλλο μεγαλύτερη εξουσία πάνω μας από ό,τι έχουμε εμείς… Δεν υπάρχει πιο σκληρή τυραννία από αυτή που διαιωνίζεται κάτω από την ασπίδα του νόμου και στο όνομα της δικαιοσύνης… Η εμπειρία μας δείχνει ότι κάθε άνθρωπος στον οποίο έχει αποδοθεί εξουσία είναι ικανός να την καταχραστεί και να την εκμεταλλευτεί στο έπακρο… Για να αποφευχθεί αυτή η κατάχρηση, είναι απαραίτητο από τη φύση των πραγμάτων η εξουσία αυτή να ελέγχεται.
Ο Μοντεσκιέ ήταν μεταξύ των στοχαστών που άσκησαν τη μεγαλύτερη επιρροή στην ίδρυση της Αμερικής και την επιδίωξη των καρπών της ελευθερίας. Κεντρική θέση σε αυτή την επιρροή είχε η ιδέα του Μοντεσκιέ ότι η ελευθερία απαιτεί πως «το κράτος πρέπει να συσταθεί έτσι ώστε κανένας να μην χρειάζεται να φοβάται τον άλλον». Αλλά η πνευματική του κληρονομιά σήμερα παραβιάζεται συχνά από ένα κράτος που αφιερώνει τη δράση του κυρίως στη μεταφορά πόρων και εξουσίας σε άτομα με πολιτική επιρροή, γεγονός που αναγκάζει τους Αμερικανούς να φοβούνται συνεχώς την κρατική εξουσία που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά εναντίον τους. Χρειάζεται να επαναβεβαιώσουμε τη δέσμευσή μας στην ελευθερία και ενάντια σ’ αυτό που στην πραγματικότητα είναι κλοπή, όπου το κράτος κυνηγά τους πολίτες που είχε ως προορισμό να προστατεύσει.
*Ο Gary M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Ιανουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ -Μάρκος Δραγούμης.
