Όταν ο Ιούλιος Καίσαρας πέθανε, ψελλίζοντας τα γνωστά λόγια «Και συ τέκνον, Βρούτε;», οι πολιτικές δολοφονίες ήταν ήδη «συνηθισμένο» φαινόμενο.
Είναι όμως ένα φαινόμενο που σπανίζει στη σύγχρονη εποχή; Ήταν η απόπειρα δολοφονίας του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ένα πρωτοφανές γεγονός στις σύγχρονες δημοκρατίες; Η σύντομη απάντηση είναι όχι.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, φυσικά, έχουν μια μακρά ιστορία δολοφονιών και απόπειρων δολοφονίας που περιλαμβάνει τον Αβραάμ Λίνκολν, τον Τζον Κένεντι και τον αδελφό του Ρόμπερτ Κένεντι, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ και πιο πρόσφατα τον Ρόναλντ Ρίγκαν.
Αλλά οι δολοφονίες είναι σχετικά συχνές και εκτός των ΗΠΑ. Και μόνο σπάνια επιφέρουν τις ριζικές αλλαγές που επιθυμεί ο δράστης.
Η λιμουζίνα που μετέφερε τον τραυματισμένο Τζον Φ. Κένεντι στο νοκοσομείο, 22 Νοεμβρίου 1963 (AP Photo/Justin Newman, File)
Τι θεωρείται δολοφονία;
Δολοφονία είναι ο θάνατος ενός εξέχοντος, ισχυρού ατόμου, ιδίως ενός πολιτικού προσώπου. Σπάνια πρόκειται για τυχαίες επιθέσεις, οι δολοφονίες είναι μια ακραία μορφή διαμαρτυρίας που βασίζεται στην υπόθεση ότι η απομάκρυνση ενός και μόνο ατόμου θα αλλάξει το πολιτικό σκηνικό.
Ωστόσο, δεν είναι όλοι οι πολιτικοί θάνατοι δολοφονίες. Για παράδειγμα, τα κράτη διατάσσουν συχνά εξωδικαστικούς στοχευμένους φόνους κάτι που δυστυχώς βρίσκεται σε έξαρση.
Στη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, το κράτος έχει ενορχηστρώσει μεγάλο αριθμό θανατηφόρων δηλητηριάσεων, πυροβολισμών, αεροπορικών συντριβών και εκφοβισμών.
Ο Καναδός πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό κατηγόρησε πρόσφατα την Ινδία ότι διέταξε ένα χτύπημα εναντίον ενός αυτονομιστή Σιχ στον Καναδά. Ο δημοσιογράφος Τζαμάλ Κασόγκι δολοφονήθηκε μέσα στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη - μια εκτέλεση που οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες ισχυρίζονται ότι ενέκρινε ο Σαουδάραβας πρίγκιπας διάδοχος.
Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ έχουν επανειλημμένα χρησιμοποιήσει εξωδικαστικές στοχευμένες εκτελέσεις εναντίον στόχων υψηλού προφίλ, όπως ο εγκέφαλος της 11ης Σεπτεμβρίου Οσάμα Μπιν Λάντεν.
Οι δολοφονίες, ωστόσο, συχνά θεωρούνται ως πράξεις «ανεπίσημης» βίας που διαπράττονται από άτομα εκτός του «πλαισίου» του κράτους.
Συνήθως διαπράττονται από άτομα που αντιτίθενται στην κατεύθυνση που ακολουθούν οι πολιτικοί ηγέτες, οι δολοφονίες απορρίπτουν την αντίληψη ότι τα κράτη έχουν μόνο το δικαίωμα να χρησιμοποιούν ή να επιτρέπουν τη χρήση φυσικής βίας. Αυτό αναφέρεται συχνά ως «κρατικό μονοπώλιο στη βία».
Η εξέλιξη των πολιτικών δολοφονιών ανά τα χρόνια
Στην ακμή των ισχυρών μοναρχιών της Ευρώπης πριν από τον 20ό αιώνα, επαναστατικές ομάδες «χρησιμοποιούσαν» τις δολοφονίες για να καταστήσουν σαφές στον λαό ότι, παρ' όλη τη δύναμή τους, οι εκάστοτε ηγεμόνες ήταν επίσης θνητοί.
Σύμφωνα με έναν ιστορικό, οι επαναστάτες προσπάθησαν να σκοτώσουν «σχεδόν κάθε σημαντικό Ευρωπαίο ηγεμόνα και αρχηγό κράτους» στα τέλη της δεκαετίας του 1800.
Για παράδειγμα, σε μια πράξη που ορισμένοι αναρχικοί ονόμασαν «προπαγάνδα δια της πράξης», ο τσάρος Αλέξανδρος Β' δολοφονήθηκε από τη ρωσική επαναστατική οργάνωση Λαϊκή Βούληση (Ναρόντναγια Βόλια) το 1881. Στη συνέχεια, οι Ιταλοί σύντροφοί τους σκότωσαν την αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας το 1898.
28η Ιουνίου 1914, ο αρχιδούκας της Αυστρίας Φραγκίσκος Φερδινάνδος, στο κέντρο δεξιά, και η σύζυγός του Σοφία, στο κέντρο αριστερά, περπατούν προς το αυτοκίνητό τους στο Σεράγεβο. Η φωτογραφία τραβήχτηκε λίγα λεπτά πριν από τη δολοφονία του αρχιδούκα και της συζύγου του, γεγονός που πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση γεγονότων που τελικά θα οδηγούσε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. (AP Photo, File)
Άλλοι δολοφόνοι εκείνη την εποχή ήταν ένθερμοι εθνικιστές. Ίσως ο πιο διάσημος από αυτούς ήταν ο Σέρβος Γκαβρίλο Πρίνσιπ, ο οποίος δολοφόνησε τον αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάνδο, πράξη που οδήγησε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Μετά τον πόλεμο, οι φασιστικές και πρωτοφασιστικές παραστρατιωτικές οργανώσεις στην Ιταλία και τη Γερμανία χρησιμοποίησαν επίσης πολιτικές δολοφονίες ως μέρος της εκστρατείας εκφοβισμού τους.
Οι σοσιαλιστές Ρόζα Λούξεμπουργκ και Καρλ Λίμπκνεχτ, για παράδειγμα, δολοφονήθηκαν από δεξιούς παραστρατιωτικούς στο Βερολίνο το 1919. Πριν η Ιταλία διολισθήσει εντελώς στη φασιστική δικτατορία, ο επιφανής σοσιαλιστής Τζιάκομο Ματεότι δολοφονήθηκε από τους μπράβους του Μπενίτο Μουσολίνι στη Ρώμη.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι αντιστασιακές ομάδες χρησιμοποίησαν επίσης τις δολοφονίες εναντίον των Ναζί. Η δολοφονία του Ράινχαρντ Χάιντριχ, του επικεφαλής των Ες-Ες που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο Ολοκαυτώμα, στην Πράγα τον Μάιο του 1942 γιορτάζεται ακόμη και σήμερα στην Τσεχία.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον πόλεμο, οι υπεραριστερές επαναστατικές πρωτοποριακές ομάδες άρχισαν να υιοθετούν με ενθουσιασμό την πολιτική τακτική των δολοφονιών.
Danielle Klette της RAF (Φράξια Κόκκινος Στρατός) - (AP Photo)
Στη Γερμανία, για παράδειγμα, η Φράξια Κόκκινος Στρατός δολοφόνησε κορυφαίους τραπεζίτες, βιομηχάνους, πολιτικούς και άλλους από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990, με την ελπίδα να υποδαυλίσει την επανάσταση.
Μια παρόμοια ομάδα στην Ιταλία, οι Ερυθρές Ταξιαρχίες (Brigate Rosse), δολοφόνησαν τον πρωθυπουργό Άλντο Μόρο το 1978.
Στις ΗΠΑ, η Σάρα Τζέιν Μουρ προσπάθησε επίσης να πυροδοτήσει μια επανάσταση, με την απόπειρά της να δολοφονήσει τον πρόεδρο Τζέραλντ Φορντ το 1975, μόλις δύο εβδομάδες μετά την απόπειρα της Λινέτ «Squeaky» Φρόμμε (μέλος της «οικογένειας Μάνσον»), να κάνει το ίδιο πράγμα.
Η Lynette «Squeaky» Fromme,16 Οκτωβρίου 1975 (AP Photo/Walt Zeboski)
Σκοτώνοντας για το έθνος
Ενώ αυτοί οι επαναστάτες κατέφυγαν στη βία για να επιτύχουν τους στόχους τους, οι δολοφονίες από υπερεθνικιστές συνεχίστηκαν αμείωτες. Λίγους μήνες αφότου η Ινδία απέκτησε την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία, ο ηγέτης της αντίστασης Μαχάτμα Γκάντι δολοφονήθηκε από έναν εξτρεμιστή της ινδουιστικής οργάνωσης Hindutva, ο οποίος θεωρούσε ότι ο Γκάντι είχε προωθήσει την ενότητα ανάμεσα σε μουσουλμάνους και ινδουιστές.
Ακολούθησαν και άλλες πολιτικές δολοφονίες υψηλού προφίλ στην Ινδία: Η πρωθυπουργός Ιντίρα Γκάντι, η οποία δολοφονήθηκε από τους Σιχ σωματοφύλακες της το 1984 αφού διέταξε στρατιωτική δράση κατά των αυτονομιστών Σιχ, και ο γιος της, Ρατζίβ Γκάντι, πρώην πρωθυπουργός, ο οποίος δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια προεκλογικής εκστρατείας το 1991 από βομβιστή αυτοκτονίας.
Το 2007, η Μπεναζίρ Μπούτο, πρώην πρωθυπουργός του Πακιστάν, επέζησε από μια απόπειρα δολοφονίας (βομβιστική επίθεση που σκότωσε 180 άτομα) πριν σκοτωθεί σε μια άλλη.
Οι λόγοι της δολοφονίας παραμένουν ασαφής. Ορισμένοι πιστεύουν ότι στοχοποιήθηκε από ισλαμιστές που ήταν θυμωμένοι με την εγγύτητά της στη Δύση- άλλοι πιστεύουν ότι ο τότε πρόεδρος Περβέζ Μουσάραφ ήθελε να απαλλαγεί από μια ενοχλητική αντίπαλο. Ο Μουσάραφ κατηγορήθηκε αργότερα για τη δολοφονία της - αρνείται κάθε κατηγορία.
Στο Ισραήλ, ο υπερεθνικισμός ήταν το κίνητρο για τη δολοφονία του Ισραηλινού πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν από έναν ακροδεξιό υπερεθνικιστή το 1995.
Δυστυχώς, οι δολοφονίες παραμένουν πολύ συνηθισμένες στην Αφρική σήμερα. Μια έκθεση εκτιμά ότι μόνο το 2019 και το 2020 έγιναν 185 δολοφονίες στην ήπειρο, κυρίως πολιτικών, ηγετών της κοινωνίας των πολιτών και των κοινοτήτων και δημοσιογράφων. Υπολογίζεται ότι το 80% των δολοφονιών στην Αφρική έχουν πολιτικά κίνητρα.
Η Λατινική Αμερική συγκλονίζεται επίσης συχνά από δολοφονίες. Τα τελευταία χρόνια, ο υποψήφιος κατά της διαφθοράς για την προεδρία Φερνάντο Βιγιαβισένσιο δολοφονήθηκε στο Εκουαδόρ, προφανώς από πρόσωπα που συνδέονται με ισχυρά καρτέλ ναρκωτικών.
Στη Βραζιλία, ο τότε υποψήφιος πρόεδρος Ζαΐρ Μπολσονάρου μαχαιρώθηκε κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης - μια επίθεση που πιστεύεται ότι τον βοήθησε να κερδίσει τις εκλογές του 2018.
Δολοφονίες στη Δύση
Οι δολοφονίες συνεχίζουν επίσης να αποτελούν συχνό φαινόμενο στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, παρά το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις τους είναι συνολικά πιο σταθερές. Οι λόγοι ποικίλλουν, αν και τα τελευταία χρόνια πολλοί πολιτικοί έχουν γίνει στόχος ακροδεξιών εξτρεμιστών.
Στην Ιαπωνία, ο Σίνζο Άμπε δολοφονήθηκε το 2022 από έναν μοναχικό ένοπλο. Στη Γερμανία, ένας συντηρητικός πολιτικός, ο Βάλτερ Λούμπεκε, δολοφονήθηκε το 2019 από έναν ακροδεξιό εξτρεμιστή που αντιδρούσε βίαια στη φιλομεταναστευτική πολιτική του. Ένας ακροδεξιός εξτρεμιστής βρισκόταν επίσης πίσω από τη δολοφονία της Βρετανίδας βουλευτή Τζο Κοξ το 2016.
Νωρίτερα φέτος, ο πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίτσο, τραυματίστηκε σοβαρά από ένοπλο με διασυνδέσεις με ακροδεξιές ομάδες.
Ρόμπερτ Φίτσο (AP Photo)
Αντίθετα, ένας ακροδεξιός πολιτικός, ο Πιμ Φόρτουιν, δολοφονήθηκε στην Ολλανδία από έναν πολίτη που εξοργίστηκε με την αντιμετώπιση του Φόρτουιν προς τους Ολλανδούς μουσουλμάνους.
Τέλος στις δολοφονίες;
Όσο οι δυσαρεστημένοι πολίτες αισθάνονται ότι κάτι μπορεί να κερδηθεί με τη δολοφονία ενός εξέχοντος ατόμου, οι δολοφονίες θα συνεχίσουν να αποτελούν ένα μακάβριο μέρος του πολιτικού τοπίου. Οι εγκεκριμένες από το κράτος εξωδικαστικές δολοφονίες φαίνεται ότι θα συνεχιστούν επίσης.
Αλλά όπως συνειδητοποίησαν οι αναρχικοί στις αρχές του 20ού αιώνα, η δολοφονία μιας μεμονωμένης πολιτικής προσωπικότητας σπάνια επιφέρει την ευρεία αλλαγή που επιθυμεί η πράξη.
Είναι αδύνατο να δολοφονήσεις ένα σύστημα, μια δομή, ένα κίνημα ή μια ιδέα. Η πραγματική πολιτική αλλαγή απαιτεί πιο σύνθετες μορφές συμμετοχής από τη σύντομη διαδρομή της σφαίρας ενός δολοφόνου.
*Ο Matt Fitzpatrick είναι ARC Future Fellow και καθηγητής Διεθνούς Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Flinders της Αδελαΐδας. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο The Conversation.
