Οι ανθρωποκεντρικές πόλεις είναι πολύ πιο ευχάριστες από τα κεντρικά σχεδιασμένα τέρατα που αναγείρονταν κατά τη διάρκεια του κομμουνισμού - και δεν είναι μόνο οι άνθρωποι αλλά και η χλωρίδα και η πανίδα που μπορούν να ευγνωμονούν τις ελεύθερες αγορές και τη δημοκρατία.
Ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία ως μικρό παιδί ήταν η ιστορία του Krtek, του αγαπημένου τυφλοπόντικα από τα σχέδια του Τσέχου καλλιτέχνη Zdeněk Miler. Η ιστορία, που γράφτηκε κατά τη διάρκεια του κομμουνισμού, περιγράφει τον μικρό τυφλοπόντικα και τους φίλους του να βρίσκονται στη μέση ενός κατασκευαστικού έργου μιας πόλης. Τα δέντρα στα οποία ζουν κόβονται και στη θέση τους υψώνεται μια μεγάλη, μηχανική μητρόπολη. Στα ζωάκια δίνεται ένα χαρτί στο οποίο γράφει ότι δεν θα υποστούν κακό, κι έτσι οι αρχές τους παρέχουν ευγενικά ένα διαμέρισμα στον τελευταίο όροφο μιας μεγάλης πολυκατοικίας. Για να είναι πιο ευχάριστη η φιλοξενία τους εκεί, το διαμέρισμα είναι διακοσμημένο με ζωγραφιές του ουρανού, με μια λάμπα στο σχήμα του ήλιου, με τεχνητό γρασίδι στο πάτωμα και φουσκωτά λαστιχένια δέντρα.
Στην αρχή, ο Κρίτεκ και οι φίλοι του τρομοκρατούνται από τη φασαρία της πόλης και όλη την τεχνητή φύση του νέου τους σπιτιού, αλλά σύντομα το συνηθίζουν. Οι αρχές τους δίνουν φαγητό, το οποίο αρχικά φοβούνται, νομίζοντας ότι μπορεί να είναι κι αυτό ψεύτικο, αλλά μετά αρχίζουν να απολαμβάνουν τα λαχανικά και τον χυμό που λαμβάνουν. Ωστόσο, όταν προσπαθούν να ανοίξουν τον χυμό με ένα τιρμπουσόν, τρυπάνε κατά λάθος θα έπιπλα από καουτσούκ και καταστρέφουν τα πάντα. Καθώς φοβούνται ότι οι αρχές θα τους τιμωρήσουν, πανικοβάλλονται και φεύγουν από την πόλη. Τελικά, με τη βοήθεια κάποιων κύκνων, επιστρέφουν σε ένα δάσος.
Αν και πρόκειται για μια παιδική ιστορία, περιέχει κάποιες διαπιστώσεις της πραγματικής ζωής ως προς το γιατί ο κομμουνισμός και ο κεντρικός σχεδιασμός που αυτός συνεπάγεται είναι εγγενώς καταδικασμένοι να αποτύχουν.
1. Περιβαλλοντισμός
Ο κομμουνισμός είναι υλιστικός. Οι πόροι θεωρούνται ως μια ωφελιμιστική αναγκαιότητα για την παραγωγή. Οι εγγενείς αξίες όπως η ομορφιά δεν αποτελούν μέρος της κομμουνιστικής σκέψης. Κατά συνέπεια, η διαφύλαξη της φύσης δεν ήταν στην πράξη μια προτεραιότητα των κομμουνιστικών καθεστώτων. Αντίθετα, οι χώρες που υπέφεραν υπό τον ζυγό των συνεπειών των ασυνάρτητων θεωριών του Μαρξ ήταν πραγματικά μολυσμένες. Η ενεργειακή φτώχεια οδήγησε στην παράνομη υλοτομία και ακόμη και σήμερα οι ευρωπαϊκές χώρες που βρέθηκαν υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης δυσκολεύονται να βελτιώσουν την κατάσταση.
2. Κεντρικός Σχεδιασμός
Ο κομμουνισμός πιστεύει ότι μια κεντρική αρχή ξέρει τι είναι καλύτερο για όλους, ομοιόμορφα. Τα στελέχη της διανέμουν τους πόρους, αλλά για να το κάνουν αυτό δεν πρέπει να υπάρχει ιδιωτική περιουσία. Η ιστορία του μικρού τυφλοπόντικα απεικονίζει αυτό το πρόβλημα: του δίνουν ένα διαμέρισμα, γιατί αυτό είναι που υποτίθεται ότι χρειάζεται ο καθένας σύμφωνα με το σχέδιο. Ωστόσο, στην πραγματικότητα δεν είναι ο ιδιοκτήτης του, επομένως δεν έχει κάποιο πραγματικό κίνητρο να το φροντίσει. Σε ένα τέτοιο σύστημα δεν υπάρχει κάποια πραγματική ανταμοιβή για την αριστεία και η έλλειψη κινήτρων οδηγεί σε φθίνουσα παραγωγή, όπως αποδείχθηκε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και του Ανατολικού Μπλοκ.
3. Ο φόβος των αρχών
Όταν το διαμέρισμα του Κρίτεκ καταστρέφεται, αυτός και οι φίλοι του σπεύδουν να το εγκαταλείψουν φοβούμενοι την τιμωρία. Ο φόβος τους είναι δικαιολογημένος, καθώς η διατήρηση ενός κομμουνιστικού καθεστώτος απαιτεί μια ισχυρή και αδίστακτη αστυνομική δύναμη. Δεδομένου ότι το διαμέρισμα ανήκε στο κράτος, το κράτος έπρεπε να τους τιμωρήσει για την καταστροφή του. Τα κομμουνιστικά καθεστώτα δεν ήταν γνωστά για την προάσπιση του κράτους δικαίου ή τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στις μέρες μας, όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική. Οι πόλεις προσπαθούν να γίνονται καλύτερες ακόμη και στις μετακομμουνιστικές χώρες. Οι άθλιες πολυκατοικίες και οι τσιμεντένιες ζούγκλες των άψυχων πόλεων είναι πλέον διαφορετικές. Εξυπηρετούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των πολιτών τους. Οι πολεοδόμοι συνήθως ακούν τους κατοίκους και προσπαθούν να τους εξυπηρετήσουν. Οι ιδιώτες κατασκευαστές επιτρέπεται να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και έτσι καθένας τους προσπαθεί να ικανοποιήσει καλύτερα τις επιθυμίες των ανθρώπων. Ο περιβαλλοντισμός είναι της μόδας και αυτό οδηγεί στον πολλαπλασιασμό των πάρκων και της άγριας ζωής.
Οι κομμουνιστικές πόλεις μπορεί να έμοιαζαν με τη μητρόπολη που απεικονίζεται στην ιστορία του Κρίτεκ, αν και στην πραγματικότητα ήταν πολύ λιγότερο ελκυστικές. Σήμερα, οι πόλεις έχουν βελτιωθεί σημαντικά, χάρη στη δημοκρατία και τις ελεύθερες αγορές. Δεν είναι πια άψυχες, αλλά έχουν στο επίκεντρο τους τη ζωή. Ακόμη και ο Κρίτεκ πιθανότατα θα απολάμβανε να ζει σε μια τέτοια πόλη σήμερα.
--
Ο Mate Hajba είναι διευθυντής του Free Market Foundation, μιας ουγγρικής δεξαμενής σκέψης προσηλωμένης στις κλασικές φιλελεύθερες αξίες όπως η ελεύθερη αγορά, οι ατομικές ελευθερίας και η ανεκτικότητα.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 12 Ιουλίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
