Γράφει ο Rainer Zitelmann*
Στις 16 Ιουνίου συμπληρώνονται 300 έτη από τη βάπτιση του Άνταμ Σμιθ. Ο Γερμανός ιστορικός των οικονομικών και κοινωνιολόγος Rainer Zitelmann, συγγραφέας του βιβλίου In Defence of Capitalism, ζήτησε από οικονομολόγους της ελεύθερης αγοράς από εννέα χώρες να αξιολογήσουν την ιστορική σημασία του Άνταμ Σμιθ.
Καθηγητής Stefan Kooths, Kiel Institute for the World Economy, IfW, Γερμανία
«Αυτό που σήμερα αποκαλούμε κλασική οικονομική σκέψη ήταν κάτι το επαναστατικό εκείνη την εποχή, ειδικά η αντίληψη ότι ένα ανταγωνιστικό σύστημα μπορεί να επιδείξει κοινωνικώς ωφέλιμα αποτελέσματα μέσα από την προσπάθεια ιδιωτών υποκειμένων δράσης. Ο Σμιθ δεν ήταν ο πρώτος που έφτασε σε αυτή την ιδέα, αυτή υπήρχε ήδη. Αλλά με τον Πλούτο των Εθνών δημιούργησε ένα έργο αναφοράς που επέτρεψε σε αυτή την κοσμοθεωρία να εξαπλωθεί ευρύτερα. Έτσι, το επίτευγμά του αφορά λιγότερο την πρωτοτυπία του απ’ ό,τι το χάρισμά του για συστηματική διατύπωση των ιδεών. Αν ο Άνταμ Σμιθ μπορούσε να δει πώς εξελίχθηκε ο καπιταλισμός τους τελευταίους αιώνες, θα έβρισκε μια πλούσια επιβεβαίωση της κεντρικής του άποψης ότι τα καλύτερα αποτελέσματα για την κοινωνία επιτυγχάνονται όταν οι άνθρωποι απολαμβάνουν την ελευθερία να κατακτήσουν τη δική τους ευημερία. Όχι μόνο για λόγους κατανομής του πλούτου, αλλά και γιατί η ελευθερία αυτή ενισχύει την ανθρώπινη ενσυναίσθηση. Για τον ίδιο λόγο, δύσκολα θα εκπλησσόταν από τις κακές επιδόσεις των μαζικά διευρυμένων κρατών πρόνοιας των οποίων οι μεγάλοι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί αποδυναμώνουν τη συμπόνια για τους συμπολίτες μας απαλλάσσοντας τα άτομα από την ανάληψη προσωπικής ευθύνης για όσους βρίσκονται σε λιγότερο προνομιακή θέση».
Alberto Mingardi, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας της Πολιτικής Σκέψης, Πανεπιστήμιο IULM στο Μιλάνο, Ιταλία
«Νομίζω ότι είναι δύσκολο να υπερβάλει κανείς ως προς τη σημασία του Άνταμ Σμιθ. Είναι αλήθεια ότι και άλλοι έγραψαν πριν από αυτόν για οικονομικά ζητήματα και πράγματι υπάρχουν πολλές ουσιαστικές συνεισφορές στην οικονομική σκέψη στις αρχές του δέκατου όγδοου αιώνα: από τον Ρισάρντ Καντιγιόν μέχρι τους Φυσιοκράτες. Σίγουρα τα δοκίμια του Χιουμ έσπειραν κι αυτά τους σπόρους της κλασικής οικονομίας και μπορεί κανείς να αποκτήσει εξαιρετικές γνώσεις για το εμπόριο διαβάζοντας συγγραφείς όπως ο Μοντεσκιέ. Όμως από τα οικονομικά έλειπε το είδος της βαθυστόχαστης εκείνης πραγματείας που μπορεί πραγματικά να θεωρηθεί ως ένα θεμελιώδες κείμενο. Ο Σμιθ το παρείχε αυτό, γράφοντας ένα μοναδικό βιβλίο που είναι πολλά διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα, αλλά όλα τους έξοχα. Είναι ένα θεωρητικό έργο, θέτει τα θεμέλια μιας επιστήμης, αλλά είναι και ένα έργο ιστορίας και κάτι σαν ρεπορτάζ. Είναι γραμμένο από έναν άνθρωπο του οποίου το πάθος ήταν να καταλάβει και να εξηγήσει, αλλά μπορούσε και να πείσει: και όντως έπεισε πολλούς, ανοίγοντας τα μάτια τους στις αρετές της ελεύθερης συναλλαγής και στα όρια του συστήματος του μερκαντιλισμού».
Καθηγητής Weying Zhang, Πανεπιστήμιο του Πεκίνου, Κίνα
«Η πιο σημαντική συνεισφορά του Άνταμ Σμιθ στην οικονομική σκέψη: Ξένοι μεταξύ τους άνθρωποι με ιδιοτελή συμφέροντα μπορούν σε μια κοινωνία μεγάλης κλίμακας να συνεργάζονται, να ωφελούνται ο ένας τον άλλον και να είναι σε αρμονία μέσω ενός συστήματος αγοράς που βασίζεται στον καταμερισμό της εργασίας. Τα άτομα μπορούν να ωφεληθούν μόνο αν πρώτα εξυπηρετήσουν τους άλλους στην αγορά. Η αναζήτηση του ιδιοτελούς συμφέροντος στην αγορά δεν είναι ανήθικη. Για τον Άνταμ Σμιθ, η αγορά είναι μια αυθόρμητα εξελισσόμενη τάξη, και όχι σχεδιασμένη. Η ταχεία οικονομική ανάπτυξη της Κίνας τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες συνιστά μια νίκη της ιδέας του Adam Smith για την αγορά. Η Κίνα χρειάζεται τον Άνταμ Σμιθ, όχι τον Τζων Μέυναρντ Κέυνς».
Καθηγητής Emmanuel Martin, Πανεπιστήμιο Aix-Marseille και Καθολικό Ινστιτούτο της Vendée στη Γαλλία
«Κατά την άποψή μου, τα τρία πρώτα ‘εξελικτικά’ κεφάλαια του Πλούτου των Εθνών είχαν μια κρίσιμη σημασία: η ιδέα ότι επειδή οι άνθρωποι συναλλάσσονται μπορούν να αναπτύξουν τον καταμερισμό της εργασίας (που αυξάνει την παραγωγικότητα και συνεπώς τα εισοδήματα), ο οποίος με τη σειρά του εξαρτάται από το μέγεθος της αγοράς».
Καθηγητής Gerhard Habermann, Πανεπιστήμιο του Πότσνταμ, Γερμανία
«Δεν πρέπει να παραβλέψει κανείς τι είχε ήδη επιτύχει θεωρητικά η Σχολή της Σαλαμάνκα, αλλά σε πρακτικούς όρους ο Άνταμ Σμιθ ήταν καθοριστικός. Αυτός, μαζί με άλλους σπουδαίους Σκωτσέζους (όπως ο Ντέιβιντ Χιουμ και ο Άνταμ Φέργκιουσον), αναγνώρισε τη φύση και τη λειτουργία μιας αυθόρμητης τάξης».
Jesús Huerta de Soto, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο King Juan Carlos Μαδρίτη, Ισπανία
«Η σημασία του Άνταμ Σμιθ υπερεκτιμάται και είναι λάθος να θεωρείται αυτός ο ιδρυτής των Οικονομικών, αλλά ο Ρίτσαρντ Καντιγιόν και οι Ισπανοί Σχολαστικοί. Κάθε μια από τις σωστές συνεισφορές του δεν ήταν δική του, αλλά την πήρε από τους προκατόχους του. Οι ιδέες που προέρχονται από εκείνον ήταν λάθος: Η υποστήριξή του προς τους νόμους περί ναυσιπλοΐας, οι φορολογικές του ιδέες και κυρίως η μακροπρόθεσμη ανάλυση ισορροπίας που διατύπωσε βάσει του κόστους παραγωγής (της εργασίας). Η ανάλυση του Σμιθ είναι το θεμέλιο του μαρξισμού (η εργασιακή θεωρία της αξίας) και του παρεμβατισμού. Με φίλους όπως ο Άνταμ Σμιθ, οι φιλελεύθεροι της ελεύθερης αγοράς δεν χρειάζονται εχθρούς (ο Άνταμ Σμιθ αρκεί!)».
Καθηγητής Leszek Balcerowicz, πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Οικονομικών, Ίδρυμα Civil Development Forum, Πολωνία
«Είναι εύκολο να επισημάνει κανείς ότι μερικές από τις σημαντικές ιδέες του Σμιθ είχαν ήδη διατυπωθεί πριν από αυτόν και ότι διέδωσε κάποιες κακές ιδέες, κυρίως την εργασιακή θεωρία της αξίας. Αλλά ο Πλούτος των Εθνών είναι ένα αριστούργημα λόγω του εύρους των θεμάτων και της σαφήνειας της εξήγησης. Η κεντρική ιδέα του Smith ότι η οικονομική ανάπτυξη απαιτεί οικονομική ελευθερία και αντίστοιχα περιορισμένο κράτος έχει αποδειχθεί σωστή, ειδικά όταν παραβιάζεται. Ο Άνταμ Σμιθ είναι επίσης ένας πρόδρομος των θεσμικών οικονομικών, ενός κλάδου πολύ σημαντικού και - μέχρι πρόσφατα – υπερβολικά παραμελημένου στον κόσμο».
Sooyoun Hwang, πρώην καθηγητής Δημόσιας Επιλογής και Αυστριακών Οικονομικών / Πανεπιστήμιο Kyungsung, Busan, Νότια Κορέα
«Είναι σημαντικός γιατί υπήρξε (σχεδόν) ο πρώτος που προώθησε μια συστηματική θεωρία της ανθρώπινης δράσης τόσο στο οικονομικό όσο και στο ηθικό πεδίο. Για τους Κορεάτες, νομίζω ότι η μεγαλύτερη συνεισφορά του Άνταμ Σμιθ ήταν ότι απέδωσε μέγιστη σημασία στο εμπόριο. Παραδοσιακά, στην Κορέα, από τη δυναστεία των Τσοσούν, υπήρχε μια προτίμηση και μια ταξική σειρά επαγγελμάτων: από τους κρατικούς υπαλλήλους, στη γεωργία, στους μηχανικούς και, τέλος, στο εμπόριο. Οι μηχανικοί και το εμπόριο θεωρούνταν τα χειρότερα επαγγέλματα. Πλέον, από τη διδασκαλία του Άνταμ Σμιθ, μπορούμε να μάθουμε ότι για να ευημερούμε, πρέπει να δοθεί κορυφαία προτεραιότητα στο εμπόριο και ότι η ιεράρχηση αυτή πρέπει να αντιστραφεί. Αυτή η ιεράρχιση αλλάζει σήμερα σιγά-σιγά στη σύγχρονη Κορέα. Αν οι Κορεάτες μάθουν περισσότερα για τον Άνταμ Σμιθ, θα γίνουν περισσότεροι αυτοί που θα συνειδητοποιήσουν αυτή την ανάγκη».
Καθηγητής Gia Jandieri, Ιδρυτής, Αντιπρόεδρος New Economic School – Georgia
«Η κύρια συμβολή του ήταν ότι εξήγησε και επιβεβαίωσε ότι ο κόσμος διέπεται από τους κανόνες της αγοράς. Αυτοί οι κανόνες ήταν ευρέως διαδεδομένοι, αλλά κανείς δεν τους αποκάλεσε κανόνες πριν από αυτόν. Κάποτε έλεγξα και βρήκα δεκάδες υπέροχες παροιμίες από τη Γεωργία που έχουν καθαρό οικονομικό νόημα – υποθέτω ότι επινοήθηκαν πριν από τον Άνταμ Σμιθ από ανθρώπους που δεν είχαν καν ακούσει ποτέ για την οικονομία».
Eammon Butler, Ιδρυτής και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Adam Smith, Λονδίνο
«Ο Σμιθ υποστήριξε το ελεύθερο εμπόριο για τον ίδιο λόγο που κάνω κι εγώ, δηλαδή επειδή είναι ο καλύτερος τρόπος για να βελτιωθεί η κατάσταση των φτωχών εργαζομένων – ή πιο σωστά, ο καλύτερος τρόπος να επιτραπεί στους εργαζόμενους φτωχούς να βελτιώσουν τη δική τους κατάσταση. Η βελτίωση της κατάστασής σας, σκέφτηκε, είναι μια φυσική ανθρώπινη επιθυμία, αλλά πολύ συχνά εμποδίζεται από επαχθείς φόρους και κανονισμούς που επιβάλλονται από άτομα που έχουν εξουσία. Και πολύ συχνά, αυτοί οι κανόνες προτείνονται σκόπιμα από επιχειρηματίες που έχουν μια εμπεδωμένη θέση και θέλουν να αποκλείσουν τον όποιον ανταγωνισμό και επιβάλλονται από τους φίλους τους στην κυβέρνηση. Σαρώστε τα όλα αυτά, λέει ο Σμιθ, και το ‘σύστημα της φυσικής ελευθερίας’ θα φέρει ευημερία σε όλους».
* Ο Rainer Zitelmann είναι ο συγγραφέας του βιβλίου In Defence of Capitalism (Προς Υπεράσπιση του Καπιταλισμού, Εκδόσεις Ευρασία: 2023).
Το άρθρο δημοσιεύεται στα ελληνικά με την άδεια του συγγραφέα και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
