Της Adela Kleckova
Υπάρχει μια νέα ελπίδα για τους χρήστες του διαδικτύου: Οι στρατιές των ξωτικών που πολεμούν τα διαδικτυακά τρολ έχουν αναπτυχθεί σε ακόμη μία χώρα - τον περιφερειακό ηγέτη στην αντιμετώπιση των κακόβουλων ξένων επιρροών: την Τσεχία. Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε ένα τσεχικό και ένα βαλτικό ξωτικό; Και πώς μπορεί ένα αλυσιδωτό email να μετατραπεί σε όπλο μαζικής καταστροφής;
Στρατιές γενναίων ξωτικών νικούν ορδές άσχημων τρολ σε μια ιδεολογική σύγκρουση για το μέλλον της ανθρωπότητας. Όχι, δεν πρόκειται για την αρχή ενός συναρπαστικού μυθιστορήματος φαντασίας. Είναι μια περιγραφή της καθημερινής πραγματικότητας στον διεθνή εικονικό χώρο γύρω στο 2015, όταν η ξεκίνησε πρώτη μάχη των ξωτικών - μιας εθελοντικής ομάδας ανθρώπων που αντιμάχονται την προπαγάνδα και παραπληροφόρηση του Κρεμλίνου στο διαδίκτυο.
Το κίνημα των ξωτικών, που ξεκίνησε ως μια μικρή ομάδα 20 ένθερμων εθελοντών στη Λιθουανία, έχει σήμερα δημιουργήσει ισχυρές δομές με εκατοντάδες εθελοντές σε τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες και αναμένεται να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο. Η τελευταία προσθήκη στις στρατιές αυτών των όχι και τόσο μυθολογικών μαχητών; Δεν αποτελεί έκπληξη - είναι ο περιφερειακός ηγέτης στην αντιμετώπιση των πρακτικών του υβριδικού πολέμου: η Τσεχία.
Μια σύντομη ιστορία των ξωτικών και των τρολ
Για εκείνους που για κάποιο λόγο δεν είναι πλήρως ενημερωμένοι σχετικά με τις τελευταίες τάσεις του υβριδικού πολέμου και της εχθρόβουλης προπαγάνδας, αυτή η ορολογία μπορεί να μπερδεύει. Ας ξεκινήσω αφηγούμενη την παλιά και βίαιη ιστορία σύγκρουσης ανάμεσα στα τρολ και τα ξωτικά.
Η ιστορία αυτή ξεκινά το 2014 με τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία. Προκειμένου το Κρεμλίνο να χειραγωγήσει την σκέψη των Ουκρανών και να κάνει άλλους να πιστέψουν ότι η κατοχή ενός ξένου εδάφους είναι κάτι το θεμιτό, ανανέωσε τις παλιές του πρακτικές της χειραγώγησης και της προπαγάνδας που έγιναν γνωστές ως το δόγμα Γερασίμωφ.
Ένα κομβικό σημείο αυτού του δόγματος είναι η χειραγώγηση της σκέψης των ανθρώπων με κακόβουλες πρακτικές όπως η διάδοση παραπληροφόρησης, κατασκευασμένης πληροφόρησης και παρέμβασης στις δημόσιες αφηγήσεις. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω διάφορων πολλαπλασιαστών όπως ανήθικοι δημοσιογράφοι και διεφθαρμένοι πολιτικοί.
Ένα όμως από τα πιο αποτελεσματικά μέσα γι' αυτό αποδείχθηκε πως είναι τα τρολ του διαδικτύου - όντα του χάους που τρέφονται από την αγανάκτηση και τον θυμό των άλλων προκαλώντας σκοπίμως τη σύγχυση, επιτιθέμενα και προκαλώντας γενικώς προβλήματα στην κοινότητα αναρτώντας συγκεκριμένα σχόλια, φωτογραφίες, βίντεο, GIF ή άλλες μορφές διαδικτυακού περιεχομένου.
Καθώς κάθε καλή ιστορία χρειάζεται να έχει έναν ήρωα, το ίδιο συμβαίνει κι εδώ. Η ηρωίδα μας εργάζεται ως ερευνητική δημοσιογράφος στη Φινλανδία και ονομάζεται Jessikka Aro.
Το 2014, η Άρο ανακάλυψε ένα μεγάλο άντρο των τρολ - ένα κτίριο στην Αγία Πετρούπολη που αργότερα ονομάστηκε από τα μέσα “εργοστάσιο των τρολ”. Η Άρο παρουσίασε τις πρώτες αποδείξεις ότι τα τρολ όχι μόνο ήταν πολύ καλά οργανωμένα, αλλά και συνδέονταν με το Κρεμλίνο στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής, και υπέφερε για την ηρωική της αυτή πράξη, καθώς τα τρολ της έστησαν ενέδρες και την παρενόχλησαν με διάφορες απειλές.
Ως αντίδραση στην υποβόσκουσα απειλή των τρολ δημιουργήθηκαν τα ξωτικά της Βαλτικής. Η ομάδα αναπτύχθηκε αργά, όπως και οι στρατιές των διαδικτυακών τρολ, που υποστηρίζονταν από ολοένα και μεγαλύτερη χρηματοδότηση από το Κρεμλίνο. Η οργάνωσή τους σταδιακά επεκτάθηκε και στις άλλες βαλτικές χώρες και εντέλει και στην Τσεχία.
Τα τσεχικά ξωτικά
Οι τσεχικές μονάδες ιδρύθηκαν ανεπίσημα στα τέλη του 2018. Η ομάδα όμως ανακοίνωσε την επίσημη υπαρξή της μόλις πριν λίγες μέρες παρουσιάζοντας την ιστοσελίδα της που θα πρέπει να λειτουργήσει ως ένα αρχείο όλων των εντοπισμένων εχθρόβουλων αφηγήσεων.
Μολονότι τα ξωτικά της Βαλτικής υπήρξαν το πρότυπο της τσεχικής ομάδας, ούτε η δομή ούτε η αποστολή της ομάδας αυτής δεν αντιγράφει πλήρως την στρατηγική της Βαλτικής. Καθώς η υβριδική στρατηγική του Κρεμλίνου βελτιώνεται και προσαρμόζεται στα συγκεκριμένα μέσα και το πολιτισμικό τοπίο της εκάστοτε χώρας-στόχου, το ίδιο συμβαίνει και με τα ξωτικά.
Ενώ τα ξωτικά της Βαλτικής προσανατολίζονται πρωτίστως στη δημόσια αντιμετώπιση των υπέρ του Κρεμλίνου αφηγήσεων και στη συμμετοχή σε συζητήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε σχολιασμό κάτω από άρθρα, η τσεχική προσέγγιση είναι πιο εξευγενισμένη.
Αυτοί κυρίως εστιάζουν στην παρακολούθηση του μηντιακού περιβάλλοντος, την ανάλυση των διάφορων αφηγήσεων και τη χαρτογράφηση της εχθρόβουλης επιρροής. Τα αποτελέσματα της εργασίας τους είναι κατά κύριο λόγο δημοσίως διαθέσιμα στην ιστοσελίδα τους.
Κάποιες όμως από τις εσωτερικές τους βάσεις δεδομένων πιστεύεται πως είναι εμπιστευτικές, και μολονότι για προφανείς λόγους αυτό δεν επιβεβαιώνεται από κανένα μέρος, πιστεύεται ότι συνεργάζονται με τις τσεχικές αρχές.
Η άλλη διαφορά είναι το περιβάλλον των μέσων κοινωνικής δικτύωσης της Τσεχίας. Για παράδειγμα, το Twitter έχει μόλις περίπου 300.000 Τσέχους χρήστες, και δεν είναι συνεπώς εύφορο έδαφος για τη δράση των τρολ. Έτσι, ένα από τα κύρια κανάλια της προπαγάνδας του Κρεμλίνου στον τσεχικό εικονικό χώρο είναι τα διαβόητα αλυσιδωτά email.
Τα αλυσιδωτά email
Ο καθολικά αποδεκτός ορισμός ενός αλυσιδωτού email είναι ένα μη ζητηθεν email που περιέχει ψευδείς πληροφορίες με σκοπό να τρομάξει, να εκφοβίσει ή να παραπλανήσει τον παραλήπτη. Σε αντίθεση με τα συνήθη email, τα τσεχικά ούτε προσφέρουν περιορισμένες στο χρόνο επιχειρηματικές προτάσεις επένδυσης σε αδαμαντωρυχεία στη Λιβύη, ούτε πουλάνε νέα χάπια για μόνιμη στύση ή για άμεση απώλεια βάρους.
Τα τσεχικά αλυσιδωτά email είναι ένας σημαντικός πολλαπλασιαστής της υπέρ του Κρεμλίνου προπαγάνδας που σκορπά τον φόβο και τη δυσπιστία στους παραλήπτες της. Το βασικό πρόβλημα είναι η απουσία διαφάνειας. Από νομικής άποψης, τα αλυσιδωτά email είναι πάντα μέρος της ιδιωτικής επικοινωνίας μέσω email. Δεν υπάρχουν εργαλεία που θα επέτρεπαν τον έλεγχο ή την επιτήρηση αυτού του διαύλου ψευδών ειδήσεων.
Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο καθώς τα αλυσιδωτά email στην Τσεχία έχουν ως στόχο κυρίως τους ηλικιωμένους, οι οποίοι δεν διαθέτουν ψηφιακή μηντιακή εγγραμματοσύνη και αποδεδειγμένα είναι λιγότερο ανθεκτικοί έναντι της ψευδούς πληροφόρησης. Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι είναι πιθανότερο να προωθήσουν στις επαφές τους email που έλαβαν. Ανακαλύφθηκαν μάλιστα και email που διδάσκουν ηλικιωμένους πώς να προωθούν άλλα email σε όλες τις επαφές τους.
Τι κάνουν λοιπόν τα τσεχικά ξωτικά; Κυρίως εστιάζουν στην παρακολούθηση των εχθρόβουλων επιρροών, εντοπίζοντας τις κύριες πηγές και τους πολλαπλασιαστές, δημιουργώντας μεγάλες βάσεις δεδομένων των χρήσιμων ηλιθίων υπέρ του Κρεμλίνου και αρχειοθετώντας τα αλυσιδωτά email που ανακαλύπτουν. Αυτά τα δεδομένα γίνονται διαθέσιμα στις ΜΚΟ και στους κρατικούς αξιωματούχους.
Έρχονται τα ξωτικά!
Οι δημοσιογράφοι, οι αναλυτές, οι ΜΚΟ και οι πανεπιστημιακοί κάνουν μια ακόμη πιο σημαντική δουλειά, εκπαιδεύοντας το ευρύ κοινό. Η μηντιακή εγγραμματοσύνη και η κριτική σκέψη είναι τα ισχυρότερα όπλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση των κακόβουλων αφηγήσεων από το εξωτερικό.
Παρ' όλα αυτά, η προπαγάνδα του Κρεμλίνου θυμίζει λερναία ύδρα. Μόλις κόβεται ένα κεφάλι, ξεπετιώνται άλλα δύο, με το καθένα εξυπνότερο, πιο ύπουλο και καλύτερα χρηματοδούμενο από το προηγούμενο. Δεν είμαι σίγουρη ότι αυτή η ιστορία της γενναιότητας και της θυσίας θα έχει αίσιο τέλος.
Όλοι είμαστε δυνητικά ήρωες και θύματα σ' αυτή την ιδεολογική μάχη για τις αξίες, τις καρδιές και τον νου. Όλοι χρειάζεται να δώσουμε τη μάχη μας επιβεβαιώνοντας τις πληροφορίες, αντιδρώντας με ευγένεια στον εικονικό χώρο και απορρίπτοντας τα προφανή ψέματα των λαϊκιστών.
Είναι καλό πάντως να γνωρίζουμε ότι υπάρχουν εκατοντάδες μη πληρωμένοι, ένθερμοι και γενναίοι μαχητές εκεί έξω στην ψηφιακή σφαίρα.
--
Η Adela Kleckova είναι συντονίστρια του γραφείου του Ιδρύματος Friedrich Naumann για την Ελευθερία στην Πράγα για την Κεντρική Ευρώπη και τις χώρες της Βαλτικής.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Αυγούστου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
