Του Lawrence W. Reed*
Όταν η Φάρμα των Ζώων του Τζωρτζ Όργουελ κυκλοφόρησε στις 17 Αυγούστου του 1945, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη είχε τερματιστεί πριν από μόλις τρεις μήνες. Θα τερματιζόταν στον Ειρηνικό σε λίγες μέρες. Η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες συμμαχούσαν
ακόμη με τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. Το να γράφει κανείς κακά πράγματα για το καθεστώς της Μόσχας δεν ήταν κάτι το πολιτικώς ορθό.
Για τον λόγο αυτό, τέσσερις διαφορετικοί εκδότες απέρριψαν το βιβλίο μέχρι ο Όργουελ να βρει κάποιον να αναλάβει το ρίσκο της έκδοσής του (τον οίκο Secker and Warburg). Επρόκειτο για ένα μυθιστόρημα με θέμα μια εξέγερση σε ένα αγρόκτημα όπου τα ζώα εκθρονίζουν τους ανθρώπους
στο όνομα του εξισωτισμού για να ζήσουν στη συνέχεια την καταβύθιση σε μια αιματηρή τυραννία, που είχε ως στόχο ξεκάθαρα τον σοβιετικό “παράδεισο των εργατών”.
Για έναν άλλο λόγο, ο κόσμος λίγο έλειψε να στερηθεί εντελώς τη Φάρμα των Ζώων. Αφού μια γερμανική βόμβα χτύπησε το σπίτι του Όργουελ στο Λονδίνο το 1944, ο ίδιος φοβήθηκε ότι το χειρόγραφο είχε χαθεί, μέχρι που ευτυχώς το βρήκε στα συντρίμμια άθικτο.
Θυμόμαστε σήμερα τον Όργουελ κυρίως για τη Φάρμα των Ζώων και τον δυστοπικό εφιάλτη του 1984. Και τα δύο έργα απεικονίζουν κοινωνίες - τετραπόδων και διπόδων - όπου η αλήθεια και η ελευθερία είναι αλυσοδεμένες από μια συγκεντρωτική εξουσία που κυνικά στολίζεται με καλές προθέσεις και υποσχέσεις ισότητας.
Ο Τζωρτζ Όργουελ προς τιμήν του ήταν φίλος της ελευθερίας του λόγου και του τύπου και ανυποχώρητος αντίπαλος του ολοκληρωτισμού και της λογοκρισίας. Θα αγανακτούσε αν τον κατηγορούσατε ως κομμουνιστή. Αν όμως τον λέγατε σοσιαλιστή, μπορεί να σας ευχαριστούσε και στη συνέχεια να διατύπωνε ενστάσεις ως προς τα αυταρχικά πράγματα που αρέσκονται να κάνουν οι σοσιαλιστές.
Για να επιχειρήσω μια αναλογία με τα γεγονότα της επικαιρότητας, αυτό δεν απέχει πολύ από το να πει κάποιος “Δεν μου αρέσει ο κορονοϊός, αλλά δεν έχω πρόβλημα με τη μετάλλαξη δέλτα”.
Με άλλα λόγια, ο Όργουελ ποτέ δεν κατάφερε να φτάσει στο σημείο να αντιληφθεί πλήρως το ιστορικό γεγονός ότι η συγκέντρωση της εξουσίας για οποιονδήποτε λόγο είναι εγγενώς επικίνδυνη. Σαγηνεύει και διαφθείρει. Δεν καθίσταται ακίνδυνη από την ψήφο της πλειοψηφίας, ούτε από τη μεγαλεπίβολη ρητορική των φορέων της.
Μέχρι και τον πρόωρο θάνατό του από φυματίωση στα 46 του χρόνια το 1950, ο Όργουελ ποτέ δεν αποκήρυξε την προσωπική του συμπάθεια προς τον “δημοκρατικό σοσιαλισμό”. Με άλλα λόγια, απέτυχε να δει ότι στην πράξη η δεύτερη λέξη (ο σοσιαλισμός) πάντα θα βρίσκεται σε
εμπόλεμη κατάσταση με την πρώτη (τη δημοκρατία), διότι αυτό από τη φύση της κάνει η συγκεντρωμένη εξουσία.
Πόσες φορές πρέπει να δούμε σοσιαλιστές να αποκτούν την εξουσία μέσω της δημοκρατικής διαδικασίας και στη συνέχεια να αγκιστρώνονται σε αυτήν με αντιδημοκρατικά μέσα; Η ιστορία της Λατινικής Αμερικής είναι γεμάτη τέτοια παραδείγματα, από τον Ούγκο Τσάβες και τον Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα, μέχρι τον Ντανιέλ Ορτέγκα στη Νικαράγουα. Και να μην ξεχνάμε ότι στην Ευρώπη ο εθνικοσοσιαλιστής Αδόλφος Χίτλερ συμμετείχε σε εκλογές μέχρι να κατακτήσει την εξουσία οπότε και αποφάσισε ότι οι εκλογές είναι απλώς μια ενόχληση.
Εδώ στις ΗΠΑ, δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι οι ίδιοι “δημοκρατικοί σοσιαλιστές” που ζητούν οικονομική ισότητα και πολλά δωρεάν πράγματα από την κυβέρνηση συμμαχούν επίσης με την κουλτούρα της ακύρωσης που επιδιώκει να φιμώσει ανθρώπους.
Κάποιοι μπορεί να πουν ότι ο Όργουελ ήταν αφελής ως προς αυτό. Προσωπικά προτιμώ να τον βλέπω ως ένα έργο υπό εξέλιξη, ως έναν άνθρωπο θεμελιώδους εντιμότητας και ακεραιότητας που νωρίτερα ή αργότερα θα έβλεπε τα πράγματα ως έχουν. Ένα σημάδι της διανοητικής του
προόδου ως προς αυτό, είναι το παρακάτω απόσπασμα από την κριτική που έγραψε το 1944 για το βιβλίο του Φρίντριχ Χάγιεκ Ο Δρόμος προς τη Δουλεία:
“Η κεντρική θέση του καθηγητή Χάγιεκ είναι ότι ο σοσιαλισμός αναπόφευκτα οδηγεί στον δεσποτισμό, και ότι στη Γερμανία οι ναζί μπόρεσαν να πετύχουν γιατί οι σοσιαλιστές είχαν ήδη κάνει την περισσότερη δουλειά γι’ αυτούς, ιδίως το διανοητικό έργο της αποδυνάμωσης της επιθυμίας για ελευθερία. Φέρνοντας το σύνολο της ζωής υπό τον έλεγχο του κράτους, ο σοσιαλισμός αναγκαστικά δίνει εξουσία σε έναν στενό κύκλο γραφειοκρατών, που σχεδόν σε κάθε περίπτωση θα είναι άνθρωποι που θέλουν εξουσία χάρη της εξουσίας και δεν θα σταματήσουν σε τίποτε προκειμένου να τη διατηρήσουν. Η Βρετανία, υποστηρίζει, βαδίζει σήμερα στον ίδιο δρόμο με τη Γερμανία, με τους αριστερούς διανοούμενους ήδη στο άρμα αυτό και το κόμμα των Συντηρητικών να ακολουθεί. Η μόνη σωτηρία είναι η επιστροφή σε μια ασχεδίαστη οικονομία, στον ελεύθερο ανταγωνισμό και στην έμφαση στην ελευθερία έναντι της ασφάλειας. Στο αποφατικό κομμάτι της θέσης του καθηγητή Χάγιεκ υπάρχει μεγάλο μέρος αλήθειας. Δεν μπορεί να υπερβάλει κανείς λέγοντας - σε κάθε περίπτωση αυτό δεν λέγεται όσο συχνά θα έπρεπε - ότι ο κολλεκτιβισμός δεν είναι εγγενώς δημοκρατικός, αλλά αντιθέτως δίνει σε μια τυραννική μειοψηφία εξουσίες που οι Ιεροεξεταστές ούτε ονειρεύτηκαν ποτέ”.
Αν ο Όργουελ είχε ζήσε άλλα 30 χρόνια, θα είχε τον δημοκρατικό σοσιαλισμό να κάνει τη Βρετανία του τον “ασθενή της Ευρώπης” και να χρειάζεται η θατσερική επανάσταση για να διορθώσει εν μέρει αυτό το πλήγμα.
Στο δοκίμιο που έγραψε για το FEE το 2016 ο Joey Clark με τίτλο “Orwell’s Fatal Attraction to Democratic Socialism” (Η μοιραία έλξη του Όργουελ προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό) επισημαίνει ότι “Ο Τζωρτζ Όργουελ δεν διαβάζεται σήμερα για τις οικονομικές του ιδέες. Όχι, διαβάζεται για την οξύτητα των ηθικών του ενστίκτων και την διανοητική του ακεραιότητα”.
Αν ο Όργουελ ζούσε ακόμη μια δεκαετία, νομίζω ότι θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν πολύ προσεκτικό φιλελεύθερο. Ελπίζοντας πως μια σοσιαλιστική κοινωνία μπορούσε να είναι και να παραμείνει ελεύθερη και δημοκρατική, εξέφραζε έναν ευγενή πόθο που απλώς χρειαζόταν λίγο ακόμη χρόνο για να εξελιχθεί. Πιστεύω πως ο Όργουελ είχε την βαθιά ακεραιότητα που εντέλει θα τον οδηγούσε στον ορθό δρόμο.
Όπως μπορεί κανείς να φανταστεί για έναν άνθρωπο με αντιφατικές μεταξύ τους πεποιθήσεις, ο Όργουελ διατύπωσε κάποιες ιδέες που ένας σοσιαλιστής μπορούσε να υιοθετήσει, και κάποιες άλλες που μπορούσε να τις υιοθετήσει ένας μη σοσιαλιστής. Τις τελευταίες τις διατύπωνε με πολύ μεγαλύτερη ρητορική δεινότητα, γεγονός που ίσως καταδεικνύει μια διανοητική εντιμότητα που λάμπει μέσα από την ομίχλη. Στη συνέχεια, μοιράζομαι κάποιες από αυτές τις ιδέες.
Καθώς τις διαβάζετε αναρωτηθείτε: “Αν ένας άνθρωπος μπορεί να γράφει με τόση σοφία, μήπως ήταν απλώς ζήτημα χρόνου και σκέψης να υιοθετήσει την ελευθερία, το περιορισμένο κράτος και τις ελεύθερες αγορές;”
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να καταστρέψει κανείς ανθρώπους είναι να τους αρνηθεί και να εξαλείψει τη δική τους κατανόηση της ιστορίας τους.
_____
Αυτοί οι άνθρωποι δεν βλέπουν ότι αν κάποιος ενθαρρύνει ολοκληρωτικές μεθόδους, μπορεί να έρθει η ώρα που αυτές θα εφαρμοστούν εναντίον του αντί για προς όφελός του.
_____
Πέρα από αυτό υπάρχει η φρικτή - η πραγματικά ανησυχητική - επικράτηση των τσαρλατάνων όπου συγκεντρώνονται σοσιαλιστές. Αποκτά μερικές φορές κανείς την εικόνα ότι και μόνο οι λέξεις “σοσιαλισμός” και “κομμουνισμός” τραβάνε σαν μαγνήτες κάθε πότη χυμών φρούτων, γυμνιστή, σανδαλοφόρο, σεξομανή, κουακέρο, τσαρλατάνο των “φυσικών γιατριών”, ειρηνιστή και φεμινιστή στην Αγγλία.
_____
Οδηγείται κανείς σχεδόν στο κυνικό συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι είναι σωστοί μόνο όταν δεν κατέχουν εξουσία.
_____
Είναι πολύ πιθανό πως βυθιζόμαστε σε μια εποχή όπου δύο και δύο θα κάνουν πέντε αν ο Ηγέτης το λέει.
_____
Υπάρχει κάτι λάθος σε ένα καθεστώς που απαιτεί μια πυραμίδα πτωμάτων κάθε λίγα χρόνια.
_____
Η πραγματική διαιρετική τομή δεν είναι μεταξύ συντηρητικών και επαναστατών, αλλά μεταξύ αυταρχικών και φιλελευθέρων.
_____
Αν η ελευθερία έχει κάποιο νόημα, αυτό έγκειται στο δικαίωμα να λέει κανείς στους ανθρώπους αυτά που δεν θέλουν να ακούσουν.
_____
Οι απειλές στην ελευθερία του λόγου, της γραφής και της δράσης, μολονότι συχνά ασήμαντες μεμονωμένα, σωρεύουν το αποτέλεσμά τους και αν δεν ελεγχθούν, οδηγούν σε μια γενική αδιαφορία ως προς τα δικαιώματα του πολίτη.
_____
Πάντα όμως διαφωνώ όταν οι άνθρωποι καταλήγουν να λένε ότι μπορούμε να αντιπαρατεθούμε στον κομμουνισμό, στον φασισμό και στα συναφή μόνο αν αναπτύξουμε έναν αντίστοιχο φανατισμό. Μου φαίνεται ότι νικά κανείς έναν φανατικό ακριβώς με το να μην είναι ο ίδιος φανατικός, χρησιμοποιώντας το πνεύμα του.
_____
Αυτό που χρειάζεται είναι το δικαίωμα να τυπώνει κανείς ότι πιστεύει ότι είναι αληθές, χωρίς να πρέπει να φοβάται τον εκφοβισμό ή τον εκβιασμό από οποιαδήποτε πλευρά.
_____
Να θυμάστε ότι η ανεντιμότητα και η δειλία πάντα έχουν τίμημα. Μη φαντάζεστε πως μπορείτε για χρόνια να είστε κόλακες και προπαγανδιστές του σοβιετικού καθεστώτος, ή οποιουδήποτε άλλου καθεστώτος, και στη συνέχεια ξαφνικά να επιστρέψετε στην πνευματική εντιμότητα. Εφόσον εκπορνευτείτε, αυτό θα σας ακολουθεί.
_____
Ένα ολοκληρωτικό κράτος είναι στην ουσία μια θεοκρατία και η κυρίαρχη κάστα του, προκειμένου να διατηρήσει τη θέση της, πρέπει να θεωρείται αλάνθαστη. Καθώς όμως στην πράξη κανείς δεν είναι αλάνθαστος, είναι συχνά αναγκαία μια νέα διευθέτηση των ιστορικών γεγονότων προκειμένου να φανεί ότι το εκάστοτε λάθος δεν συνέβη, ή ότι συνέβη κάποιος υποτιθέμενος θρίαμβος. Τότε, ξανά, η όποια μείζονα αλλαγή πολιτικής προϋποθέτει μια αντίστοιχη αλλαγή δόγματος και μια επαναξιολόγηση των κύριων ιστορικών προσωπικοτήτων.
--
*Ο Lawrence W. Reed είναι επίτιμος πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Αυγούστου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
