Ευρωπαϊκή εβδομάδα εμβολιασμών 24 με 30 Απριλίου. Εβδομάδα αφιερωμένη στη σημασία των εμβολιασμών για την καταπολέμηση θανατηφόρων ασθενειών.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ευλογιάς. Όλα ξεκίνησαν το 1796, όταν ο γιατρός Edward Jenner παρατήρησε μια πραγματικότητα σχετικά με την ευλογιά, μια θανατηφόρα μέχρι τότε ασθένεια παγκοσμίως. Παρατήρησε λοιπόν, πως η ευλογιά των αγελάδων, μια λιγότερο σοβαρή ασθένεια, την οποία οι γαλακτοκόμοι συχνά κολλούσαν μέσω της έκθεσης σε μολυσμένες αγελάδες. Ο Jenner παρατήρησε ότι οι γαλακτοκόμοι που είχαν προσβληθεί από ευλογιά της αγελάδας έπειτα είχαν ανοσία στην θανατηφόρα ευλογιά.
Ο γιατρός έκανε κάτι πρωτοποριακό για την εποχή του: πήρε λίγο μολυσμένο υλικό δαμαλίτιδας και «μετέφερε» μ΄ αυτό την ασθένεια σ΄ ένα υγιές αγόρι κάνοντας μια τομή στο χέρι του. Το αγόρι κόλλησε και ανάρρωσε από την δαμαλίτιδα. Ο Jenner του «κόλλησε» την ευλογιά με μια ένεση. Το αγόρι παρόλα αυτά παρέμεινε υγιές. Έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο εμβόλιο στον κόσμο. Σύμφωνα με τα εθνικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), το τελευταίο κρούσμα ευλογιάς που εμφανίστηκε με φυσικό τρόπο στον κόσμο ήταν το 1977. Η ασθένεια δεν έχει εμφανιστεί από τότε στον κόσμο, οπότε δεν χρειάζονται και δεν γίνονται εμβολιασμοί.
Ανοσοποιητικό σύστημα και εμβόλια
Το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι μία από τις φυσικές άμυνες του οργανισμού κατά των παθογόνων μικροοργανισμών που προκαλούν ασθένειες, όπως ένας ιός ή βακτήρια. Όταν ένα παθογόνο εισέρχεται στον οργανισμό, το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει τον παθογόνο μικροοργανισμό ως ξένο σώμα, παράγει ειδικές πρωτεΐνες (αντισώματα) που καταστρέφουν τους μικροοργανισμούς. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ένας εκπληκτικός μηχανισμός που ενώ δεν μπορεί πάντα να σταματήσει το παθογόνο από το να νοσήσει ένα άτομο, το καταπολεμά μειώνοντας τις επιπτώσεις της ασθένειας. Επίσης, θυμάται το παθογόνο που προκάλεσε την ασθένεια και γνωρίζει πώς να το καταστρέψει. Έτσι, εάν στο μέλλον επαναληφθεί η έκθεση ενός ατόμου στον ίδιο παθογόνο μικροοργανισμό, το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να το καταστρέψει γρήγορα πριν προλάβει να προκαλέσει την ασθένεια. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται ανοσία.
Όταν ένα άτομο κάνει εμβόλιο, το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά με τον ίδιο τρόπο που θα αντιδρούσε στο πραγματικό παθογόνο (αναγνωρίζει, ανταποκρίνεται, θυμάται).
Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες στις οποίες εμπίπτουν τα περισσότερα εμβόλια: Προληπτικά (προφυλακτικά) και θεραπευτικά (με σκοπό την ίαση). Παρόλο που είναι παρόμοιες από ορισμένες απόψεις, οδηγούν σε ελαφρώς διαφορετικά αποτελέσματα.
Τα προληπτικά (προφυλακτικά) εμβόλια είναι ουσίες που προετοιμάζουν το ανοσοποιητικό σύστημα για την καταπολέμηση παθογόνων μικροοργανισμών και παρέχουν ανοσία σε μια ασθένεια. Παρασκευάζονται με τη χρήση αδρανοποιημένων ή εξασθενημένων εκδοχών του παθογόνου που προκαλεί την ασθένεια ή τμημάτων του παθογόνου (που ονομάζονται αντιγόνα).
Όπως τα προληπτικά εμβόλια, έτσι και τα θεραπευτικά εμβόλια εισάγουν αντιγόνα που σχετίζονται με μια ασθένεια. Η διαφορά είναι ότι ο στόχος δεν είναι να διδάξουμε το σώμα να καταπολεμήσει ένα νέο είδος ασθένειας, αλλά να ενθαρρύνουμε το σώμα να καταπολεμήσει σκληρότερα μια ασθένεια από την οποία έχει ήδη προσβληθεί.
Για παράδειγμα, τα θεραπευτικά εμβόλια που αναπτύσσονται για τον καρκίνο μπορεί να εισάγουν αντιγόνα που δημιουργούνται από όγκους. Αυτό θα δίδασκε αποτελεσματικά το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού να επιτίθεται σε αυτό το αντιγόνο, καθώς και στα καρκινικά κύτταρα που το παράγουν. Ένα θεραπευτικό εμβόλιο για τον HIV παραδείγματος χάριν, θα μπορούσε να εισάγει περισσότερα αντιγόνα του HIV στον οργανισμό. Αυτό μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της υφιστάμενης ανοσολογικής απόκρισης και να βοηθήσει τον οργανισμό να περιορίσει τη μόλυνση.
Εμβολιασμός είναι η χρήση εμβολίων για την προστασία από μολυσματικές ασθένειες. Εμβολιασμός είναι η διαδικασία ανοσοποίησης (δηλ. προστασίας από) μια ασθένεια. Η ανοσία μπορεί να προκληθεί από τα εμβόλια ή από το γεγονός ότι κάποιος έχει νοσήσει προηγουμένως από την ασθένεια. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να αποκτήσει ανοσία κατά της ανεμοβλογιάς μετά τη μόλυνση ή χάρη στο εμβόλιο που προλαμβάνει την ασθένεια. Ο εμβολιασμός συμβάλλει τόσο στην πρόληψη όσο και στην καταπολέμηση μιας ασθένειας.
Ανοσία αγέλης
Ο εμβολιασμός προστατεύει επίσης τα μη εμβολιασμένα άτομα μέσω της κοινοτική ανοσίας, επίσης γνωστή ως προστασία της αγέλης: όταν μια αρκετά μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων εμβολιάζεται και επειδή έχουν ανοσία, δεν μεταδίδουν την ασθένεια. Συνεπώς, η κοινοτική ανοσία προστατεύει έμμεσα τα άτομα που δεν μπορούν να εμβολιαστούν (για παράδειγμα άτομα με αλλεργίες στα συστατικά του εμβολίου) και μειώνει τον αριθμό των ατόμων που ενδέχεται να συμβάλουν στην εξάπλωση μιας νόσου.
Σε τι χρησιμεύουν τα εμβόλια;
Ο εμβολιασμός ενισχύει την ανοσοποιητική άμυνα του οργανισμού για την αντιμετώπιση κοινών νόσων στις οποίες μπορεί να εκτίθενται οι άνθρωποι. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, ο εμβολιασμός αποτρέπει την προσβολή από νόσους.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα άτομο μπορεί να προσβληθεί από μια νόσο ακόμη και αν έχει εμβολιαστεί. Ωστόσο, τα συμπτώματα που παρουσιάζει είναι ηπιότερα και η ανάρρωση ταχύτερη.
Ορισμένες από τις νόσους έναντι των οποίων μας προστατεύουν τα εμβόλια είναι: ηπατίτιδα B, μόλυνση από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV), γρίπη, ιλαρά, παρωτίτιδα και ερυθρά, πολιομυελίτιδα, τέτανος, φυματίωση.
Οφέλη για όλους
Τα εμβολιασμένα άτομα έχουν λιγότερες πιθανότητες να μεταδώσουν λοιμώδη νόσο σε άλλους. Έτσι, τα άτομα που εμβολιάζονται συμβάλλουν στην προστασία των ατόμων που δεν μπορούν να εμβολιαστούν. Σε αυτά περιλαμβάνονται π.χ. τα βρέφη, τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως οι καρκινοπαθείς.
Οι ομάδες αυτές επωφελούνται από τον εμβολιασμό των άλλων, διότι κατά αυτόν τον τρόπο η νόσος δεν μπορεί να εξαπλωθεί στην κοινότητα.
Απαιτείται μεγάλος αριθμός εμβολιασμών προκειμένου να επιτευχθεί η εν λόγω συλλογική ανοσία. Όταν εμβολιάζεται μεγάλος αριθμός ατόμων, οι αλυσίδες λοιμώξεων διακόπτονται. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), απαιτείται να εμβολιαστεί το 95 % του πληθυσμού κατά της ιλαράς, προκειμένου να αποφευχθεί η περαιτέρω διασπορά της νόσου στην κοινότητα.
Μείωση της επιβάρυνσης των ατόμων
Ο εμβολιασμός, συμβάλλοντας στη διατήρηση της υγείας περισσότερων ανθρώπων, βοηθά στη μείωση των κοινωνικών και ψυχολογικών επιπτώσεων των ασθενειών στους ανθρώπους και ελαφρύνει την επιβάρυνση των νοσοκομείων και των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να διατεθούν πόροι για την καταπολέμηση άλλων νόσων, όπως ο καρκίνος ή η νόσος του Αλτσχάιμερ.
Επιτυχημένα παραδείγματα εμβολίων
Ευλογιά
Χάρη στον εμβολιασμό, η ευλογιά εξαλείφθηκε πλήρως. Κάποτε αποτελούσε μια κοινή νόσο που σκότωνε το ένα τρίτο των ατόμων που προσβάλλονταν απ’ αυτήν. Το τελευταίο κρούσμα ατόμου που προσβλήθηκε από την ευλογιά με φυσικό τρόπο παρουσιάστηκε το 1977, ενώ η εν λόγω νόσος εξαλείφθηκε το 1980.
Πολιομυελίτιδα
Η πολιομυελίτιδα είναι λοιμώδης νόσος που προσβάλλει κυρίως τα παιδιά. Ένα στα 200 άτομα αναπτύσσει ανίατη παράλυση, αφού προσβληθεί. Το 1955 αναπτύχθηκε εμβόλιο το οποίο διαδόθηκε ευρέως. Tο 2020 τα μοναδικά εναπομείναντα κρούσματα πολιομυελίτιδας εντοπίστηκαν στο Πακιστάν και στο Αφγανιστάν.
Ιλαρά
Ο ιός της ιλαράς ταυτοποιήθηκε το 1954 και το εμβόλιο κυκλοφόρησε το 1963. Χάρη στον εμβολιασμό που πραγματοποιήθηκε μεταξύ του 2000 και του 2018, οι θάνατοι από ιλαρά μειώθηκαν κατά 73% παγκοσμίως. Αποφεύχθηκαν 23 εκατομμύρια θάνατοι. Η Αμερική έχει απαλλαγεί από την ιλαρά από το 2002. Ωστόσο, εξακολουθούν να εκδηλώνονται εξάρσεις ιλαράς σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, επειδή σε ορισμένες περιοχές η εμβολιαστική κάλυψη είναι ανεπαρκής.
Πότε και πώς να εμβολιαστείτε;
Η ανοσία μπορεί να διαρκέσει όλη τη ζωή και, επομένως, είναι ευεργετική αν χορηγηθεί σε παιδιά, ή θα απαιτεί περιοδικές «αναμνηστικές δόσεις» για να εξασφαλιστεί η συνεχής ανοσία. Το ηλικιακό εύρος για το οποίο αναπτύσσεται ένα παιδικό εμβόλιο και συνιστάται ως μέρος του προγράμματος ανοσοποίησης λαμβάνει υπόψη την ηλικία στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να ανεχθεί τα συστατικά του εμβολίου, την πιθανή παρεμβολή στην ανοσολογική απόκριση από τα μητρικά αντισώματα και την ηλικία στην οποία το παιδί διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο μετάδοσης της νόσου και θνησιμότητας.
Ορισμένα εμβόλια είναι σε θέση να δημιουργήσουν μια ανοσολογική μνήμη παρόμοια με εκείνη που δημιουργείται από τη φυσική λοίμωξη, η οποία συχνά παρέχει ισόβια προστασία, ενώ άλλα εμβόλια μπορεί να απαιτούν αναμνηστικές δόσεις με την πάροδο του χρόνου για τη διατήρηση της ανοσίας.
